Jaarlijks eindigen er in Nederland honderden miljoenen kilo’s kleding op een gigantische textielberg. Als overmaat van ramp is de tweedehands textielmarkt afgelopen jaar ingestort en komt ook het recyclen ervan niet van de grond. Economieredacteur Liza van Lonkhuyzen legt uit waarom hergebruik van kleding zó ingewikkeld blijft.
Heb je vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman via [email protected].
Alsof er niets aan de hand is, reizen Dani Olmo en Pau Víctor al sinds de jaarwisseling mee met de selectie van FC Barcelona. Ook woensdagavond in het Saoedische Jeddah, bij het treffen tussen Barcelona en Athletic Club uit Bilbao in de halve finale van de Spaanse supercup, zijn de twee zomeraankopen gewoon aanwezig.
Ze zijn fit en hebben hun voetbalspullen bij zich. Het enige probleem: de twee zijn sinds 1 januari niet meer speelgerechtigd. Doordat Barcelona niet zou voldoen aan het in Spanje geldende salarisplafond, schreven de Spaanse voetbalbond RFEF en competitieleiding La Liga Olmo en Víctor uit van deelname aan de tweede seizoenshelft. Dit tot woede van Barcelona, dat nu alles uit de kast haalt om dat besluit ongedaan te maken.
De voetbalsoap wordt door Spaanse media van uur tot uur gevolgd. De meeste aandacht gaat uit naar Dani Olmo. De 26-jarige aanvallende middenvelder met Catalaanse roots doorliep La Masia, de jeugdopleiding van Barcelona, maar verkaste op jonge leeftijd naar het buitenland. Via Dinamo Zagreb en RB Leipzig speelde Olmo zich in het Spaanse nationale elftal, waarmee hij afgelopen zomer Europees kampioen werd.
In augustus werd Olmo voor 55 miljoen euro uit Leipzig teruggehaald naar Catalonië. De transfersom en het bijbehorende salaris – naar verluidt ruim 9 miljoen euro per seizoen – kwam Barcelona-president Joan Laporta meteen op kritiek te staan. In Spanje geldt immers een ‘financial fair play’-systeem met een salarisplafond. Kon Laporta’s club, die al fors in zijn salarishuis moest snijden, zo’n grootverdiener wel volgens de regels vastleggen?
„Nee”, luidde het oordeel van voetbalbond RFEF en La Liga aanvankelijk. Alleen door een langdurige blessure bij Andreas Christensen kreeg Barcelona bij uitzondering toestemming om Olmo en Víctor voor de eerste seizoenshelft in te schrijven. Belangrijke voorwaarde: uiterlijk op 31 december moest zijn aangetoond dat er genoeg geld was om alsnog aan de regels te voldoen.
Geen plan
Dani Olmo ontpopte zich tot vaste waarde in het elftal van de Duitse trainer Hansi Flick, met zes goals en een assist in 15 wedstrijden. Maar terwijl de deadline van Oudejaarsdag naderde, kwam er vanuit Barcelona geen financieel plan waarmee Olmo en Víctor voor de tweede seizoenshelft speelgerechtdigd konden worden. Te elfder ure presenteerde de club een oplossing: het wilde 470 VIP-stoelen in het nieuwe stadion voor een periode van dertig jaar verkopen aan vermogende partijen in de Golfstaten.
Maar omdat Barcelona de verkooppapieren van de VIP-stoelen pas op 3 januari kon aanleveren, waren de bond en La Liga onverbiddelijk: Barcelona voldeed, maar was drie dagen te laat. Olmo en Víctor waren intussen al uitgeschreven. Barcelona verzette zich de afgelopen dagen hevig tegen dit besluit. Zo vroeg de club dinsdag aan de Hoge Sportraad (CSD), een autonoom onderdeel binnen het Spaanse ministerie van Sport, of het de spelers niet tijdelijk mag inschrijven.
De situatie leek kansloos, maar door een onverwachte wending gloort er nu toch hoop voor de Catalanen: het CSD oordeelde woensdagavond dat de twee hangende een uitgebreidere procedure op een voorlopige inschrijving mogen meedoen – al kwam de wedstrijd van woensdag in Jeddah te vroeg.
Van Unicef naar Spotify
De situatie met Olmo en Víctor is exemplarisch voor het financiële beleid onder Barcelona-president Joan Laporta. „Hij is een zeer charmante man. Een optimist, een echte verkoper”, aldus journalist Simon Kuper, die woont en werkt in Barcelona en Laporta sprak voor het boek Het Imperium dat hij over de club schreef. „Hij draagt in alles uit: ‘het komt goed, vertrouw mij, ik regel het’. Maar wat hij niet heeft, is een langetermijnvisie voor zijn plannen.”
Waar Kuper op doelt is het hoge tempo waarmee het ‘merk’ Barcelona in de etalage is gezet door Laporta en zijn voorgangers. In zijn eerste periode als president (2003-2010) bereidde Laporta de conservatieve achterban in Barcelona voor op het ondenkbare: een shirtsponsor. Dat begon nog symbolisch met het Unicef-logo, maar inmiddels prijkt muziekstreamingsplatform Spotify op het blauw-rode shirt. Ook gaat het verbouwde stadion, zodra dat volgend jaar opent, het Spotify Camp Nou heten.
Daarnaast steunt Laporta het omstreden idee om een eigen megacompetitie te beginnen. Met deze Super League zou een handvol Europese topclubs miljarden kunnen opstrijken.
Meermaals nam Laporta de afgelopen jaren een hypotheek op toekomstige successen van de club. Zo telde een Amerikaanse investeerder in 2022 zo’n 665 miljoen euro neer om de komende 25 jaar een kwart van de tv-opbrengsten van Barcelona te verkrijgen.
Toenemende druk
Door beleid waarmee toekomstige winst nu alvast wordt verzilverd, werden de afgelopen jaren topspelers als Robert Lewandowski, Raphinha en Dani Olmo aangetrokken. Maar over twintig jaar, als deze spelers al lang niet meer op het hoogste niveau actief zijn, ondervindt het bestuur van Barcelona nog altijd de gevolgen van Laporta’s besluiten.
De zaak-Olmo is daarbij de druppel voor veel leden van Barcelona, dat als vereniging bestuurd wordt. Hun woede richt zich nu op Laporta. Want waren de waarschuwingen aan het begin van het seizoen niet duidelijk? Waarom heeft de president niet eerder ingegrepen? Meerdere ledencollectieven dreigden deze week met een motie van wantrouwen.
Binnen niet al te lang moet duidelijk worden of Pau Víctor en Dani Olmo het seizoen definitief mogen afmaken. Ook voor de spelers zelf staat er veel op het spel. Als Olmo straks niet mag meespelen, zou hij volgens een clausule in zijn contract transfervrij mogen vertrekken. Dit zou een financiële strop van tientallen miljoenen betekenen voor Barcelona.
Nog geen vier jaar geleden was biotechbedrijf Galapagos met een beurswaarde van 16 miljard euro een van de lievelingen van beleggers. De Nederlands-Belgische onderneming had een veelbelovende positie op de markt voor reumamedicijnen. Verschillende tegenslagen bij markttoelating in de VS deden die verwachtingen verschrompelen. Galapagos is nu nog slechts 1,8 miljard euro waard.
Daarom gaat het roer om. Woensdag kondigde het aan onder meer de Amsterdamse beurs genoteerde bedrijf aan zich op te splitsen. Galapagos focust zich binnenkort alleen op celtherapie in de oncologie terwijl het nieuwe SpinCo zich richt op medicijnen op het gebied van „oncologie, immunologie en virologie”.
Het krijgt daarvoor een bruidsschat mee van 2,45 miljard euro. Dat bedrag zegt meteen iets over hoe slecht Galapagos op dit moment presteert: het heeft twee keer zoveel geld in kas als dat het op de beurs waard is. Beleggers geloven kortom al enige tijd niet dat het bedrijf zinvolle dingen gaat doen met het geld dat het heeft.
Lees ook
Biotechbedrijf Galapagos ziet verlies toenemen
Het is de bedoeling dat SpinCo met de 2,45 miljard euro op overnamepad gaat om kleinere innovatieve biotechbedrijven in te lijven. Voor Galapagos blijft 500 miljoen euro achter in kas. SpinCo moet een notering krijgen bij beursuitbater Euronext. In welk land dat gaat gebeuren, is nog onbekend. Beleggers in Galapagos krijgen voor de hoeveelheid stukken die ze al bezitten evenveel aandelen in de nieuwe onderneming.
Als gevolg van de reorganisatie verdwijnen er ook driehonderd banen – ongeveer 40 procent van het totale personeelsbestand. Een belangrijk deel van de ontslagen valt volgens Galapagos in België. Ook wordt een fabriek in Frankrijk gesloten. Of een onderzoekslocatie in Leiden wordt geraakt, is nog niet duidelijk.
Galapagos verlost van Gilead
Galapagos bestaat al 25 jaar en boekte in de tweede helft van het vorige decennium enkele successen in Europa met het reumamedicijn Jyseleca. In de zomer van 2021 bleek echter dat het middel geen toegang kreeg tot de Amerikaanse markt vanwege zorgen over de gevolgen voor de vruchtbaarheid bij mannen. Een studie naar een medicijn tegen idiopathische longfibrose werd enkele jaren terug stopgezet vanwege bijwerkingen.
Het leidde de afgelopen jaren tot slechte financiële resultaten voor Galapagos. Over 2023 resulteerde een operationeel verlies van 88 miljoen euro.
Het biotechbedrijf verlegde onder leiding van de in 2022 aangetreden topman Paul Stoffels daarom de focus naar innovatieve CAR-T-celtherapie voor kankerpatiënten. Twee jaar geleden nam het daarvoor al twee kleinere bedrijven over. Zo werkt Galapagos aan een methode om patiënten met onder meer lymfeklierkanker sneller en efficiënter te kunnen voorzien van CAR-T-cellen. Dat zijn genetisch aangepaste witte bloedcellen van de patiënt zelf die kankercellen kunnen aanvallen.
Lees ook
Galapagos neemt twee bedrijven over die bezig zijn met celtherapie voor kankerpatiënten
Deze behandelingen blijven nu bij Galagapos. Het voordeel daarvan is dat het bevrijd is van het juk van de Amerikaanse concurrent Gilead. In 2019 sloot voormalig topman Onno van de Stolpe een overeenkomst met Gilead om het Nederlands-Belgische bedrijf zelfstandig te houden. De Amerikanen staken 4,5 miljard euro in Galapagos met de belofte om tien jaar lang geen overnamepoging te doen.
Gilead kreeg daarvoor in ruil toegang tot de onderzoeksprogramma’s van Galapagos en ook de verkooprechten op geneesmiddelen in de VS. Die overeenkomst begon steeds meer te knellen. Afgelopen augustus gaf de Amerikaanse medische toezichthouder FDA toestemming voor het testen van Galapagos’ experimentele productiemethode voor celtherapieën tegen kanker. Een belangrijke ontwikkeling voor het bedrijf omdat de prijzen op de Amerikaanse markt voor dat soort medicijnen vaak hoger liggen.
Lees ook
Wint Paul Stoffels het vertrouwen in Galapagos terug?
Bij de splitsing nu zijn afspraken gemaakt met Gilead dat de overeenkomst gaat gelden voor de medicijnen die het ontwikkelt via door SpinCo overgenomen bedrijven. Galapagos heeft daardoor meer bewegingsvrijheid om zich volledig te richten op de celtherapie zonder zich aan de afspraken met Gilead te hoeven houden.
In een toelichting woensdagmiddag zei topman Stoffels dat de nieuwe situatie „meer flexibiliteit geeft”. „Als we overnamedeals sloten moesten die ook in de overeenkomst met Gilead passen. Galapagos kan zich nu focussen op de eigen ontwikkeling.” De afsplitsing moet halverwege 2025 zijn afgerond.
Memes van een jongetje dat ijverig afkijkt en het huiswerk overpent van het jongetje naast hem, X staat er op dit moment vol mee. Ze verwijzen naar Mark Zuckerberg, de baas van Meta (Facebook, Instagram en Threads) die dinsdag aankondigde dat Meta stopt met externe factcheckers en moderatoren. Hij treedt daarmee in de voetsporen van Elon Musk, die daar op socialemediaplatform X al eerder mee begon.
Wat houdt die werkwijze van X precies in? En wat betekent het dat Meta die nu overneemt? Acht vragen over hoe X functioneert en welke weg Meta nu inslaat.
1 Wat heeft Musk dan gedaan op X?
Toen Musk ruim twee jaar geleden Twitter overnam en er X van maakte, voerde hij een aantal radicale veranderingen door. Het bedrijf moest hierdoor niet alleen veel efficiënter en innovatiever worden, maar vooral veel minder politiek. Er moest een einde komen aan ‘censureren’, zoals Musk het noemt. Een term die Donald Trump ook vaak gebruikt en die Zuckerberg dinsdag ook een aantal keer in de mond nam.
Mensen van wie het X-account was geblokkeerd, onder wie Donald Trump zelf, kregen onder Musk gelijk de toegang terug. Ook ontsloeg hij de teams die moesten beoordelen of inhoud over wettelijke en morele grenzen ging.
De beleving op X is sindsdien behoorlijk veranderd. Er wordt minder omstreden inhoud geweerd, zoals mogelijk discriminerende opmerkingen en propaganda.
2 Is dat erg?
Daarover kun je van mening verschillen. Sommige mensen vinden dat X vrijer is geworden en er daardoor op vooruit is gegaan. Anderen dat het een soort onoverzichtelijk open riool is geworden en daarmee geen plek meer voor grappig, snel en actueel debat.
Uiteindelijk tellen de gebruikersaantallen en daarover weten we weinig zeker. X is een bedrijf en het aantal (actieve) gebruikers is concurrentiegevoelige informatie.
Volgens de zelfrapportages aan de Europese Commissie heeft X ruim 100 miljoen gebruikers in de EU. De verschillende Meta-platformen bij elkaar opgeteld hebben zo’n 259 miljoen gebruikers in de EU.
3 Wordt er bij X dan niets meer gecontroleerd?
Jawel. X heeft – overigens net als andere grote online platformen – systemen die geautomatiseerd filteren op verboden uitingen, zoals het verspreiden van kindermisbruikmateriaal of het aanzetten tot terrorisme. Die systemen (algoritmen) kunnen geautomatiseerd posts onvindbaar maken en accounts blokkeren. Dat gebeurt met miljoenen posts per dag.
Bij twijfel of klachten kijkt er in uitzonderlijke gevallen nog een mens naar.
4 En hoe gaat dat bij moeilijkere categorieën zoals misinformatie (onjuiste berichten), desinformatie (opzettelijk onjuiste berichten) en bijvoorbeeld racisme?
Voorheen waren daar mensen voor ingehuurd, die konden ingrijpen als bijvoorbeeld een bericht viral ging met klinkklare en gevaarlijke onzin. Moeilijk werk, omdat er een grote grijze categorie is. Zowel Twitter als Meta kwamen om die reden tijdens de Covid-pandemie herhaaldelijk onder vuur te liggen en werden beschuldigd van censuur.
Direct na de overname van Twitter ontsloeg Musk zo’n 4.400 medewerkers die dit werk deden. Het is niet helemaal duidelijk hoeveel het er voor die tijd waren. Wel dat het ontslag een expliciete beleidswijziging betekende.
Nu zijn er geen mensen meer die voortdurend actief de inhoud monitoren en in de gaten houden of misinformatie groot wordt gemaakt.
Dat systeem is vervangen door wat X ‘Community Notes’ noemt. Dat komt er op neer dat een selecte groep vrijwilligers een briefje met context aan posts van andere gebruikers kan hangen, om op die manier duidelijk te maken dat de inhoud discutabel is. Zo’n notitie moet een bronvermelding hebben.
Of een notitie daadwerkelijk wordt toegevoegd, wordt beslist door een algoritme. Dat zou zo zijn geprogrammeerd dat het er steeds voor waakt dat verschillende perspectieven zijn gewogen.
5 Hoeveel moderatoren zijn er nog bij de grote socialemediabedrijven?
De belangrijkste bron van informatie voor dit soort aantallen zijn de transparantierapporten die grote online platformen moeten publiceren volgens de Europese Digitaledienstenwet (DSA). Daardoor is er iets meer informatie beschikbaar gekomen waardoor de bedrijven onderling te vergelijken zijn en over de werking van hun algoritmen.
Daaruit blijkt dat er voor X wereldwijd nu nog 1.275 mensen aan de inhoudmoderatie werken. Tot eind 2023 sprak één daarvan Nederlands, maar in mei 2024 bleek die ook geschrapt.
Meta heeft momenteel zo’n 40.000 mensen die werken aan ‘trust and safety’. Van hen zijn er zo’n 15.000 specifiek bezig met het beoordelen van inhoud, 54 daarvan voor het Nederlandse taalgebied.
6 Is Community Notes een effectief systeem?
Matig. Er zijn de afgelopen twee jaar veel voorbeelden gedocumenteerd waaruit blijkt dat het systeem te traag is om de verspreiding van desinformatie en misinformatie te stoppen, bijvoorbeeld over de oorlog in Gaza. Een groot deel van misleidende posts krijgt geen ‘note’. De berichten die dat wel krijgen, zijn tegen die tijd al zo vaak gedeeld en dus zo ver verspreid dat het briefje met context niet zoveel zin meer heeft. De kwaliteit van de notes en de bronvermelding is wel goed, blijkt uit steekproeven.
7 Hoe ging Meta de afgelopen jaren om met inhoudschecks?
Het is een langdurige worsteling gebleken. Daarbij is de achterliggende vraag voor alle online platformen: in hoeverre zijn ze slechts neutrale doorgeefluiken, en wanneer zijn ze ook verantwoordelijk voor de inhoud die ze helpen verspreiden? Vragen waar uitgevers van ‘traditionele’ media bekend mee zijn.
Na de verkiezingen van 2016 (waarbij Trump voor het eerst aan de macht kwam) kreeg Facebook veel kritiek vanwege de vele misinformatie en desinformatie , die in de verkiezingscampagne op het platform was verspreid. In reactie daarop zette het bedrijf een uitgebreid systeem van moderatie op. Het ging ook gebruikmaken van externe factcheckers, waaronder internationale persbureaus zoals AP en AFP.
Het werk van moderatoren kwam al snel onder vuur te liggen. Het bleken nare onderbetaalde banen. Terwijl het om complexe beslissingen gaat met soms veel impact voor betrokkenen. Met name rechtse en conservatieve opiniemakers klaagden de afgelopen jaren steen en been dat onder het mom van veiligheid en fatsoen eigenlijk censuur werd bedreven op hun meningen.
Meta deed voortdurend bijstellingen. Er werd bijvoorbeeld een toezichtsorgaan (Oversight Board) opgericht van vooraanstaande externe deskundigen, die achteraf over omstreden besluiten oordeelden, zoals over het blokkeren van accounts van publieke figuren. En de algoritmen worden voortdurend aangepast. Dan weer meer nieuws en actuele discussies, dan juist weer meer kinderfoto’s en kattenvideos.
8 Gelden de aankondigingen van Zuckerberg ook voor gebruikers in Europa?
Zuckerberg benadrukte in zijn boodschap dat de wijzigingen in eerste instantie alleen voor de VS zijn. Woensdag bleek echter dat het bedrijf ook een andere aanpak in de EU wil. Het heeft voornemens daaromtrent naar de Europese Commissie (EC) gestuurd, die daar nog op moet reageren, zo meldt de NOS.
De wetgeving in de VS is heel anders dan in de EU. De EU heeft sinds 2022 de Digitaledienstenwet. Onder die wet hebben vooral de grote online platformen (met meer dan 45 miljoen gebruikers per maand in de EU) een stuk meer verplichtingen en verantwoordelijkheden gekregen. Niet zozeer voor wat gebruikers publiceren, maar wel voor de manier waarop de bedrijven daarmee omgaan. Want het maakt nogal uit of je iemand ergens in een hoekje iets laat roeptoeteren, of dat je die persoon een megafoon geeft als blijkt dat mensen er graag op klikken.
De DSA eist transparantie over de werking van de algoritmen. En verantwoordelijke inzet daarvan. Dus bijvoorbeeld niet om kinderen commercieel te exploiteren en te bombarderen met op hen gerichte advertenties. De EC is tegen meerdere platformen een onderzoek gestart, vanwege vermoedelijke overtreding van de DSA. Daaronder X en Meta.
De EU hoopt dat de wetgeving in andere delen van de wereld wordt gekopieerd. Dat is gemakkelijker in de handhaving van mondiaal opererende bedrijven.
Zuckerberg gebruikte zijn videoboodschap ook voor een soort oorlogsverklaring aan andere jurisdicties, waaronder de EU, die hij als een soort vijanden van de vrijheid van meningsuiting typeert.
„Europa heeft een steeds groeiende hoeveelheid wetten die censuur institutionaliseren en het moeilijk maken daar iets innovatiefs te bouwen.”
Samen met de nieuwe Amerikaanse regering wil Meta daartegen ten strijde trekken. Het ziet er dus niet naar uit dat de VS op korte termijn Europese wetgeving zullen kopiëren.
