N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Necrologie van de filmkus De coronapandemie stimuleerde de ontwikkeling van de digitale filmkus. Een zoen kan tegenwoordig met deep fake gesimuleerd worden. Veel acteurs zullen het zoenen op de set niet missen.
Heeft de filmkus zijn beste tijd gehad? Komiek Andrew Schulz beweerde vorige week in zijn podcast The Brilliant Idiots terloops dat de acteurs Jonah Hill en Lauren London elkaar in Netflix’ romkom annex interraciale zedenschets You People nooit echt kusten. Als neef Azi zag Schulz op hun filmbruiloft dat hun lippen niet eens bij elkaar in de buurt kwamen. Slechts hun pixels raken elkaar.
Netflix, Hill en London doen er het zwijgen toe: je wilt de filmmagie niet verstoren. Maar in tijden van deep fake is het uiteraard geen probleem om een kus in postproductie te simuleren; hij wordt al veel langer digitaal aangedikt als het net niet gepassioneerd genoeg oogt. De pandemie stimuleerde de ontwikkeling van de digitale luchtkus, speculeert The Guardian. Bij de kerstfilms van Lifeline en in tv-serie als Eastenders moesten acteurs elkaar in 2020 noodgedwongen kussen met een plaat plexiglas ertussen. In de soap The Bold and the Beautiful kuste men een seizoen lang poppen. Dat wil je niet.
Acteurs zullen de filmkus niet missen: het is meestal ongemakkelijk gedoe. Naakt en intimiteit worden in Hollywood tegenwoordig zeer gedetailleerd in contracten vastgespijkerd. En de actuele filmetiquette bepaalt dat acteurs de kus vooraf met elkaar doorspreken, al dan niet onder leiding van een ‘intimiteitscoördinator’. Waar laat je de handen, gaat het met mond open of dicht, met tong, zonder tong? Zaak is de tanden vooraf te poetsen en niet te besparen op mondwater en kauwgum. Echte pro’s gebruiken lippenbalsem tegen stroefheid.
Tonijn met extra uien
Toch kan het zijn dat je een afkeer hebt van de tegenspeler of dat hij of zij een slechte adem heeft. Acteurs als Clark Gable, Hugh Grant en Ben Affleck hadden op dat punt een kwalijke reputatie, anderen – Robert Pattinson, Brad Pitt – namen het in hun jonge jaren sowieso niet zo nauw met lichaamshygiëne. Je kan ook iets verkeerds hebben gegeten voor je filmkus of dat met opzet doen: Liam Hemsworth beweert dat Jennifer Lawrence hem bij hun kus in The Hunger Games plaagde door een broodje tonijn met extra uien te nuttigen.
Aanwezigen op de set kunnen een kus extra beladen maken. Zo vond Colin Farrell het bij de remake van Total Recall lastig dat regisseur Len Wiseman getrouwd was met zijn tegenspeler Kate Beckinsale: bij de opname van hun kus verliet de regisseur daarom de set. De toen 15-jarige Millie Bobby Brown zegt het „meest gênante moment in haar leven” te hebben beleefd toen ze in de serie Stranger Things als Eleven haar eerste kus had terwijl haar ouders toekeken. Dat haar tegenspeler Finn Wolfhard een slecht kusser was, hielp ook niet. Want ook dat kan: Alec Baldwin verweet Jennifer Aniston pijnlijk hard de lippen op de zijne te drukken in 30 Rock, Hugh Grant – zelf bekritiseerd om zijn slechte adem – stelde dat Julia Roberts een te grote mond had: bij hun kus in Notting Hill „hoorde hij een vage echo”.
Uiteraard sta je volledig in je recht als je op religieuze of morele gronden weigert te kussen, probleem is wel dat een regisseur jou dan als acteur ook mag weigeren. Dan wordt afzien van een filmkus al snel een privilege voor veelgevraagde acteurs en actrices. Zo eiste Chris Hemsworth als superheld in Thor: The Dark World dat zijn echtgenote bij de kus stand-in mocht zijn voor Natalie Portman. Want ook zonder digitale kunstgrepen kan je filmkussen simuleren: met dubbelgangers, schaduwen of slimme camerastandpunten. Een klassieker is de ‘podiumkus’, waarbij de acteur het gezicht van de actrice teder in zijn hand neemt en op het moment suprème onzichtbaar zijn duim op haar lippen plant – een techniek die enige oefening vereist.
23 speelse seconden
De eerste filmkus werd in 1896 vastgelegd door Thomas Alva Edison: 23 speelse seconden. Toen film bij de middenklasse populair werd, vreesten zedenmeesters dat film en seksualiteit net iets te goed samengingen, zowel op het witte doek als in de donkere bioscoopzaal. De consensus groeide dat de kus de enige toonbare vorm van seksualiteit was: het moment waar praten overgaat in een andere vorm van communicatie. Dat maakte de kus ook tot een filmisch hoogtepunt: in de speelfilm Babylon, een recente ode aan het gouden Hollywood, wacht een filmcrew en een leger middeleeuwse figuranten in groeiende wanhoop op een nieuwe camera om een kus bij zonsondergang vast te leggen. Daar staat of valt hun film mee.
We weten allemaal wel dat Sam liegt als hij in Casablanca „a kiss is just a kiss” zingt: alles draait om die kus van Humphrey Bogart en Ingrid Bergman, en haar krachteloos openvallende hand bij de eerste kus suggereert dat het niet bij één kus blijft. Om die reden legde Hollywood in de jaren van zelfcensuur – de Hays Production Code die in 1934 van kracht werd – de filmkus aan banden. Dat een filmkus in de jaren dertig maar 3 seconden mocht duren en met zeker één voet op de vloer is een mythe: de regels waren vager. „Excessief of wellustig kussen, wellustige omhelzingen, suggestieve poses en gebaren” waren uit den boze, een kus mocht „lagere, platvloerse elementen” niet stimuleren. Zo werd het vervagen van het beeld ná de kus taboe: dat was een signaal aan de kijker dat het nu menens werd tussen die twee.
Uiteraard werden de grenzen van de filmkus continu getest, met in de voorhoede ondeugd Alfred Hitchcock: hij monteerde in North by Northwest (1959) na een gepassioneerde kus een trein die een tunnel binnen rijdt. Maar dat was eind jaren vijftig, toen de censuur al tandeloos werd: in 1968 kwam er leeftijdsclassificatie voor in de plaats. Rond die tijd was de filmkus überhaupt zijn magie verloren; na 1970 toonde het witte doek gesimuleerde seks, alsmede softe en harde porno. Een hoogtepunt was de filmkus dan nauwelijks meer, alleen in de romantische komedie behield hij zijn centrale rol.
Voor de kijkers gaat er niet zoveel verloren als de digitale kus in opmars is. Voor acteurs al evenmin. Hoewel: Paula Patton had haar kus met Tom Cruise in Mission Impossible niet graag gemist, zei ze later. Vanwege diens adem. „Niet mint-achtig, gewoon perfect.” En Sharon Stone noemde haar filmkus met Robert de Niro in Casino een hoogtepunt in haar loopbaan. „Want er was zoveel aan verbonden.”
Lees ook: Iemand die meekijkt bij het filmen van intieme scènes: nodig of niet?