Aanstaand president Donald Trump zal bij zijn terugkeer in het Witte Huis waarschijnlijk sceptisch zijn over de waarde van de NAVO en de bijdrage van Europa aan zijn eigen veiligheid. Functionarissen die rechtstreeks met Trump samenwerkten in diens eerste termijn zijn ervan overtuigd dat hij niet zal aarzelen om de banden met de alliantie te beperken of zelfs te verbreken.
Maar Trump zal wel opnieuw een transactionele president zijn. Met de juiste initiatieven kunnen de Europese bondgenoten de alliantie redden. Allereerst moeten zij het op de NAVO-top van juni 2025 in Den Haag eens worden over manieren waarop Europa een deel van zijn eigen defensie van de Amerikanen kan overnemen.
Veel zal neerkomen op Mark Rutte, de nieuwe secretaris-generaal van de NAVO. In zijn toespraak van eerder deze maand schetste Rutte hoe Europa en Canada volgens hem deze uitdagingen het hoofd moeten bieden.
Boven aan de agenda staat Oekraïne. Trump stuurt aan op een snelle deal, die waarschijnlijk op een voortgezette Russische bezetting van een stuk Oekraïens grondgebied zal uitlopen. Rutte heeft al beklemtoond dat de veiligheidsbelangen van de NAVO liggen in het voorkomen van een Russische overwinning. Europa moet proberen Trumps plannen zoveel mogelijk in die richting te sturen.
Ongeacht de voorwaarden van een staakt-het-vuren zal de sleutel tot een duurzame vrede een stevige westerse inzet voor de Oekraïense veiligheid op de lange termijn zijn. Daar zou Europa zich vooral op moeten richten. Uiteindelijk zou dit het NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne betekenen.
EU-lidmaatschap
Europa moet deze uitkomst aanmoedigen, maar Trump (en anderen) zullen misschien dwarsliggen. In dat geval zou de EU voorrang kunnen geven aan het Oekraïense EU-lidmaatschap, dat de iets zwakkere defensietoezegging van Artikel 42.7 omvat. Ook zou de EU na het conflict Europese troepen naar Oekraïne moeten sturen en moeten toezeggen op de lange termijn het grootste deel van de militaire hulp aan Kyiv te verstrekken.
Inmiddels halen 23 van 32 NAVO-landen de doelstelling van 2 procent van het bbp aan defensie-uitgaven. De alliantie moet de overige negen aanmoedigen om ook snel dit doel te bereiken – en de volgende grote stap te zetten. De Chinese militaire uitgaven, met name aan marine, raketten en kernwapens, vormen een uitdaging voor de traditionele militaire dominantie van de Verenigde Staten in Oost-Azië. De VS moeten reageren om hun afschrikking in dat gebied te handhaven. Om daar een handje mee te helpen, moet Europa meer verantwoordelijkheid voor de eigen regio nemen.
Daarom moet de NAVO op de komende top het minimumniveau voor defensie-uitgaven verhogen tot misschien wel 3 procent van het bbp aan het einde van het decennium. Zo’n toezegging zou de VS in het bondgenootschap kunnen houden.
Dat extra geld moet op drie manieren worden uitgegeven. Ten eerste moeten Europese landen voldoende troepen op de been brengen om te voldoen aan de nieuwe Europese defensieplannen voor het continent.
Europa kan zich niet veroorloven de Amerikaanse verzekering te verliezen
Ten tweede moeten Europese legers allerlei vormen van ondersteuning opschalen, zoals militair luchttransport, inlichtingenverzameling en bijtanken in de lucht. Momenteel zijn er op deze terreinen tekorten. Allemaal zijn ze onmisbaar voor afschrikking, en als die niet werkt, voor oorlogsvoering.
En als derde moeten Europese marines worden uitgebreid. Dan kunnen de VS zonder de NAVO-verdediging te verzwakken veel van hun marine-eenheden naar Azië sturen.
Daarnaast moeten er meer NAVO-militairen worden gelegerd in lidstaten die in de buurt liggen van Rusland of zijn bondgenoten. Momenteel is de NAVO-aanwezigheid al in acht van deze ‘frontlinielanden’ verbeterd. Maar in het algemeen gaat het om relatief weinig militairen: gevechtsgroepen ter grootte van een bataljon, oftewel zo’n duizend man. Alle acht de NAVO-gevechtsgroepen moeten bovendien voorzien worden van lange-afstandsartillerie en luchtverdediging, en alvast voorraden aanleggen voor toekomstige versterkingen.
De NAVO kan de Amerikanen verder ontlasten door op de top afspraken te maken over een nieuwe taakverdeling tussen haarzelf, de EU en de VS. De NAVO zou vooral over de verdediging van haar eigen grondgebied gaan, terwijl de EU verantwoordelijk wordt voor conflicten in het zuiden, met name in Afrika. Het Midden-Oosten zou een aangelegenheid worden voor individuele landen, onder Amerikaanse leiding.
De afspraken moeten zich uitstrekken tot Azië. Dat Noord-Korea nu meevecht in de oorlog in Oekraïne, onderstreept nog eens het verband tussen de Europese en Aziatische veiligheid. De VS blijven hoofdverantwoordelijk om hun Aziatische bondgenoten te beschermen, maar Europa kan meer doen om de afschrikking te versterken. Niet door de bijstandsverplichting uit Artikel 5 uit te breiden tot Azië. Maar wel door Aziatische landen te laten deelnemen aan NAVO-toppen; door met meer Aziatische landen betrekkingen aan te gaan; door China te waarschuwen voor de verschrikkelijke gevolgen van een inval in Taiwan; en door vaker deel te nemen aan militaire oefeningen met de VS.
Verzekering
Uiteindelijk zal Europa misschien ook iets moeten doen aan de scheve nucleaire verhouding met Rusland, en de ongecontroleerde nucleaire opbouw van China. Tijdens de Koude Oorlog werd de vrede bewaard door de Amerikaanse strategische nucleaire afschrikking. Die is nu relevanter dan ooit. Europa kan het zich niet veroorloven deze verzekering te verliezen.
Het zal een zware opgave zijn dit allemaal voor elkaar te krijgen op de top in Den Haag. Zeker als de VS en Europa verwikkeld raken in een handelsoorlog vanwege de nieuwe heffingen die Trump heeft beloofd. Maar de veiligheidsbelangen zijn uitzonderlijk hoog. Europa moet een grote veiligheidsrol gaan spelen en daarmee de NAVO redden.
Lees ook
NAVO-topmilitair Rob Bauer: ‘Als je wordt aangevallen is er geen tijd om te vergaderen’
