Nu Bouterse al een jaar spoorloos is, hopen aanhangers op zijn terugkeer

Een jonge vrouw met blonde krullen en een neuspiercing staat woensdagmiddag tussen duizenden feestvierende Syriërs op een plein in de stad Homs. Achter haar staat de kloktoren waarbij in 2011 de massale protesten tegen het Assad-regime begonnen. Ze houdt een bord omhoog met de tekst: „Een Syrische vrouw kan zijn wie ze ook maar wil zijn. Activist, rechter, werkster, arts, intellectueel, politiek analist.”

„Ik ben hier in de eerste plaats om te vieren dat Assad weg is”, zegt de vrouw, Faya Fahham. „Maar ik vind ook dat we het niet genoeg over vrouwenrechten hebben. Dus wilde ik dat onderwerp in de schijnwerpers zetten.”

Naast haar staan zo’n twintig demonstranten. Het is een bont gezelschap van vrouwen met en zonder hoofddoek, een vrouw met een niqab, wat tienerjongens en een oude man in militair uniform. Ze dragen spandoeken met slogans als ‘de revolutie is een vrouw’ en ‘Syrië is voor iedereen, man en vrouw’. Een oudere dame met zwarte bontjas houdt een bord omhoog met de tekst: ‘hoe zou je moeder zich voelen als je zegt dat ze niet de baas is?’

Transitieregering

De mini-betoging temidden van de massaviering is een reactie op uitspraken van een woordvoerder van de transitieregering een dag eerder. In een interview met de Libanese televisie had hij gezegd dat vrouwen niet geschikt zijn voor bepaalde overheidsfuncties, zoals die van minister van Defensie. 

„Wie zijn zij om ons te vertellen wat we wel en niet kunnen doen?”, zegt kunstenares Aya Zayn (26). Ze vertelt dat het protest spontaan is ontstaan nadat ze een post op Instagram zette over de uitspraken van de woordvoerder. „Ik schreef dat die woordvoerder aan het testen is hoe ver ze kunnen gaan en dat we van ons moeten laten horen.” Maar dat betekent niet dat de demonstranten tegen de nieuwe regering zijn, benadrukt ze. „We willen de verandering niet stoppen, we willen er richting aan geven.”

Wie zijn zij om ons te vertellen wat we wel en niet kunnen doen?

Veel Syrische vrouwen die NRC de laatste dagen in Homs en Damascus sprak, staan er hetzelfde in. Sommigen uiten zorgen over de islamistische agenda van de transitieregering die is aangesteld door rebellengroep Hayat Tahrir al-Sham (HTS), maar allemaal benadrukken ze: erger dan Assad bestaat niet, dus laat de verandering maar komen.

„Het is te vroeg om niet optimistisch te zijn”, zegt Azza Kondakji (34) vanuit een café in Homs. „Eerst zeiden we altijd dat wij de fucked up generatie waren, maar nu is alles omgedraaid. Wij zijn de generatie die de verandering mogen meemaken waar voorgaande generaties al sinds de jaren zeventig op wachten. Dat is een zegen.”

Waterpijp

Kondakji zit aan tafel met haar zus en twee vriendinnen. Geen van hen draagt een hoofddoek, maar in het bomvolle café zitten genoeg vrouwen die dat wel doen. Hoofddoek of niet, iedereen lurkt hier aan een waterpijp. En aan vrijwel elk tafeltje zitten jonge mannen en vrouwen met elkaar te flirten.

Ook onder het Assad-regime werd hier gerookt en geflirt, maar daar hielden de vrijheden wel zo’n beetje op, vertellen de vrouwen. „Echte vrijheid gaat niet over lifestyle”, zegt Azza’s zus Farah, een lokale influencer. Haar vriendin Daiana Alrajab (32) knikt. „We konden het woord ‘vrijheid’ niet eens in de mond nemen”, zegt ze. „Zelfs het woord ‘dollar’ was verboden.”

Het Assad-regime hield de buitenwereld graag voor dat zijn seculiere regime vrouwenrechten beschermde, maar daar klopt volgens deze vrouwen niets van. „Mensenrechten zijn vrouwenrechten, en die waren er niet”, zegt Daiana. De vrouw naast haar knikt. Omdat ze bij de VN werkt, wil ze niet met haar naam in de krant. „Vlak naast dit café stonden tot kort geleden nog moeders voor de deuren van een gevangenis te wachten op informatie over hun vermiste kinderen.”

Gevraagd of ze bang zijn dat er in de toekomst een hoofddoekplicht komt, schieten de vrouwen in de lach. „Wij maken ons echt geen zorgen over de hijab”, zegt Azza. „Nouja, er was wél één incident”, zegt de vrouw die voor de VN werkt dan. „Een paar rebellen vroegen me of ik mijn haar kon bedekken, maar toen ik tegen hem zei dat ik doe waar ik zin in heb, droop hij snel af.”

Niet gewend

Dit soort aanvaringen zegt meer over individuele rebellen dan over de koers van de nieuwe transitieregering, stellen de vrouwen. Veel van de strijders zaten immers jarenlang in het zeer conservatieve Idlib, waar vrijwel alle vrouwen een hoofddoek dragen. „Ze hebben gewoon geen vrouwen met een andere levensstijl gezien”, zegt Azza begripvol. „Daar moeten ze aan wennen.”

Op HTS-leider Abu Mohammed al-Jolani, die nu zijn echte naam Ahmed al-Sharaa gebruikt, hebben de vrouwen nu nog weinig aan te merken. „We vonden hem eng, maar nu vinden we hem sexy”, zegt Azza. De vriendinnen barsten in lachen uit. „Even serieus”, zegt Daiana dan. „We moeten hem gewoon een kans geven. Tot nu toe hebben we hem niets slechts zien doen.”

Het is te vroeg om niet optimistisch te zijn

In zijn publieke uitspraken is Jolani tot dusver vooral bezig de angsten over zijn bewind te temperen. Zo zei hij in een interview met de BBC van afgelopen woensdag dat Syrië niet zal worden zoals Afghanistan onder de Taliban en benadrukte hij dat hij een voorstander is van universitair onderwijs voor vrouwen. Over andere kwesties, zoals het toestaan van alcohol of een hoofddoekplicht, nam Jolani echter geen duidelijke stelling in.

De vrouwen in het café in Homs storen zich aan de speculatie over Taliban-scenario’s in met name westerse media. Volgens hen brengt het de transitieregering in diskrediet voor deze nog maar iets gedaan heeft en getuigt het van weinig kennis van de Syrische samenleving. „De grond van Syrië is niet geschikt voor bepaalde zaadjes”, zegt Azza. „Misschien zal er geprobeerd worden hier en daar wat te planten, maar de boom van de fundamentalistische islam zal hier niet groeien.”

En als de zaadjes toch ontkiemen? Dan zullen deze vrouwen gewoon de straat op blijven gaan, bezweren ze. „Wij zijn niet bang voor deze regering, want niets is erger dan Assad”, zegt Daiana. „Wie Assad niet heeft meegemaakt, mag ons niet naïef noemen.”

Delen

Mail de redactie

‘Eindelijk’, was de verzuchting die de afgelopen maanden door de wandelgangen in Brussel en in heel wat Europese hoofdsteden klonk, terwijl op de kalenders de datum van 1 december dichterbij kroop. Die datum markeerde een nieuw begin: het was de eerste werkdag van António Costa als voorzitter van de Europese Raad.

De Portugese oud-premier is de man die de komende tweeëneenhalf jaar de topbijeenkomsten van regeringsleiders uit de Europese Unie zal voorzitten. Deze week maakt hij zijn debuut, met een EU-top op donderdag, voorafgegaan door een EU-beraad met Balkanlanden op woensdagavond.

Met de persoon van Costa had die verzuchting weinig te maken. Diplomatiek Europa is in de eerste plaats opgelucht dat de termijn van de Belg Charles Michel erop zit. De afgelopen vijf jaar – Michel werd ondanks alle kritiek herkozen – hebben bij veel diplomaten geen beste nasmaak achtergelaten.

Onder Michels voorzitterschap verzandden de topbijeenkomsten keer op keer in urenlange sessies die tot diep in de nacht voortduurden, vol geharrewar over punten en komma’s, terwijl de voorzitter zelf voortdurend de aandacht trok met extra ingelaste bijeenkomsten en buitenlandse reizen.

Zo bekeken ligt de lat voor Costa, die in zijn acht jaar als premier veel ervaring met EU-toppen opbouwde, niet hoog. Maar wie Costa simpelweg ziet als het fotonegatief van zijn bombastische voorganger, kan hem onderschatten. Als er iemand is die weet hoe het is om in verhitte tijden compromissen te smeden tussen knetterende krachten en botsende belangen, is hij het.

Oude taboes

Toen Costa voor het eerst premier van Portugal werd, in 2015, was zijn land de klappen van de eurocrisis nog niet te boven. De boekhouders van het IMF hadden nog geen maand eerder hun kantoor in Lissabon gesloten en bleven bezorgd toekijken, zeker toen Costa een alliantie sloot met radicaal-links en een partij van communisten die uit de euro wilde stappen. Alom werd getwijfeld: zou het fragiele Portugal opnieuw gaan wankelen?

Maar Costa bleek een evenwichtskunstenaar. Slalommend tussen zijn linkse coalitiepartners en de strenge vorsers van begrotingsdiscipline in Brussel, Frankfurt en Washington wist Costa als premier iedereen tevreden te stellen: economische groei en keurige begrotingen, zonder de pijn van de bezuinigingsdrang uit de voorgaande jaren. Het leverde hem tweemaal herverkiezing op.

De diplomatieke aanpak weerhield Costa er niet van zo nu en dan de confrontatie te zoeken. Hij was het die in 2017 aandrong op het vertrek van Jeroen Dijsselbloem als voorzitter van de eurogroep. De PvdA’er had snerend gezegd dat solidariteit belangrijk was, maar dat je niet om financiële steun kon vragen als je al je geld uitgaf aan ‘drank en vrouwen’. Dijsselbloem moest diep door het stof. Later dat jaar werd hij opgevolgd door Mário Centeno, Costa’s rechterhand en minister van Financiën.

Ook over de Europese verhouding met China was Costa uitgesproken. Terwijl de argwaan over de groeiende invloed vanuit Beijing op Europese bodem toenam, nam Costa het op voor de Chinese aanwezigheid in zijn land. China had het land immers mede uit de eurocrisis gered. „We leven in een wereld vol met risico’s. Daar moeten we mee leren omgaan”, zei hij in 2019 in een interview met NRC resoluut over het gevaar dat Europa zich uitleverde aan China.

Geen geruzie meer

De diplomatieke jongleerkunsten die Costa in Portugal verfijnde, mag hij nu inzetten aan de vergadertafel van de 27 regeringsleiders in de EU. In de aanloop naar zijn eerste werkdag maakte hij al een rondje langs 25 van hen. Alsof hij duidelijk wilde maken: jullie zijn de baas.

Een van hun wensen heeft Costa bij het opstellen van de agenda al overgenomen. In zijn ideale wereld nemen de ambassadeurs van de lidstaten in Brussel het gedetailleerde overleg over de slotverklaring op zich, zodat de leiders hun handen vrij hebben voor inhoudelijke discussies.

Costa drukte de ambassadeurs op het hart de slottekst af te ronden voorafgaand aan een top, dan zou hij proberen te voorkomen dat regeringsleiders de tekst openbreken. Kleine tekstwijzigingen leidden vaak tot nachtelijk geharrewar. EU-toppen mogen in Costa’s strakkere schema ook nog maar één dag duren. Een vergadering over buitenlands beleid zou nog wel eens gedisciplineerd kunnen verlopen, maar discussies over geld lopen al snel uit de hand omdat de leiders allemaal popelen iets binnen te halen.

Goede verhoudingen

Behalve een strakker vergaderschema snakken de regeringsleiders ook naar een voorzitter die goed overweg kan met die andere Europese ‘president’: Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, het dagelijks bestuur van de unie. Costa zal willen voorkomen dat hij à la Michel in een loopgravenoorlog met VDL belandt. Ook hier doet hij zijn best om goede wil te tonen: de Portugees vergadert sinds zijn benoeming elke twee weken met Von der Leyen.

De eerste Costa-top staat donderdag in het teken van het buitenlandbeleid van de EU, in het bijzonder de steun voor Oekraïne. De leiders buigen zich onder meer over de vraag welke rol de EU kan spelen in eventuele onderhandelingen over een staakt-het-vuren en in het bewaken van zo’n overeenkomst. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is aanwezig; hij woont woensdagavond ook een diner met NAVO-chef Mark Rutte bij.

Concrete doorbraken liggen lastig nu zowel Frankrijk als Duitsland de blik naar binnen gericht hebben, vanwege verkiezingen in Berlijn en politiek tumult in Parijs. Emmanuel Macron is zelfs niet van de partij, vanwege de cycloon op het Franse eiland Mayotte. Scholz moet nu namens Macron het woord voeren.

Costa’s eerste top markeert hoe dan ook in meerdere opzichten een nieuw begin. In Brussel is een nieuwe Europese Commissie aangetreden en in de VS begint op 20 januari een nieuw politiek tijdperk. Het is ook een eerste test van Costa’s nieuwe efficiëntere vergadermethode. Daarin zien velen vooralsnog een staaltje wensdenken. Maar, zo relativeert een EU-topambtenaar, „het is goed als je begint met wensdenken”.

Delen

Mail de redactie