Tien meter hoog in de nok van Carré, zonder vangnet

Posted on December 19, 2024 by admin

Een circuspaard sabbelt aan het backstagepasje dat om de nek van de spreekstalmeester hangt. Hij aait het paard nietsvermoedend verder. „Oh, nee!”, zegt Rudy Hellewegen (45) lachend. De nieuwe spreekstalmeester van het Wereldkerstcircus grijpt het koord net op tijd voordat het pasje in de mond van het paard verdwijnt.

De paardenstal staat voor de artiesteningang van het Koninklijk Theater Carré in Amsterdam waar dit jaar de 38ste editie van het Wereldkerstcircus wordt gehouden. Sinds de eerste show in 1985 zijn er nog nooit zo veel bezoekers geweest als vorig jaar: 70.000. Het circus verwacht dat het recordaantal dit jaar wordt overtroffen.

De avond voorafgaand aan de generale repetitie toont Hellewegen tijdens een rondleiding in Carré de voorbereidingen voor de show.. „Mag ik hem alsjeblieft een wortel geven?”, vraagt hij. „Doe maar niet, dan worden de andere paarden jaloers”, zegt een van de paardenverzorgers. Die werken voor Flavio Togni (62), een Italiaanse paardenfluisteraar die voor het eerst met zijn dertien hengsten optreedt in het Wereldkerstcircus. Het circus heeft vijftien acts uit verschillende landen bij elkaar gebracht.

Hellewegen staat voor de kleedkamer van Togni en wijst naar zijn foto. „Ik merk dat alle artiesten met veel respect omgaan met Flavio.” Volgens hen is Togni een boegbeeld in de circuswereld: hij is al sinds zijn zestiende circusartiest en dierentrainer. „In Italië heeft hij zo’n vijftig paarden en een eigen circus waarmee hij rondtrekt”, zegt Hellewegen. Vroeger had hij ook shows met olifanten, tijgers, kamelen en leeuwen.

Rudy Hellewegen maakt zich in zijn kleedkamer gereed voor de repetitie.

Rudy Hellewegen met een van de acrobaten.

Foto’s: Simon Lenskens

Nieuwe spreekstalmeester

Hellewegens kleedkamer, die hij deelt met twee clowns, bevindt zich naast die van Togni. Het is voor Hellewegen de eerste keer dat hij op de circuspiste in Carré staat. Doorgaans is hij tourmanager van musicals en speelt hij tijdens Halloween de gevreesde Eddie de Clown in pretpark Walibi Holland. Nu is hij de ceremoniemeester die artiesten aankondigt, tussen de acts door het publiek vermaakt en achter de schermen iedereen bij elkaar houdt.

Naast een kaptafel hangt zijn op maat gemaakte jacquet met gouden kwasten en knopen én een zwarte hoge hoed. „Het rode velours van het jasje moet matchen met de stoelen in Carré.” Hij aait over het jasje. „Ik hoop dat het publiek de twinkeltjes in mijn ogen opmerkt, omdat die laten zien wat ik er als kind van had gevonden om het Wereldkerstcircus te mogen presenteren.”

Hellewegen loopt richting de circuspiste, de grootste zaal van Carré, waar de circusartiesten in zeventien dagen vijftig keer gaan optreden. Een paar jongens vegen glitters van de vloer en een van de acrobaten van de Arabische Mustafa Danger-groep glijdt nonchalant van een bijna tien meter hoge steiger.

Ze zijn hun „levensgevaarlijke” trapeze-act aan het oefenen en ook Danger, de leider van de groep, hangt in de steigers. „Dit kan ik niet eens één keer zonder dat ik mijn benen breek”, grapt Hellewegen.

**Een van de clowns** balanceert op het koord.

Acrobaten van het Wereldkerstcircus.

Repetities voor het Wereldkerstcircus in Carré.

Foto’s: Simon Lenskens

Doodsangsten

Boven in de piste hangen touwen voor de luchtacrobatiek waarmee een acrobaat uit Frankrijk aan het repeteren is. „Ze is gisteren een beetje ongelukkig op haar voet terechtgekomen. Het was even spannend, maar gelukkig viel het reuze mee.” De kans bestaat dat een van de acrobaten dood neervalt, omdat er geen vangnet is om hen op te vangen. „Plat gezegd klopt dat wel, maar dat is hun beroep: de totale inspanning om dat niet te laten gebeuren. Het publiek komt namelijk om angst, spanning en sensatie te voelen.”

Het Wereldkerstcircus staat bekend om zijn traditionele shows met ondeugende clowns en acrobaten die over een koord lopen. Hellewegen: „Er doen artiesten uit onder meer Rusland, Spanje en van het Chinese staatscircus mee. Ook hebben we koppels uit Moldavië, Oekraïne en Peru.” Daarnaast hebben sommige artiesten hun klassieke act een moderne twist gegeven. „Op de piste gaan bijvoorbeeld voor het eerst breakdancers met glow in the dark pakken (lichteffecten) optreden.”

Ook Hellewegen is van plan moderne elementen aan zijn presentatie toe te voegen. „Als je blijft hangen in het klassieke met u aanspreken van het publiek, kunnen de kinderen zich overgeslagen voelen.” Volgens hem zijn de kinderen in het publiek het belangrijkst, omdat het vaak hun eerste ervaring met entertainment in het theater is. Of hij de traditionele openingszin waarmee spreekstalmeesters het circus openen gaat gebruiken? „Natuurlijk. Hooggeëerd publiek!”, roept hij uit volle borst.

**Spreekstalmeester Rudy Hellewegen** betreedt met enkele acrobaten de piste van het Wereldkerstcircus.

IJsland heeft niet echt een eigen grondwet. Tijd om die dan maar op muziek te zetten

admin
December 19, 2024
0

Wat te doen als een voorstel voor een grondwetherziening, waar tweederde van een bevolking achter staat, wordt genegeerd? Dat was de vraag die het kunstenaarsduo Libia Castro & Ólafur Ólafsson en The Magic Team zich stelden toen er, na de financiële crisis en het instorten van de IJslandse banken en de nationale munt in 2008, een idee kwam voor een nieuwe grondwet voor IJsland.

Extra uitdaging: het land had nog nooit een eigen grondwet geschreven. Na de onafhankelijkheid van Denemarken in 1944 had IJsland die grondwet gewoon overgenomen met hier en daar een kleine aanpassing; daar waar ‘koning’ stond, kwam nu bijvoorbeeld ‘president’ te staan. Na 2008 werden de IJslandse banken niet alleen als economisch probleem gezien, maar zagen de meesten in de crisis ook falend toezicht van overheid en toezichthouders, waarbij een striktere scheiding van die machten in de grondwet uitkomst moest bieden.

En zo geschiedde. Althans, zo leek het. In 2012 stemde tweederde van de IJslanders in met het nieuwe voorstel, en kreeg IJsland dus in feite zijn eerste eigen grondwet. De politici negeerden echter de uitkomst en de herziening is nog steeds niet geëffectueerd.

Fascinerende partituren

De IJslandse kunstenaars Castro en Ólafsson vroegen de afgelopen zeven jaar aan componisten, musici en toeschouwers mee te werken aan een meerstemmige performance. De 114 voorgestelde grondwetsartikelen kregen vorm, geluid en archiefbeelden in In Search of Magic – a Proposal for a New Constitution for the Republic of Iceland (gestart in 2017). In de expositie Kunst is een werkwoord is niet alleen een vijf uur durende video met zingende muzikanten over de grondwet te horen, ook hangen er fascinerende partituren aan de muur. Ze hebben veel weg van een mindmap met woorden als electro, the Bell-choir, solo-voice en rapp. Of de rechterlijke macht met zo’n gecomponeerde grondwet uit de voeten kan is de vraag, maar met een genegeerde herziening kunnen ze evenmin iets.

Deel van La Casa Invisible, (The Rehabilitation of La Casa Invisible) van kunstenaarsduo Libia Castro & Ólafur Ólafsson uit 2023.

In Search of Magic – a Proposal for a New Constitution for the Republic of Iceland van kunstenaarsduo Libia Castro & Ólafur Ólafsson.

Foto’s: Peter Cox

Mensen die vergeten worden, en daarmee soms ook verdwijnen, vormen de rode draad in de expositie Kunst is een werkwoord. In vijf deelexposities wordt het verhaal verteld van hoe je kunst kan activeren om je te laten horen. Of in de woorden van de begeleidende tekst bij de expositie: „Kunst is onderdeel van ons zijn, maar vooral van ons doen. In tijden waarin het belang ervan in de politiek onder druk staat, laten de kunstenaars in deze tentoonstelling zien dat kunst meer is dan een luxeproduct.” Dat klinkt pretentieus, maar dat moet ook wel met zo’n titel voor een expositie.

Het resultaat: niet alle vijf de solo’s zijn even spannend – het andere werk van Casto en Ólafsson over een door de gemeente genegeerd cultuurcentrum in Malaga boeit wat minder – maar met name de installatie toen:y (teruggekeerd. 2024) van al-yené, geboren in de Sacha Republiek (Noord-Siberië) maakt indruk. Ze keerde terug naar het gebied waar ze was geboren en legde het culturele geheugen van de Sacha-bevolking vast. Daar was veel in veranderd nadat in de 17de eeuw het gebied gedwongen onderdeel werd van het Russische Keizerrijk en er voor de overlevering Russische maatstaven werden aangelegd. In haar werk zet al-yené beelden uit het officiële archief naast familieverhalen, die samen een versie geven van zowel het officiële als officieuze collectieve geheugen.

Jullie kwamen „als vragen zonder antwoorden”, klinkt de vertelstem in de video. En hoe dat eruitziet, laat al-yené mooi zien. Het gaat haar niet om het tonen van Russische aanwezigheid in dat gebied, maar om het tonen van de gaten in het collectieve geheugen. Wanneer de geschiedenis wordt vastgelegd op een manier waardoor een zo groot deel van een verleden wordt uitgewist, kun je proberen dat te herstellen, maar al-yené kiest er juist voor de gaten die gevallen zijn te tonen. Ze geeft een gezicht aan een volk met gebrek aan verleden.

Cristina Flores Pescorán, Abrazar el Sol (Embracing the Sun), 2024.

Zaaloverzicht met werk van de Peruaanse kunstenaar Cristina Flores Pescorán.

Foto’s: Peter Cox

Sculptuur om angst te delen

Ook het kunstenaarsduo Svetlana Romanova en Chelsea Tuggle gaan in hun werk in op het leven van de inwoners van Sacha, waarbij het accent ligt op onzichtbaarheid en misrepresentatie. Het idee erachter is even boeiend als dat van al-yené, alleen is de uitwerking minder sterk.

Dat geldt niet voor de enorme textielinstallatie Abrazar el Sol (omarmen van de zon) van de Peruaanse kunstenaar Cristina Flores Pescorán. Ze maakte een schitterend werk met katoen die door de Spaanse kolonisator indertijd werd beschouwd als een katoensoort die vol parasieten zat. Ook bij haar zitten de schoonheid en de kracht grotendeels in de gaten en leemtes. Pescorán wil – net als met haar werk dat de geweldige titel Zeven sculpturen om een angst te delen heeft – oude technieken en materialen terug eisen, alleen al omdat ze in dit geval zijn weggezet door een onterechte beschuldiging van parasitair.

Al met al – ook het laatste deel waarin het Indonesische collectief BKP werken maakt over ‘inheemsheid’ en eigen cultuur versus economische belangen – kun je inderdaad zeggen dat kunst een werkwoord is. ‘Kunsten’ krijg je dan, waar zowel ‘ik kunst’ (al-yené en Pescorán) als ‘wij kunsten’ (de andere twee duo’s en het Indonesische collectief) aan bod komen. Het noord-zuid-karakter ervan – van IJsland en Siberië tot Peru en Indonesië – laat zien dat het werkwoord internationaal toepasbaar is. Alleen lijkt dat werkwoord weinig uit te halen, als je bijvoorbeeld kijkt naar de IJslandse grondwet op muziek, of naar het gegeven dat economie het altijd wint van cultuur – ook in Indonesië.

Misschien moet kunst dan ook niet zozeer een werkwoord zijn, maar meer een ontstopper. Kunst als ontstopper haalt immers de genegeerde mens of het verdwenen ding weer terug, én de ontstopper is de beste manier om gaten te tonen – en laten die gaten en leemtes nu net het beste aan de expositie zijn.

Tien meter hoog in de nok van Carré, zonder vangnet

admin
December 19, 2024
0

Rudy Hellewegen maakt zich in zijn kleedkamer gereed voor de repetitie.

Rudy Hellewegen met een van de acrobaten.

Foto’s: Simon Lenskens

Nieuwe spreekstalmeester

Acrobaten van het Wereldkerstcircus.

Repetities voor het Wereldkerstcircus in Carré.

Foto’s: Simon Lenskens

Doodsangsten

Stephen Emmer over componeren na tinnitus en gehoorverlies: ‘De beperking kan ook een bevrijding zijn.’

admin
December 18, 2024
0

Je hoeft zijn naam niet te kennen om hem gehoord te hebben. Componist Stephen Emmer (66) schreef honderden pakkende tunes voor goedbekeken televisieprogramma’s zoals RTL Nieuws en het NOS Journaal. Zijn nieuwe album Mount Mundane betekent voor hem: thuiskomen na een odyssee van ruim tien jaar, waarin tinnitus, doofheid en plotse duizelingen Emmer dreven richting kluizenaarschap. Maar in die beangstigende stilte vond hij zijn eigen stem: „Mijn componistenbestaan van de afgelopen vijf decennia voelt met terugwerkende kracht als een etude, een oefening, voor Mount Mundane.”

Het album bevat vooral meditatieve stukken die het leven lijken te overpeinzen. Tegelijkertijd schilderen piano, koor en orkest een landschap waarin Emmer zijn bewondering voor het Franse impressionisme de vrije loop laat. Afgelopen week kreeg hij een bevestiging dat hij op het goede spoor zit. In de Verenigde Staten won Mount Mundane een Global Music Award, een prijs voor onafhankelijke musici, die niet bij grote internationale platenlabels zitten. „De onderscheiding betekent veel”, zegt hij, „omdat de muziek mijn persoonlijke geschiedenis weerspiegelt. Kennelijk zijn die gevoelens voor anderen herkenbaar.”

Achteraf denkt Emmer dat de kiem van zijn gehoorverlies – en daarmee van de weg die Mount Mundane verklankt – halfweg de jaren tachtig ligt. Voor een concert met de Engelse popgroep The Lotus Eaters kreeg hij de geluidsinstallatie van heavymetalband Motörhead te leen. „Die was niet berekend op toetsen. Ik hoorde niks bij de soundcheck. Twee jongens draaiden aan wat knoppen en grijnsden. „Try again, mate.” Bij de eerste toets die ik aansloeg, kreeg mijn linkeroor een enorme dreun. Twintig jaar later – bij een gehoortest met steeds hardere piepjes – ontwaakte dit slapende trauma. Sindsdien klonk onophoudelijk een piep in mijn oor.”

Macrameeën

De zoektocht naar genezing bracht Emmer onder andere bij de toenmalige kno-arts van het Concertgebouworkest. „Hij zei dat ik er maar vrienden mee moest zien te worden. Tinnitus was een soort vervelende oom. Ik werd gek van die indringende toon. Wat doe je aan zo’n fantoomgeluid in het hoofd? Ik zat op een gegeven moment bij een cognitieve therapiecursus te macrameeën. Met een taxichauffeur, een oud-juwelier en een accountant ging het dan over pasteltintjes. Een vervreemdende ervaring.”

En vervolgens pleegde een van die lotgenoten zelfmoord. „Stonden we met de achterblijvers naast zijn doodskist. Toen ik thuis die ervaring deelde met mijn toenmalige vrouw en mijn twee dochters, begonnen ze te huilen. En ineens drong het tot me door dat zij die tragedie op zichzelf betrokken. ‘Ga jij dat ook doen?’ Ik heb ze bezworen dat ik nooit de hand aan mezelf zou slaan.”

Inmiddels twijfelde Emmer of hij nog kon componeren. „De psycholoog vond stoppen geen goede gedachte. ‘Muziek’, zei hij, ‘is niet alleen uw werk, maar evenzeer uw hartstocht. Misschien moet u denken in halffabricaten.’ Ik had geen benul wat hij bedoelde, en hijzelf ook niet echt. Op de terugweg viel me iets in. Componeren is noten uit de lucht plukken en dat veronderstelt inspiratie. Dat wordt moeilijk met een Bes, zo’n absolute toon, in je oor. Het bewerken van bestaande stukken daarentegen, dat kon wel. Tot het moment dat ik merkte liever weer zelf te schrijven.”

Tegen die tijd was Emmers kwaal in een andere fase. In enkele jaren stierf zijn gehoor in het linkeroor af en restte aan die kant van zijn hoofd alleen een ruis. Hij betrad de wereld van het asymmetrisch horen. „Het lukte niet meer om naar stereo te luisteren. Hier thuis schakelde ik over op mono en speciale luidsprekers. Elders gaat dat niet. In een café wordt muziek na tien minuten ondraaglijk.”

Bovendien kreeg Emmer onvoorspelbare aanvallen van duizeligheid. „Ik durfde niet meer de straat op, want op elke hoek loerde angst en paniek. Dus zat ik thuis als patiënt.” Opnieuw volgde een speurtocht langs artsen. Na een wachttijd van tweeënhalf jaar kon hij deze lente terecht bij het duizeligheidsexpertisecentrum in Apeldoorn. „Ze stelden vast dat met mijn gehoor ook het evenwichtsorgaan aan de linkerkant was uitgevallen maar dat mijn hersenen al bezig waren dat te compenseren. Ik kreeg de boodschap dat die duizeligheid vermoedelijk van voorbijgaande aard was. Die conclusie lijkt tot nu toe te kloppen.”

Noodlot

Intussen begon Emmer weer te componeren. Hij keek en luisterde naar zijn oude muziek die hem vingeroefeningen leken, „maar in die naïviteit vond ik wel een melodische oorspronkelijkheid. En met de volle ambachtelijke gereedschapskist van nu ging ik met mijn jongere zelf een duet aan op Mount Mundane.”

De albumtitel staat voor een denkbeeldige louteringsberg die Emmer moest beklimmen om de beperkingen van zijn medische toestand achter zich te laten. Hij moest kiezen voor melodie boven ritme en voor een warme instrumentatie. „Het betekende – in klassieke zin – traag stromende adagio’s. Dat vond ik niet erg, want daarin drukken componisten zich in mijn ogen het meest persoonlijk uit.”

Ook de namen van de stukken bevatten hints naar Emmers Werdegang, en naar bewonderde componisten en literatuur. Zo gaat ‘Belvedere’s Exotic Garden’ over de Japanse achtertuin van de Franse componist Maurice Ravel, een meester in muzikale kleuren. ‘In Search for Meaning’ verwijst naar het gelijknamige boek van psycholoog en Auschwitz-overlevende Viktor Frankl, die betoogde dat het noodlot de mens kan treffen, maar dat die ervoor kan kiezen om niet in het slachtofferschap te zwelgen.

„In het nauw gedreven”, zegt Emmer, „vond ik in een tussenwereld een inspiratie die ik nergens anders had kunnen aantreffen. De filosoof Friedrich Nietzsche stelde dat beperking een bevrijding kan zijn. En dat heb ik ervaren. Mijn wanhoop boorde nieuwe bronnen aan. Pas nu voel ik dat mijn muzikale identiteit samenvalt met mijn persoonlijkheid.”

‘Mount Mundane’ van Stephen Emmer is te koop als vinyl en cd of te downloaden of streamen via stephenemmer.com of te streamen via andere aanbieders.

Nieuwe spreekstalmeester

Doodsangsten

Related Posts

IJsland heeft niet echt een eigen grondwet. Tijd om die dan maar op muziek te zetten

Fascinerende partituren

Sculptuur om angst te delen

Tien meter hoog in de nok van Carré, zonder vangnet

Nieuwe spreekstalmeester

Doodsangsten

Stephen Emmer over componeren na tinnitus en gehoorverlies: ‘De beperking kan ook een bevrijding zijn.’

Macrameeën

Noodlot