De Pelicot-zaak komt tot een einde: welke conclusies trekt de Franse man? ‘Misschien moeten we hier vaker over praten’

Timmerman Laurent (56) was een beetje vergeten wat er gebeurd was in Mazan. „Toen het in 2020 uitkwam, hoorde ik wel eens iets over een vrouw hier vlakbij die gedrogeerd en verkracht was door haar man, maar niet veel meer dan dat.” Zodra de rechtszaak begin september begon, kreeg Laurent wel iets mee via de radio. „Maar ik had er niet bijzonder veel interesse in. Zoals dat gaat met nieuws – je luistert tijdens de lunch met een half oor.”

Toen hij zich voor dit interview ging inlezen, drong de ernst door. „De hoeveelheid verdachten vind ik choquerend: meer dan vijftig mannen. En natuurlijk het hoe: er moet iets goed mis met je zijn als je je eigen vrouw op internet aanbiedt. Toen dacht ik: wow, er zitten een hoop vreemde types hier in de buurt. En die man die dit heeft opgezet is space, helemaal gestoord.”

Laurent draagt een petje van een rugbyvereniging, heeft verfvlekken op zijn kleding en wil zijn achternaam en woonplaats, net als andere bronnen, niet in de krant. Het onderwerp is te gevoelig. Hij heeft het over de 51 mannen die momenteel terechtstaan in de rechtszaak die ‘de verkrachtingen van Mazan’ is gaan heten en het land al maanden in zijn greep houdt. Donderdagochtend komt de uitspraak.

92 keer verkracht

De zaak draait om de 72-jarige Gisèle Pelicot uit het Zuid-Franse Mazan, een plaats vlakbij Avignon. Tussen 2011 en 2020 is Pelicot tientallen keren gedrogeerd door haar inmiddels ex-man Dominique Pelicot (72), die haar vervolgens verkrachtte een liet verkrachten door tientallen mannen die hij op een obscure datingsite ontmoette – meestal in hun eigen slaapkamer. Gisèle Pelicot had geen idee, tot de politie in 2020 bij toeval video’s ontdekte van de verkrachtingen. Haar bewusteloze lichaam bleek zeker 92 keer door onbekenden te zijn verkracht en nog veel vaker door haar eigen man. Dominique Pelicot, die alles heeft bekend, legde zijn daden zelf vast.

Met die beelden kon de politie een lijst van 83 mannen maken die contact hadden met Dominique Pelicot over het verkrachten van zijn vrouw of anderen. Vijftig van hen staan sinds september samen met Dominique Pelicot terecht in de rechtbank van Avignon. Het zijn mannen met allerlei achtergronden en beroepen. De jongste was 22 ten tijde van de feiten, de oudste 67. De meeste ontkennen schuldig te zijn aan verkrachting of zeggen dat ze door Dominique Pelicot onder druk gezet werden. Eind november eiste het Openbaar Ministerie celstraffen van vier tot twintig jaar – waarvan de zwaarste straf voor Dominique Pelicot.

Iedere man in de regio heeft over de ‘verkrachtingen van Mazan’ gehoord. De zaak wordt dan ook door alle Franse media tot in detail verslagen – wat mogelijk is doordat Gisèle Pelicot er niet voor koos de zaak achter gesloten deuren te laten plaatsvinden. In Avignon is het proces zeer aanwezig in de publieke ruimte. Aan de middeleeuwse stadsmuur tegenover de rechtbank hangt een groot hart met Gisèle’s naam. Elders hangen handgeschreven brieven waarin Fransen steun aan haar uitspreken. Op gebouwen door de hele stad zijn papieren geplakt met citaten uit de rechtszaak, zoals: „Ik verkrachtte met tegenzin.”

„Sinds september zien we iedere ochtend politiebussen vol verdachten naar de rechtbank rijden”, zegt François Dupont (50) in de Avignonse tabac waar hij werkt – hij houdt een half oog gericht op de tv waarop een voetbalwedstrijd van Olympique Marseille wordt uitgezonden. „Dus natuurlijk is het een thema waarover we hier praten.”

De fors gebouwde studenten Nicolas (19, rechten) en Guillaume (19, accountancy) vertellen op een verder leeg terras in hartje Avignon dat hun vrouwelijke amies wel eens beginnen over de zaak. „Dan hebben we het erover dat het zo bizar is dat dit zo dichtbij is gebeurd”, zegt Guillaume. „Ik heb zelfs vrienden die in Mazan wonen.”

Maar veel verder dan uitspreken hoe verschrikkelijk de gebeurtenissen zijn en hoe absurd dichtbij deze plaatsvonden, komt het niet. Laurent – die laatst ontdekte dat hij een verdachte kent: hij werkt ook in de bouw en ze barbecueden eens samen – merkt dat zijn vrienden überhaupt niet over de zaak willen praten. „Op de bouwplaats praten we veel over het nieuws, maar deze zaak komt nooit ter sprake. Het lijkt taboe.” Hij heeft vrienden en collega’s gevraagd of zij ook over het thema geïnterviewd wilden worden. „Iedereen zei nee. Zo’n resolute nee waaruit je begrijpt dat je niet moet doorvragen.”

‘Masculiene dominantie’

Een groep van tweehonderd bekende Franse mannen nam een andere toon aan: zij ondertekenden een opiniestuk in de linkse krant Libération waarin staat dat de zaak-Pelicot laat zien dat er sprake is van „masculiene dominantie” in Frankrijk en dat „mannelijk geweld geen kwestie is van monsters, maar een kwestie (…) van alledaagse mannen”. Ze roepen alle mannen op hun eigen gedrag te onderzoeken, aan zichzelf te werken en beter naar vrouwen te luisteren. Dit omdat „alle mannen (…) profiteren van een systeem waarin vrouwen worden gedomineerd”.

Maar de zaak lijkt de gemiddelde Fransman nog niet tot dergelijke introspectie te leiden. „Deze zaak verandert helemaal niets”, zegt Dupont met zijn armen over elkaar. „Niet in de manier waarop wij leven, waarop wij praten, waarop wij ons gedragen.” Laurent zegt dat hij na #MeToo in 2017 een verandering merkte: „Ik zeg sindsdien wel honderd keer sorry als ik een vrouwelijke medewerker per ongeluk aanraak, en bepaalde racistische of seksistische grappen die in de jaren 90 oké waren, maak ik niet meer. Maar ik heb niet de indruk dat ik ook uit deze zaak conclusies moet trekken over mijn gedrag.”

Studenten Nicolas en Guillaume merken ook geen verandering in hun vriendengroep en zien naar eigen zeggen sowieso nooit problematisch gedrag. Guillaume: „Onze vrienden maken geen ordinaire grappen.” Alleen de gepensioneerde vakbondsman Hamid Benahmed (67) zegt tijdens een feministische demonstratie in Avignon dat hij zijn vrienden wel eens aanspreekt op seksistische grappen. Voor hem laat de zaak-Pelicot andermaal zien dat dat nodig is. „Ik vind het belangrijk om mensen aan te spreken die niet per se zelf dader zijn, maar wel op een bepaalde manier verantwoordelijkheid dragen”, zegt hij terwijl zijn mededemonstranten yellen: „We zijn feministisch en radicaal”.

‘Niets mee te maken’

Veel mannen vinden de zaak-Pelicot zo absurd dat ze denken dat deze niets over hén zegt. „Ik heb absoluut niet zulke neigingen”, zegt Laurent. Ook Guillaume en Nicolas zeggen meteen zich er niets bij te kunnen voorstellen. Duponts baas Lionel Pichon (58) – een brede man in Hawaii-shirt – voelt zich als homoseksuele man überhaupt niet aangesproken. „Natuurlijk hebben mensen verschillende seksuele voorkeuren, maar een slapende vrouw collectief verkrachten is iets vreselijks en we moeten niet doen alsof dat iets is wat normale mensen doen.”

Alle mannen die NRC spreekt, vinden het dan ook problematisch dat in het stuk in Libération en in tal van andere artikelen staat dat de verdachten in de zaak-Mazan ‘gewone mannen’ zijn – woorden die ook in NRC zijn gebruikt. „Deze mannen zijn monsters, je kunt op basis van deze zaak niet zeggen dat je alle mannen moet wantrouwen”, vindt Dupont. „Als je dit banaliseert, gaan sommige mensen misschien zelfs denken dat het normaal is om dit te doen”, vreest Guillaume.

Nicolas is bang dat dit discours kan leiden tot „een soort haat”. „Je creëert twee kampen: mannen en vrouwen. ” De student merkt deze tweedeling nu al in sommige gesprekken met vriendinnen. „Dan wordt gezegd: jij bent geen vrouw, jij kunt het toch niet begrijpen, jij hebt geen recht om te spreken. Het is niet gemeen bedoeld, maar onbewust sluit je je dan toch af en ga je een volgende keer dat gesprek niet aan.”

Seksuologe Sylvie Parenthoën ziet in haar Avignonse praktijk ook mannen die moeite hebben met het discours dat alle mannen een bepaalde verantwoordelijkheid dragen. „Bij sommige cliënten is de angst ontstaan dat ze zelf ook zulke vreselijke dingen kunnen doen”, zegt ze terwijl ze aan een muntthee nipt in een café. „Ik heb ook een cliënt die geen seks meer durft te hebben met vrouwen, omdat hij bij iedere aanraking bang is haar pijn te doen.”

„Ik zeg dan: u heeft zaken waar u aan kunt werken, maar u bent niet zoals deze mannen. Deze verdachten zien er fysiek misschien normaal uit, maar ze zijn niet normaal.” Het zijn mensen die pathologisch ziek zijn, ze lijden aan perversie of sociopathie, zegt Parenthoën. „Het viel me ook op dat geen van de verdachten in therapie is. Een ‘normale man’, of vrouw, kan problematische gedachten of impulsen hebben, maar daarna corrigeer je jezelf of ga je aan jezelf werken. Om die impulsen daadwerkelijk in praktijk te brengen, moet er meer mis zijn.”

Maatschappelijke veranderingen

Nu het proces op zijn einde loopt, vraagt Frankrijk zich af in hoeverre deze monsterzaak de maatschappij in bredere zin gaat beïnvloeden. Er zijn al meerdere concrete veranderingen: de regering heeft aangekondigd dat er een campagne over drogering komt, meer blijf-van-mijn-lijfhuizen en meer geld voor een hulplijn voor slachtoffers van geweld. De hoop is ook dat artsen in toekomstige gevallen beter onderzoek zullen doen bij klachten vergelijkbaar met die van Gisèle Pelicot. Zij bezocht al jaren artsen met klachten als geheugenverlies, moeheid en ontstekingen aan haar baarmoederhals, maar niemand legde de link met mogelijke drogeringen en verkrachtingen.

Seksuologe Parenthoën kon de zaak-Pelicot de afgelopen maanden meermaals inzetten als handvat. „Er was bijvoorbeeld een cliënt die zei: ik heb iemand verkracht maar ik deed het niet expres. Toen kon ik naar de zaak verwijzen en zeggen: dat zeggen sommige van deze mannen ook. Maar een verkrachting is altijd opzettelijk. Daarop heeft hij voor het eerst erkend dat hij iemand heeft verkracht. In het kader van zijn therapie was dat heel belangrijk.”

Ook wendt ze de zaak soms aan om slachtoffers van seksueel geweld te helpen. „Een cliënte wilde niet als slachtoffer gezien worden, omdat ze dacht dat ze dan zwak zou zijn. Toen zei ik: vind je madame Pelicot ook zwak? Zij is slachtoffer én heeft een enorme kracht.”

Dat de zaak-Pelicot iets in gang heeft gezet, is wel duidelijk. Maar of er sprake is van de historische omwenteling waar progressief Frankrijk om vraagt, valt nog te bezien. Timmerman Laurent trekt wel wat lessen uit de zaak, zegt hij terwijl hij een Ferrero Rocher uit de verpakking haalt. „Ik ben geschrokken van wat er op internet gebeurt en ik hoop dat de politie harder gaat optreden tegen websites waar dit soort voorstellen geplaatst kunnen worden. En ik heb geleerd dat je je naasten niet altijd zomaar kunt vertrouwen.”

Rechtenstudent Nicolas zegt aan het einde van het gesprek voorzichtig tegen zijn vriend Guillaume dat hij vindt „dat we hier vaker over zouden moeten praten, gewoon bij het eten of zo”. Guillaume steekt een sigaretje op en knikt.

Delen





Mail de redactie