Sport is leidend bij de Nederlandse voetbalbond KNVB. Tegelijkertijd wil de organisatie haar „maatschappelijke en menselijke verantwoordelijkheid” nemen rond het controversiële WK voetbal in 2034 in Saoedi-Arabië. Dat is „een fragiel evenwicht”, zei KNVB-bondsvoorzitter Frank Paauw maandagavond in de eerste publieke toelichting van het bondsbestuur sinds de definitieve toewijzing van het toernooi aan de conservatieve oliestaat. „Het is moeilijk om met elkaar in balans te brengen.”
Paauw zei dit tijdens de halfjaarlijkse bondsvergadering van de KNVB in Zeist. Vorige week woensdag werd het WK 2034 toegewezen aan Saoedi-Arabië. Er waren geen tegenkandidaten, wereldvoetbalbond FIFA had besloten de aanwijzing per acclamatie (met goedkeurend applaus) te bekrachtigen. De Nederlandse bondsbestuurders klapten „ingetogen” mee, liet de KNVB destijds weten. Op de kritische Noorse bondsvoorzitter na was er geen protest onder de 211 bonden die zijn aangesloten bij de FIFA.
Nederlandse bondsbestuurders lieten zich tot dusver nauwelijks horen over de toewijzing, die vanwege de slechte mensenrechtensituatie van Saoedi-Arabië als omstreden geldt. Voormalig politiebaas Paauw, in september begonnen als bondsvoorzitter, sprak zich maandag voor het eerst uit over het ongemak rond het land. Zes minuten ging het erover, het woord mensenrechten noemde hij niet één keer.
We kunnen natuurlijk niet de ogen ervoor sluiten dat het een gevoelig WK is
„We kunnen natuurlijk niet de ogen ervoor sluiten dat het een gevoelig WK is”, zei Paauw. Hij benadrukte dat „lering” is getrokken uit de benadering van Qatar, de organisator van het WK 2022. Verbetering van mensenrechten en de behandeling van arbeidsmigranten was destijds een speerpunt van de KNVB, hierbij werd soms openlijk de confrontatie gezocht met de oliestaat. Inmiddels is de bond tot de conclusie gekomen dat beter de „verbinding” kan worden gezocht door diplomatie.
Bij de benadering van Saoedi-Arabië kiest de bond volgens Paauw voor „een koers” van „agenderen en adresseren van alles wat daar gebeurt”, zonder concreet te maken waarop hij doelt. „De voorsprong die we hebben in het Westen willen we zeker agenderen in de richting van Saoedi-Arabië.” Welke voorsprong hij bedoelt en hoe de KNVB-top dat wil gaan doen, vertelde Paauw niet.
Lees ook
Het WK 2034 zal naar Saoedi-Arabië gaan, hoe is de voetbalwereld tot dit punt gekomen?
Bezoek aan Riyad
Eind november bracht Paauw met Gijs de Jong, secretaris-generaal van de KNVB, een tweedaags werkbezoek aan de Saoedische hoofdstad Riyad. Ze spraken met vertegenwoordigers van de voetbalbond, de nationale mensenrechtencommissie, de Nederlandse ambassadeur en Nederlandse bedrijven die actief zijn in het land.
„Wat we daar geconstateerd hebben, is dat heel Nederland zaken doet met Saoedi-Arabië”, zei Paauw maandag. „De handelsverhoudingen zijn op het hoogste niveau. De EU en de [Europese voetbalbond] UEFA onderhouden banden met het land. Er worden ook andere sportevenementen gehouden.”
De KNVB volgt hier de lijn van de overheid. Naast economische betrekkingen bestaan er diplomatieke en politieke relaties. Toenmalig premier Mark Rutte werd begin dit jaar op het paleis in Riyad ontvangen door de almachtige kroonprins Mohammed bin Salman. Verschillende ministers bezochten het land afgelopen jaren. Een nieuw bezoek staat gepland: begin februari wordt voor Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen een handelsmissie georganiseerd naar Saoedi-Arabië onder leiding van minister Reinette Klever (Buitenlandse Handel, PVV).
De Nederlandse overheid stimuleert Nederlandse bedrijven actief met financiële en diplomatieke steun de Saoedische markt op te gaan, zegt Floor Beuming, coördinator Saoedi-Arabië bij Amnesty International. Hierdoor geeft de overheid het signaal dat zakendoen in Saoedi-Arabië geoorloofd en wenselijk is, stelde de mensenrechtenorganisatie vorig jaar in een rapport. „Ongeacht de grote mensenrechtenrisico’s”, zegt Beuming. „Dit heeft blijkbaar hetzelfde effect op de KNVB.”
Jonge bevolking
Bondsvoorzitter Paauw wil „een scheiding” maken tussen de sportieve ambities en de politieke belangen, waar de KNVB dat eerder rond Qatar niet deed. „We komen om te voetballen”, zei hij. „We zijn geen vereniging die politiek bedrijft.”
De lastige evenwichtsoefening van Paauw blijkt uit wat hij direct daarna zei. „Tegelijkertijd nemen we wel degelijk onze verantwoordelijkheid bij de dingen die ons aangaan, omdat wij ook koninklijk zijn.” Op welke ‘dingen’ hij doelt, zei hij er niet bij.
Lees ook
KNVB-bestuurders klappen ‘ingetogen’ mee bij toewijzing WK 2034 aan Saoedi-Arabië
„Die zogenaamde scheiding tussen sport en politiek wordt vaak gebruikt om gevoelige discussies te vermijden”, zegt Arnout Geeraert, universitair docent internationaal sportbestuur aan de Universiteit Utrecht. „Iedere sportbestuurder weet dat die twee onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.” Saoedi-Arabië is zelf hét voorbeeld daarvan: sport speelde de afgelopen jaren een belangrijke rol bij de internationale profilering van het land.
„Ik wil niet naïef overkomen”, zei Paauw in Zeist, „maar ik denk wel dat Saoedi-Arabië forse stappen gaat zetten in de toekomst.” Onder het overheidsprogramma ‘Vision 2030’ worden grote economische hervormingen doorgevoerd.
Wat Paauw in dat licht „positief” heeft gestemd bij zijn bezoek aan het land is de zeer jonge bevolking: 63 procent is jonger dan 30, staat in het bidbook voor het WK. Er is hem daar verteld dat de hervormingen die worden beloofd ook zonder het WK moeten plaatsvinden. „Ik ben geen pleitbezorger, ik geef aan wat de afdronk is geweest van ons bezoek. Zij zullen die beweging moeten maken.”
Onderzoeker Geeraert vindt dat de bondsvoorzitter de problemen in Saoedi-Arabië op gebied van arbeids- en mensenrechten niet scherp benoemt. „Politiek gewauwel.” Enerzijds moet de KNVB volgens hem het thuisfront tevreden houden – zoals mensenrechtenorganisaties – en anderzijds kan hij de FIFA en Saoedi-Arabië „niet te hard tegen de schenen schoppen”.
De invloed van Saoedi-Arabië op de sportwereld is groot, onder meer door een sponsordeal van staatsoliebedrijf Aramco met de wereldvoetbalbond. „De FIFA heeft er alles aan gedaan om het WK aan Saoedi-Arabië te geven en mensenrechtenproblemen toe te dekken”, zegt Geeraert. Dat daar geen kritiek op is vanuit de bonden vindt hij slecht. „Als nationale bond ben je ‘eigenaar’ van de FIFA, het is jouw plicht om waakhond te spelen.”
