Laatst zag ik in een Utrechts café een poster op het toilet met daarop de tekst dat als je lastiggevallen werd, je bij de bar een codewoord kon noemen – dat ik hier natuurlijk niet ga onthullen – en dan zou een speciaal op het onderwerp getraind persoon van het café je te hulp komen.
Wat ontzettend goed, dacht ik, dat er zoiets is. Maar ik dacht ook: er is weinig veranderd sinds de tijd dat ik zelf rond de 20 was. Seksueel gerelateerd geweld tegen vrouwen is nog steeds overal.
Want toen ik op LinkedIn vroeg naar dagelijkse maatregelen die vrouwen nemen om zich veiliger te voelen werd ik overstroomd met ‘tips’ hoe vrouwen zich de enge mannen van het lijf houden. Bizar eigenlijk, maar jonge vrouwen zijn, net als ik 30 jaar geleden, nog altijd overal op hun hoede. Elke dag.
Niet te dronken worden, schreven ze. Op je drankje letten. Altijd met iemand mee lopen of fietsen terug naar huis. Omlopen, of iemand bellen als je een creep ziet. Niet te dicht langs auto’s lopen, of de deurkant van een bestelbusje, zodat je niet naar binnen gesleurd kan worden.
„Net doen of je een man bent”, kwam ook een paar keer langs. Een capuchon over je lange haar, geen korte rokjes, wijdbeens fietsen, en met je fietsketting in je hand, om een ram mee uit te kunnen delen. Op een vechtsport gaan.
Je kunt beter geen oogcontact maken met een potentiële engerd, schreef een aantal. Juist wél, en hem ook groeten, vonden anderen, want dan kun je hem beter identificeren als het toch is mis gegaan.
Ik las ook veel praktische tips. Altijd een stok mee in het bos, in het donker een busje haarlak, of een vork (!) in je zak. Vragen of ze in een hotel je kamernummer niet willen noemen waar andere gasten bij zijn. Wachten tot iedereen weg is en dan pas naar die hotelkamer lopen. Altijd je telefoon op 112 als je je onveilig voelt. Nooit alleen in een treincoupé gaan zitten ’s avonds. Lángs je deur lopen als je gevolgd wordt. Of met je sleutel in de aanslag, zodat je snel naar binnen kan. Naast en áchter je kijken voordat je de deur openmaakt.
En natuurlijk in een parkeergarage dicht bij de uitgang parkeren. ’s Avonds de deur niet opendoen. Het kenteken van de Uber of andere taxi doorgeven aan vrienden, laten weten als je op een date gaat en met wie, deur op slot in de auto, je locatie live delen. Een fluitje mee.
Ik moest glimlachen toen ik een tip herkende die ik laatst van mijn dochter van 20 had geleerd: je als een volslagen idioot gedragen als een engerd op straat iets van je wil. Dus grommen en blaffen, doen of je moet kotsen, brullen. Ik had die tip nota bene net zélf gebruikt toen een man me in het donker op straat hijgend tegemoetkwam, en het werkte! Hij droop af. De adrenaline die door me heen golfde, was fenomenaal.
Dat schreven ook veel vrouwen op LinkedIn: kijk boos, wees luid, en zelfverzekerd, dan overkomt je minder. Ik weet niet of dat zo is. Ik ben zelf juist ooit aangerand door een bouwvakker toen ik me zelfverzekerd voelde – ik zie hem nog de deur van de bouwplaats achter zich op slot draaien, en moest vechten en schreeuwen om vrij te komen. Maar het is natuurlijk wel altijd beter je zelfverzekerd te voelen, dan angstig en timide.
Er waren ook tips die ik nog niet kende. Hangjongeren in een verder verlaten metro vragen of ze je willen beschermen. Een naambordje bij je deur met alleen je achternaam, of een nep-mannennaam erbij, om te faken dat je samenwoont. Niet stoppen voor een rood licht in een stille straat, maar doorrijden. Niet elke dag dezelfde route nemen. En zo ging het maar door.
„Eigenlijk zit je als vrouw continu je omgeving te scannen”, schreef een vrouw. „Opletten is simpelweg overleven, als vrouw”, een tweede. „Gelukkig wordt het vanzelf minder als je ouder wordt”, een derde. En o ja: niet gaan trouwen of samenwonen, want thuis lopen vrouwen het meeste gevaar. Van hun eigen partner, vader of broer.
Toen ik alle reacties had gelezen dacht ik: zouden mannen weten hoezeer vrouwen altijd op hun hoede zijn? Het leek er niet op. Ik las amper reacties van mannen. Mannen zijn vaak wel beledigd als ik dit soort columns schrijf. Ze reageren dan met een: „Ik doe dit niet, ik voel me niet aangesproken!” Daar is zelfs een hashtag voor: #NotAllMen. Klopt, maar er is ook de hashtag #YesAllWomen.
„Elke vrouw is wel eens bang naar huis gelopen”, twitterde schrijfster Harriet Johnson ooit. „Elke vrouw die je kent.” Die tweet is me altijd bijgebleven. En voor de vrouwen die nu roepen: „Ik niet!” – wat fijn voor je! Maar bagatelliseer de angst van andere vrouwen niet. Als je ooit eens iets hebt meegemaakt, vergeet je dat nooit.
Twee vrouwen schreven op LinkedIn dat ze hun zoons leren om vrouwen te respecteren – daar ligt natuurlijk de oplossing; alleen als mannen meehelpen wordt de wereld voor vrouwen veiliger. Maar helaas.
Op de mannen-wc in die Utrechtse kroeg, hangt geen bordje met: „Help mee om vrouwen te beschermen”.
januariSubsidieer je het Concertgebouw of het bloemencorso?
Bij de verkiezingen is de PVV met 37 zetels veruit de grootste geworden. Als ze optrekken met VVD (24), NSC (20) en BBB (7) ontstaat een ruime meerderheid in de Tweede Kamer. Wat betekent dat voor de cultuursubsidies? Met die zorg in het achterhoofd leggen culturele instellingen net nu ook de laatste hand aan hun aanvragen voor de meerjarige rijkssubsidie voor de periode 2025-2028.
Tijdens Schönbergs Gurre-Lieder door het Concertgebouworkest onder leiding van Riccardo Chailly – meer dan driehonderd musici op het podium – schiet de uitspraak (2018) van VVD-kamerlid Thierry Aartsen door mijn hoofd. Waarom krijgt het Concertgebouworkest miljoenen subsidie en volkscultuur als het bloemencorso niks? Dikke kans dat die discussie weer oplaait. „Wij gaan naar het graf als een glimlach die wegsterft in een zalige kus!”, bulder-zingt Koning Waldemar. Mijn vader (83) kijkt gelukzalig. „Geweldig, hè!”
februariWat zegt kunst mij over wie ik ben?
In 2023 werd kunst al steeds politieker. Dit jaar voelt het alsof ook het persoonlijke politiek is geworden. Smaak is een statement geworden. Wat zegt de kunst die mij grijpt over wie ik ben, wat mij boeit, wat ik de wereld toewens?
In de Parijse Opéra Comique reiken twee muzikale helden elkaar de hand: componist Franz Schubert en Raphael Pichon – een van de origineelste musici van het moment. In L’Autre Voyage smeedt hij operafragmenten, liederen en kamermuziek van Schubert tot één patchwork-voorstelling. Een man reist in gedachten terug in de tijd. We zien een huiselijk dinertje, een zingend kind dat zichzelf begeleidt achter de piano. „Wie ben ik?”, zingt de man – en met hem stel je ook jezelf die vraag. Dat kunst vragen en gedachten oproept, is één van de vele antwoorden op de vraag van Thierry Aartsen.
De Wetten, het boek van Connie Palmen als theatervoorstelling.Foto Dim Balsem
maart/aprilStilstaan bij schoonheid
Internationaal Theater Amsterdam speelt De Wetten, naar de roman van Connie Palmen. Het boek vond ik destijds eerder indrukwekkend en herkenbaar dan grimmig of intens. Nu zie ik het – dankzij de regie van Eline Arbo – anders. Studente Marie gebruikt en wordt gebruikt. Haar omgang met een carrousel aan geliefden heeft in die zin ook iets treurigs. Maar Arbo roept treffend vragen op over afhankelijkheid van geliefden, vrouw zijn, kunstenaarschap. Mijn oudste dochter (18), zelf student, vindt de seksscènes onwenselijk intens, terwijl ze op Netflix alles prima vindt. Maar dit is anders, zegt ze, dit leeft.
Na afloop, thuis, zie ik video’s van de aanslag in de Russische Crocus City Hall. Een zaal bedoeld voor vervoering, een zaal als die waar wij net nog zelf zaten.
Met een special op de site en in het Cultureel Supplement zetten we in een speciale editie negen ‘Grand Dames’ in de spotlights: vrouwelijke kunstenaars ouder dan 75. Ik interview daarvoor schrijfster Anna Enquist. „Sta meer stil bij de schoonheid van het gewone leven”, is een van haar adviezen aan haarzelf – en daaraan moet ik denken op de expositie van Matthew Wong (1984-2019) in het Van Gogh Museum. Onder de veelkleurige pracht van zijn landschappen broeit een diepe eenzaamheid. Wongs vlucht in de schoonheid van het alledaagse, de natuur in dit geval, heeft hem niet kunnen redden: hij pleegde zelfmoord. Maar wat zijn die kleuren intens en omarmend.
Matthew Wong, The Space Between Trees, 2019, Privécollectie,Foto Matthew Wong Foundation c/o Pictoright Amsterdam 2023
MeiOntsnappen aan de wereld, of niet?
PVV, VVD, NSC en BBB zijn het eens over een hoofdlijnenakkoord met als motto hoop, lef en trots. Maar trots waarop? De voorgenomen btw-verhoging van 9 naar 21 procent op cultuur maakt musea en voorstellingen duurder en ontoegankelijker. En als theaters vrezen dat de drempel hoger wordt, loop je het risico dat ze met minder lef gaan programmeren. Dus hoop en trots? Niet per se op de cultuursector.
De oorlogen in Gaza en Oekraïne kloppen steeds vaker aan bij musea, theaters en concertzalen. Op de Biënnale in Venetië blijft het paviljoen van Israël gesloten. Op de deur hangt een briefje: de expositie opent als een staakt-het-vuren is bereikt, en een akkoord over de vrijlating van de gijzelaars.
Een concert van zangeres Lenny Kuhr, wier kleinzoon en -dochter dienstplichtig zijn in het Israëlische leger, wordt opgeschud door pro-Palestina demonstranten. Concerten door het Jerusalem Quartet worden uit veiligheidsoverwegingen uitgesteld – en gaan dan tóch door na felle kritiek.
„Muziek is een van de weinige plekken waar je aan de wereld kan ontsnappen”, zegt een van de bezoekers. Nooit eerder voerde ik zo vaak gesprekken over precies die kwestie. Mág je ontsnappen in schoonheid? Schoonheid voedt ontvankelijkheid en empathie, denk ik – daar wordt de wereld niet slechter van. Een vriend spreekt me scherp tegen. De tijd van onbezorgdheid is voorbij, toon burgermoed, kies partij. Escapisme, besluit hij, is anno 2024 niet te verdedigen.
Op het Eurovisie Songfestival is de deelname van Israël hot topic totdat de diskwalificatie van nationale knuffelgabber Joost Klein de aandacht kaapt. Zijn emo-gabberhit ‘Europapa’ blijft ongeschonden rechtovereind: dat beiert vrolijk door op vele stadscarillons.
Ik bezoek de Biënnale in Venetië zelf in het najaar. Het Israëlisch paviljoen is dan nog steeds dicht. Bijna alles wat hier wordt getoond is politiek, het ene statement sterker dan het andere. Een lange nagalm hebben de beelden van Berlinde De Bruyckere in de expo ‘City of Refuge III’ – glorieus opgesteld in de abdij van San Giorgio Maggiore. De Bruyckeres engelen, wasachtige lichamen en stapels vilten dekens bezie je anders nadat je de vitrine met de knipsels die haar inspireerden hebt bekeken. Ze tonen het leed van vluchtelingen, al dan niet dood aangespoeld, en het bloederige gezicht van oorlog en van natuurgeweld. De Bruyckere heeft haar ontvankelijkheid in haar geladen beelden gesublimeerd. Engagement en schoonheid sluiten elkaar niet uit, maar versterken elkaar juist.
Het Israëlische paviljoen op de Biënnale van Venetië blijft gesloten: de kunstenaar eist een wapenstilstand en overeenkomst over vrijlating van de gijzelaars.Foto Andrea Merola
juniSchuilen onder een vlag helpt niet
Het Holland Festival en De Nationale Opera brengen Beethovens Fidelio. Wie de opera niet kent, zal vandaag niks snappen. En wie het verhaal wél kent, begrijpt al snel dat hier weinig te snappen vált. Regisseur Andriy Zholdak heeft expres een emmer symbolen omgestoten. Het gebrek aan ideeënsamenhang schuurt nog extra omdat de dure juni-productie van De Nationale Opera, begeleid door het Concertgebouworkest, doorgaans juist een hoogtepunt van het operaseizoen is. Had de Oekraïener Zholdak – júíst hij, júíst nu – van deze plot over liefde en vrijheid echt niets relevanters en rakers kunnen maken?
Helaas. De hem toegejoelde donderstorm aan boe’s zwaait Zholdak melig weg met een Oekraïense vlag. Later beschrijft Het Parool hoe hij tijdens de repetities een „palet van impulsief, onredelijk, autoritair en grensoverschrijdend gedrag” vertoonde. Wie de voorstelling zag, leest het met rode oren – maar zonder verbazing.
Fidelio van De Nationale Opera door de Oekraïense regisseur Andriy Zholdak.Foto Monika Rittershaus
juliTalentontwikkeling de dupe
Mark Rutte heeft zijn afscheidsspeech gehouden, het kabinet-Schoof is beëdigd. Onafhankelijk daarvan staat de cultuursector op scherp: de Raad voor Cultuur en het Fonds Podiumkunsten maken hun meerjarige subsidies bekend. Orkater, ITA, Holland Baroque, Opera Zuid, Holland Opera: op veel plaatsen vallen klappen. Door de gehanteerde criteria – artistieke kwaliteit van vooral toekomstplannen, publieksfunctie, betekenis voor de Nederlandse podiumkunst en regiospreiding – vallen Randstedelijke publiekslievelingen buiten de boot.
Bizar is het brede gebrek aan steun voor talentontwikkeling in de klassieke muziek. Bij een concert door het Jeugdorkest Nederland hekelt Concertgebouwdirecteur Simon Reinink in een woord vooraf woedend de dreigende (en later weer herziene) subsidiestop: „Een land waar ruimte is voor muziek, waar muzikaal talent – íéder talent – de kans krijgt om te ontwikkelen. Dát is wat een land een mooi land maakt.”
Het concert is overigens geweldig. „Sjostakovitsj is duister, maar satisfying”, zegt mijn jongste dochter (14). Ze wil over een paar jaar misschien óók auditie doen voor het Jeugdorkest Nederland, „als het dan nog bestaat”.
AugustusSociale veiligheid geschonden bij ITA
Nog een verliezer bij de rijkssubsidieronde is ITA. De Raad voor Cultuur is kritisch: ze had meer verwacht van de ideeën van de nieuwe artistiek directeur Eline Arbo en adresseert verbeterpunten op het gebied van sociale veiligheid.
Intussen werken regisseur Van Hove en zijn partner, decorontwerper Jan Versweyveld, aan hun volgende voorstelling voor de Ruhrtriënnale. Ook bij de Brusselse Muntopera staan ze onveranderd op de rol voor de kerstproductie van dit jaar, Fanny en Alexander. Het is niet dat je niet snapt waarom: Van Hove is een groot regisseur. Je hoopt alleen vurig dat hij en Versweyveld hun rücksichtslose werkwijze net zo rücksichtslos hebben herzien.
Regisseur Ivo van Hove tijdens repetities van Age Of Rage.Foto: Olivier Middendorp
septemberHoe het wel moet
Een nieuw cultuurseizoen. Met de cultuurredactie reflecteren we op wat we maken, en wat niet. Brengen we te veel licht en luchtigs? Maken we voldoende duidelijk dat kunst overal mee verweven is – ook met oorlog, politiek, sociaal-maatschappelijke misstanden? Ik hoop het van harte. Maar, overdenk ik, kunst is voor mij niet alléén engagement. Dat sommige kunst losgezongen is van een expliciete politieke lading, wil niet zeggen dat die niet óók waarde heeft, en urgentie.
Ik zie het geweldige balletPersephone van choreografe Rena Butler. Terwijl dansers Floor Eimers, Joseph Massarelli en Giorgi Potskhishvili elkaar uitdagen óp het podium, valt mijn blik – even – op het orkest daaronder. Twee altviolisten van het Balletorkest poken stiekem elkaars spel op in een intiem één-tweetje. De interactie ontroert me – waarschijnlijk omdat ze raakt aan onze eerdere discussie over engagement en aan wat er misging bij ITA.
Danser en choreograaf Rena Butler.Foto Andreas Terlaak
Dit is hoe het wél moet. Het ballet reflecteert op macht en kwetsbaarheid, en het beneemt je de adem doordat het wordt uitgevoerd door dansers en musici die zich met hart en ziel inzetten, zonder dat de medemenselijkheid is geofferd. Integendeel, het sublieme zit hem hier juist in de kwetsbare interactie tussen de dansers en tussen de musici. Maar het ambachtelijke, het meesterschap dat je ziet en hoort en waarvan je weet dat ervoor is betaald met jaren aan liefde en zweet, maakt voor mij óók onderdeel uit van de grootheid.
OktoberDe Taylor Swift van de literatuur
De discussie over escapisme heeft ook de literaire wereld bereikt en geleid tot een schrijversfittie tussen Rob van Essen en Ilja Leonard Pfeijffer. Van Essen vindt dat boeken escapisme bieden, Pfeijffer leest juist om de wereld beter te begrijpen.
In mijn eigen leesclub wisselen we het af. Vanavond bespreken we Kairos van Jenny Erpenbeck, winnaar van de International Booker Prize. Is er sprake van ongewenste DDR-nostalgie, zoals sommige critici stellen? Misschien wel een beetje, besluiten we. De DDR was een dictatuur, laten we dat onder het glazuur van stille straten, cafés en gesprekken-op-niveau niet vergeten. En moeten wij, hier en nu, bang zijn voor de terugkeer van een totalitaire staat? „Niets staat de opmars daarvan in de weg, ook de intelligentsia niet”, sombert leesvriend één. „Er zijn acutere zorgen. Nucleaire confrontaties. Een nieuw virus”, pareert leesvriend twee. Als volgend boek kiezen we de nieuwe Sally Rooney, Intermezzo. „Even wat luchtigers”, zegt leesvriend drie. „De Taylor Swift van de literatuur. Net wat we nodig hebben.”
novemberHet niet kunnen aanzien
Op de bewogen dag na de herverkiezing van Donald Trump speelt Maccabi Tel Aviv FC tegen Ajax. In De Nationale Opera – een steenworp verwijderd van waar diezelfde avond twee Maccabi-supporters worden mishandeld – speelt Lacrime de Eros: 400 jaar oude muziek over liefde en dood. Regisseur Romeo Castellucci heeft er een duistere, gewelddadige voorstelling van gemaakt. Wie zelf slachtoffer was, wordt daarna dader – en veroorzaakt zo zelf het volgende slachtoffer, de volgende dader, enzovoort. Die gesuggereerde causaliteit zet je aan het denken over onze tijd, over de rellen, over de context daarvan. Maar Castellucci’s revue aan martelwerktuigen kan ik niet aanzien. In plaats van naar het waterboarden, elektrocuteren en het uitrekken van lichamen, kijk ik naar de andere toeschouwers. Ze gaan ongemakkelijk verzitten, of friemelen aan hun gezicht. Ik moet denken aan wat een vriend – musicus – ooit zei over grafisch geweld op tv of sociale media. „Ik kijk niet, ik wil mijn gevoeligheid beschermen.”
Lacrime de Eros: 400 jaar oude muziek over liefde en dood.Foto De Nationale Opera | Monika Rittershaus
decemberWalsen heb je nodig
Jammer dat VVD-kamerlid Bente Becker na haar motie tot meer onderzoek naar de normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond niet in de zaal zit bij de laatste voorstelling van Stepping Stones door Orkater en Het Bijlmer Parktheater. Door een zaal vol in alle opzichten divers publiek wordt gelachen en meegeleefd, de muziek swingt en na afloop kun je niet anders dan samen napraten over het thema: hoe beïnvloedt afkomst je lot en de keuzes die je maakt? Hoe verhoudt de omarming van je roots zich tot integratie?
De eerdere twee delen van het Suriname-drieluik gingen over vroeger, dit slotstuk gaat over nu. Doodzonde, memoreert actrice Manoushka Zeegelaar Breeveld na afloop, dat door de subsidiekorting van Orkater het drieluik in 2025 niet als marathon kan worden opgevoerd. Terwijl net dan een halve eeuw Surinaamse onafhankelijkheid wordt herdacht, en het dus juist zo zinvol zou zijn.
Mijn laatste voorstelling van het jaar is Die Fledermaus, operette, een in champagne gemarineerd paradepaardje van escapisme. „Glücklich ist, wer vergisst, was nicht mehr zu ändern ist”, zingen ze – terwijl net vandaag Mark Rutte heeft gezegd dat we ons „mentaal moeten voorbereiden op oorlog”.
Het lukt toch een avond lang vooral te denken aan violen, verkleden en verleiden. Zo sterk en onweerstaanbaar ís de levenslust van Johann Strauss (1825-1899): André Rieu bouwde er niet zomaar een imperium mee. Mag het ook, met onbezwaard gemoed, nu we juist meer ‘weerbaar’ moeten zijn? Weinigen voorzien een luchthartig nieuw jaar, maar vooruit: 2025 is óók een Strauss-jaar. En soms even samen walsen, al is het maar overdrachtelijk, heb je óók nodig.
Operette Die Fledermaus: een in champagne gemarineerd paradepaardje van escapisme.Foto Bart Grietens
De val van Rodeo laat weer eens scherp zien hoe kwetsbaar de tech-industrie is voor opgeblazen verwachtingen en onbetrouwbare claims. Pieter Vos, oprichter van softwarebedrijf Rodeo, wist jarenlang investeerders, toezichthouders en medewerkers te overtuigen met verhalen over spectaculaire groeicijfers en prestigieuze klanten, zoals Google en Meta. Uit onderzoek van NRC bleek het verhaal van Rodeo echter grotendeels fictie: veel van de prestigieuze klanten die Vos claimde hadden nog nooit van het bedrijf gehoord, en de voorgespiegelde miljoenenomzetten bleken luchtkastelen. Na de verslaggeving van NRC kondigde het Openbaar Ministerie aan een onderzoek te starten naar zijn handelen.
Het bedrijf is inmiddels failliet, en dat is tragisch voor medewerkers en mensen die nu worden meegesleept in de val. Maar het is ook een teken dat de technologiewereld bijzonder kwetsbaar blijft voor dit soort zeepbellen en lege beloftes.
De Rodeo-affaire staat niet op zichzelf. De zaak doet onvermijdelijk denken aan andere grote schandalen in de techwereld de afgelopen jaren. Bijvoorbeeld de val van Theranos, waarbij oprichter Elizabeth Holmes investeerders verblindde met revolutionaire medische claims die nooit waargemaakt werden. Of aan Sam Bankman-Fried, wiens cryptobedrijf FTX miljarden in rook zag opgaan door fraude, misleiding en zelfverrijking. In Nederland herinnert Rodeo aan World Online, waar Nina Brink in de vroege jaren 2000 een miljardenbedrijf beloofde, deels gebaseerd op lucht.
Wat deze zaken gemeen hebben, is een cultuur waarin bluf en grote beloftes hand in hand gaan met een stuitend gebrek aan kritisch vermogen rondom de oprichters. De tech-industrie, met zijn snelle groei en investeerders die hopen op snelle rendementen, is bij uitstek kwetsbaar voor charismatische leiders die meer fantasie dan feiten verkopen.
Soms leidt zo’n ‘reality distortion field’ rondom een oprichter tot grote successen, maar meer dan eens leidt het tot problemen. De val van Rodeo laat zien hoe belangrijk degelijk toezicht en kritische vragen blijven, ook bij bedrijven die zich presenteren als de toekomst. Want de ontwikkelingen in de techwereld gaan hard: van cryptovaluta’s tot kunstmatige intelligentie tot quantum computing: de complexiteit van de producten neemt snel toe, en een goede weging maken van hoogdravende claims wordt dus ook steeds lastiger.
De gevolgen zijn pijnlijk. Werknemers staan op straat, investeerders hebben miljoenen verloren, en het vertrouwen in de tech-industrie krijgt opnieuw een knauw. De Rodeo-zaak is daarmee niet alleen het verhaal van Pieter Vos, maar een bredere waarschuwing. Er is naast het aanstekelijke toekomstgeloof dat domineert ook behoefte aan realisme, en een gezonde houding van scepsis bij iedereen die met deze industrie te maken heeft, van bestuurder tot klant en van journalist tot individuele gebruiker.
Ook toezichthouders op deze industrie zouden van dit schandaal wat rechterop in de stoel moeten gaan zitten: deze bedrijven en hun oprichters kunnen nooit zomaar op hun blauwe ogen worden vertrouwd. En wat bij Rodeo en de andere voorbeelden bovenal opvalt: een gezonde bedrijfsvoering begint met een kritische blik van medewerkers en bestuurders in de directe omgeving van een charismatische oprichter. Een gebrek aan interne tegengeluiden moet altijd alarmbellen doen afgaan.
Beethovens vrijheidsopera Fidelio door een Oekraïense regisseur: het had een voltreffer kunnen zijn, als Andriy Zholdak er niet zo’n pretentieuze draak van een voorstelling van had gemaakt. De Nationale Opera sloot het seizoen in juni af met een zeldzame misser. Achter de schermen maakte Zholdak zich bovendien schuldig aan grensoverschrijdend gedrag, bleek eind oktober uit een reconstructie van Het Parool. (Joep Stapel)
Beeldende kunstDemonstranten die soep gooien over Van Goghs ‘Zonnebloemen’ krijgen twee jaar celstraf
„Extreem disproportioneel en misdadig idioot”, vond de rechter in Londen de actie van Britse activisten van Justice for Oil die in 2022 soep gooiden naar Van Goghs De zonnebloemen. Het schilderij– zoals bij al de acties van de actiegroep – bleef ongedeerd, maar aan de lijst was schade. De klimaatactivisten kregen tot twee jaar cel opgelegd. Een disproportionele uitspraak: wie kunst ziet als iets dat los staat van de wereld, brengt kunst terug tot slechts een museumstuk. Waardoor kunst uitsterft. (Toef Jaeger)
Klimaatactivisten bij Vincent van Goghs Zonnebloemen in de National Gallery in London in 2022. Foto JUST STOP OIL
popJoost Klein op het Songfestival
Extreem beladen en wonderlijk onstuimig was deze editie van het Eurovisie Songfestival in Malmö. Joost Klein schreef geschiedenis. Maar niet zoal hij had bedacht: een comeback van happy hardcore met een persoonlijk tintje. In de Malmö Arena was de Friese performer in zijn element geweest: zijn blijmoedige ‘Europapa’ was het meest gestreamde liedje van het festival. En Klein was met zijn blauwe puntschouderpak, geflankeerd door een pluizige blauw-gele vogel, topfavoriet. Tot hij het aan de stok kreeg met een fotografe, zij een aanklacht indiende en hij vlak voor de finale moest vertrekken. Nederland werd van het scorebord gewist – alles werd een Eurodeceptie. (Amanda Kuyper)
Joost Klein tijdens de repetitie voor de tweede halve finale van het Eurovisie Songfestival. Foto Sander Koning / ANP
Game ‘Concord’ van Sony
Gamers hebben het verhaal inmiddels wel vijftien keer gehoord: gamebedrijf dat weinig met grote online ‘service’ games (lees: games voor de lange termijn) doet, wil op deze trend jagen en gaat op zijn bek. Maar nog nooit ging het zo rap als het matige, voorspelbare schietspel Concord: moederbedrijf Sony haalde het spel binnen enkele weken offline en sloot amper twee maanden later maker Firewalk Studios. Auw. (Len Maessen)
Personages uit de game Concord van Sony.
Theater‘Signal to Noise’ van Forced Entertainment
Op het Holland Festival playbackten de zes acteurs van dit wereldbefaamde avant-gardegezelschap zinloze teksten, die eindeloos werden herhaald, terwijl ze onverminderd loze handelingen uitvoerden, met pruiken op, in een plastic decor. Vast een waarheid over de kunstmatigheid van het bestaan uitdrukkend, maar waarom zo? Het enige wat deze ‘deconstructie van live theater’ in gang zette was een poging metaforen te bedenken om het ongemak te definiëren – in de categorie ‘Nagels op een schoolbord’. Zoals: is dit een door een geheime dienst bedachte marteling? Na negentig minuten was ik gaarne bereid te bekennen dat ik mijn moeder had vermoord. (Ron Rijghard)
Scène uit Signal to Noise van Forced Entertainment. Foto Hugo Glendinning
Series‘Patty’ van Will Koopman
Het was een subliem jaar voor Nederlandse tv-series. Maar pijnlijke missers waren er natuurlijk ook. Zo werden we in februari geconfronteerd met de onevenwichtige dramaserie over het rumoerige showbizzleven van Patty Brard. Gebrek aan tijd en geld braken de productie op, gaf regisseur Will Koopman (Oogappels, Gooische Vrouwen) onlangs zelf ook toe in het AD. Dat was onder meer te zien in scènes waarin actrice Eva van de Wijdeven verstopt zat achter een lelijke laag zware make-up. (Thijs Schrik)
Scène uit Patty van Will Koopman.
filmSuperhelden als ‘Kraven the Hunter’
Het recente fiasco van Kraven the Hunter versnelde de implosie van ‘Sony’s Spider-Man Universe’. Een ‘duister’ filmuniversum waarin Spider-Man zelf niet voorkomt – lang verhaal – maar al de superschurken eigen films kregen. Dat leek studio Sony een prima idee in 2018, toen zelfs superkneuzen als Shazaam! de kassa lieten rinkelen. Filmauteur J.D. Chandor liet zich ronselen om het futloze script te realiseren. Sony’s derde garnituur bleek kansloos: na Morbius in 2022 flopte dit jaar Kraven the Hunter en Madame Web jammerlijk. Al sinds 2018 weet Hollywood geen nieuwe superheld succesvol te lanceren, men beperkt zich inmiddels tot gekende toppers als Superman en genre-parodieën alsDeadpool & Wolverine.En studio Sony? Die laat weten voorlopig te stoppen met superhelden. Een voorbeeld dat navolging verdient. (Coen van Zwol)
