De oproep van NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte dat Europa meer in defensie moet investeren, kwam defensie-expert Camille Grand geen moment te vroeg. „Het grootste probleem”, zegt de 55-jarige Franse expert, werkzaam bij denktank Europese Council on Foreign Relations en voormalig onder-secretaris-generaal van de NAVO, aan zijn keukentafel in Brussel „is dat Europa jarenlang geen gevaar zag en defensie liet versloffen. We [Europa] komen van ver. Nu worden we wakker. We worden niet meer omringd door bevriende landen die net zo willen worden als wij, maar door ‘een ring van vuur’, zoals de Zweedse oud-premier Carl Bildt zei.” Een gesprek met Grand over de staat van de Europese defensie, hoeveel geld er nodig is, en waar dat het beste aan besteed kan worden.
Beseft Europa dat het onvoldoende beschermd is?
„Ja. We krijgen eindelijk een meer realistische kijk. We zien dat Donald Trump als president geen uitzondering is, zoals velen in 2016 dachten, maar the new normal. De VS focussen op Azië. Dat betekent dat Europa voor Washington niet meer op de eerste plaats komt.”
Is het glas halfvol of halfleeg?
„Halfvol, omdat we wakker zijn en meer aan defensie uitgeven. We trainen ook Oekraïners, sturen hen wapens. Europa wordt een speler op het gebied van veiligheid en defensie. Maar als je bedenkt hoe lang het nog gaat duren voor we een acceptabel niveau bereiken, is het glas halfleeg. We hebben jarenlang zo in defensie gesneden dat er geen reserves zijn, geen helikopters, te weinig trainingen. Er moet veel geld in om weer massa op te bouwen. Nederland heeft geen tanks meer. Jullie leasen ze van Duitsland. Denemarken heeft zijn soldaten ingezet in Afghanistan en Irak, maar heeft geen brigade om zichzelf te verdedigen. En dit zijn rijke landen, hè.”
Veel burgers vrezen dat geld voor defensie ten koste gaat van pensioenen.
„Zo radicaal is het niet. We hoeven niet te kiezen tussen guns or butter. We moeten wel 2 à 3 procent van ons bbp in defensie steken. Jarenlang. Een luchtafweersysteem is kostbaar. Op Patriots moet je tien jaar wachten. Die tijd hebben we gelukkig. Na de Oekraïne-oorlog kost het Rusland vijf à zeven jaar om zijn leger op te bouwen.”
Voordat ze Europa kunnen aanvallen?
„Ja.”
Sommigen zeggen: dat doet Rusland niet.
„Hopelijk hebben ze gelijk. Maar als het wel gebeurt, moeten we onszelf kunnen verdedigen. Daar gaat het om: defensie. We kunnen geen herbivoren blijven in een wereld vol carnivoren.”
Zijn noordelijke en oostelijke EU-landen, grenzend aan Rusland of Oekraïne, verder dan anderen?
„Er zijn drie groepen landen. De Polen, Balten, Fransen en Britten zijn het verst. Die zien het gevaar en zitten allang weer boven de 2 procent. De tweede groep is later wakker geworden, zoals de Scandinavische landen, Duitsland en Nederland, dat zijn naïviteit verloor door het neerschieten van de MH17. De derde groep loopt achter: Italië, Spanje, België, kleintjes als Slovenië en Luxemburg. Er zijn grote tempoverschillen in Europa.”
Compliceert dat het debat over een gemeenschappelijke defensie?
„Natuurlijk. Sommigen blijven hopen dat de VS ons te hulp schieten. Maar China is de grootste rivaal van de VS, dus dat komt voor Washington eerst. De Amerikanen hebben niet genoeg materieel voor twee conflicten. In 2011, bij de NAVO-bombardementen op Libië, waren er te weinig Amerikaanse tankvliegtuigen.”
Blijven de VS in de NAVO, onder Trump?
„Dat hangt grotendeels van ons af. We moeten meer het voortouw nemen. Meer investeren, meer doen. De Amerikanen gaan niet méér doen, eerder hetzelfde of minder.”
Kan Europa zonder de NAVO?
„Nee. De NAVO-commandostructuur heeft 16.000 mensen die al jaren werken aan Europese defensie. Zo veel expertise en kennis is onvervangbaar. En dit is niet het moment. Wat ik eerder zie gebeuren: de NAVO blijft en wordt steeds Europeser. Tijdens de Koude Oorlog waren er 230.000 Amerikaanse soldaten in Europa. Nu 65.000. Dat worden er echt niet veel meer. Europa moet dus zelf meer soldaten leveren. De eerste verdedigingslinie zal niet meer uit Amerikanen maar Europeanen bestaan. De tweede ook. Wij worden de cavalerie van Europa, zoals ze dat vroeger noemden. Fransen in Roemenië, Nederlanders in Litouwen. Europa gaat de meeste soldaten leveren. Hopelijk leveren de Amerikanen straks nog de derde verdedigingslinie.”
Europa heeft dus soldaten nodig. Moet Europa ook materieel hebben? Landen kopen veel zelf.
„De EU-landen hebben tanks en vliegtuigen, maar te weinig strategische ondersteuning, zoals tankvliegtuigen en surveillancedrones. Dit is bij uitstek iets wat de EU zou moeten doen. Iets wat de Unie kan delen.”
Er is nu voor het eerst een EU-defensiecommissaris. Wat moet hij doen?
„In de opdracht van Eurocommissaris Andrius Kubelius staat onder meer dat hij Europa moet voorbereiden op ‘extreem onvoorziene gebeurtenissen’. Rusland, dus. Hij zal geen NAVO gaan spelen, gelukkig, maar wel een lastige operatie leiden: dat EU-landen meer samen investeren. Eerst moeten regeringen bepalen waar ze geld in willen steken. Europese wapenproductie? Hulp aan Oekraïne? Research en innovatie? Langetermijndefensie, of korte termijn? Dan moeten ze beslissen hoe ze dat willen financieren: collectief of nationaal? Europa heeft daar geen duidelijke visie op. Kubelius heeft toegezegd binnen honderd dagen na zijn aantreden met een voorstel te komen. ”
En dan begint het politieke gevecht.
„Ja, dan moeten EU-landen harde noten kraken. Investeren we in de Europese wapenindustrie, of ook in de Oekraïense? Moeten we minder Amerikaans materiaal kopen, meer Europees? Moeten we satellieten maken, om niet afhankelijk te zijn van Elon Musks Starlink? Mogen derde landen als Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk meedoen? Allemaal belangrijke vragen, waarachter gigantische belangen schuilen. Hopelijk komen er goede deals, zodat we een sterkere Europese defensie aan Trump kunnen ‘verkopen’.”
Ziet u dat positief in?
„Jawel. Wij spenderen een lager percentage van ons bbp aan defensie dan Rusland. Maar ons bbp is veel hoger, dus onze defensieuitgaven zijn hoger dan die van Rusland. Als we verstandige keuzes maken, hoeven we dat land niet te vrezen.”
Moet de EU zijn eigen nucleaire verdediging gaan doen?
„Nee, dat moeten we aan de Amerikanen overlaten. EU-landen als Ierland en Oostenrijk zijn anti-nucleair en willen daar niet aan meedoen. Dat wordt een bende. Maar individuele EU-landen kunnen wel bijdragen aan de Amerikaanse nucleaire paraplu.”
Hoe moeten EU-landen een sterkere defensie financieren?
„Goede vraag. Er zijn drie opties. Een: je betaalt het uit de EU-begroting, die dan groter moet worden. Duitsland en Nederland willen dat niet. Daarbij loopt die nieuwe EU-begroting pas vanaf 2028. Zo lang kunnen we niet wachten. Tweede optie: haal het geld uit andere potjes binnen de EU-begroting. Maar dat levert te weinig op. Derde optie: eurobonds ofwel gezamenlijk lenen. Zo heb je snel geld, en het is goedkoper.”
Ook daar is Nederland tegen.
„Ja, maar andere frugals als Denemarken draaien nu. Om hen tegemoet te komen, stelt Kubelius bilaterale leningen voor. Zoals het Europese Stabiliteitsfonds tijdens de eurocrisis deed met leningen aan Griekenland.”
Dan is het Europees en toch bilateraal?
„Precies. Ik vind trouwens dat nationale leiders hierover een eerlijk debat moeten voeren met burgers. Nu zwijgen ze over de gevaren en oplossingen. Dat is niet goed. Ze rijden zichzelf politiek klem.”
Tot slot: moet Europa niet bij vredesbesprekingen over Oekraïne zitten? Dit gaat ons aan.
„Voor veel EU-landen is de oorlog in Oekraïne existentieel, ja. Dus we moeten een plan hebben. Zeker met [het aantreden van] Trump, die niet op ons gaat wachten. Er wordt gesproken over een peacekeeping mission, oftewel boots on the ground. Dat is voor ons belangrijk, evenals veiligheidsgaranties voor Oekraïne. We kunnen niet hebben dat die oorlog snel oplaait. Ik hoop dat we in actie komen.”
