Column | Oorlog

Of hij een Palestijn was. Issa Amro knikte, met de gelatenheid van iemand die die vraag meermaals per dag moet beantwoorden. De soldaat die hem ditmaal had gesteld oogde jong, puberaal; veel te jong en puberaal om te worden uitgerust met geweren en autoriteit. Als kijker wilde dat beeld niet wennen, ook al had je het op driekwart van The Settlers al veelvuldig gezien. Louis Theroux en zijn team werden in de documentaire over Israëlische religieus-nationalistische kolonisten om de haverklap staande gehouden door zwaarbewapende tieners. Dan moesten de Britten hun paspoorten laten zien en vertellen wat ze in Israël kwamen doen. Of in gebieden die niet Israëlisch zijn, maar door de soldaten voor het gemak wel alvast zo werden beschouwd. Alsof het toch maar een kwestie van tijd was.

Na de legitimatiecheck in Hebron taaiden de soldaten vaak weer af. Maar nu was Theroux in het gezelschap van Amro, die hier woonde, en voor Amro golden andere regels. Een paspoort zou hem niet helpen. Zodra hij ‘ja’ had geantwoord op de vraag of hij een Palestijn was, wees de soldaat naar een zebrapad een paar meter verderop. „Zie je die lijn? Daar mag je niet overheen.” Theroux mocht wel blijven. Terwijl Amro naar de achtergrond verdween, vroeg de documentairemaker: „Waarom mag hij niet bij ons staan?” „Er zijn beperkingen voor Palestijnen”, zei de soldaat. Zijn antwoorden werden warriger, zijn toon koeler naarmate Theroux bleef doorvragen. Het was beleid. Het mocht niet. Stop met filmen. Zout op.

In Engeland werd deze BBC-documentaire in april uitgezonden, in Nederland gebeurde dat donderdag. In de tussentijd sprak Theroux in The Guardian over de vele reacties die The Settlers – het vervolg op The Ultra Zionists (2011) – losmaakte bij het publiek. Veel kijkers waren geschokt over wat ze hadden gezien: de voortdurende dreiging van geweld, het onbeschaamde landjepik, de felheid van de settlers in kwestie. Over die reacties zei Theroux: „Als je geschokt was door mijn film over Israëlische kolonisten op de Westelijke Jordaanoever, heb je niet goed opgelet.”

Niet tegenop te redeneren

Geen van de dingen die hij heeft vastgelegd is nieuw, zegt Theroux, al is de expansiedrift van deze beweging flink opgeschroefd sinds de Hamas-aanvallen op 7 oktober 2023. Dat gegeven was voor hem de aanleiding om een vervolg te maken, op een onkarakteristiek sobere manier. De lichte ondertoon uit eerder werk als Weird Weekends heeft hier volledig plaatsgemaakt voor de ernst die past bij het onderwerp. Waar hij zich in het verleden nog wel eens wilde opstellen als welwillende kneus om mensen openhartige uitspraken te ontlokken, was dat hier ook niet nodig: de geïnterviewde kolonisten droegen graag hun extremistische visie uit, waar niet tegenop te redeneren viel.

Zo had je Ari uit Texas, die meende in Israël de gehele westerse samenleving te verdedigen. „En niet alleen de westerse wereld – iedereen die ook maar enige vrijheid in z’n leven wil.” „Toch zijn er miljoenen mensen, overal in de regio – Arabieren, moslims – die niet vrij leven”, zei Theroux. Ari’s stem werd luider. „Ik heb niet zo veel medelijden voor een samenleving die een onlesbare, genocidale, theologische bloeddorst heeft.” Als je Palestijnen zo wegzet, zei Theroux, „kun je daar bijna een spiegelbeeld van creëren: ‘Als zij dat ons willen aandoen, moeten wij hén dat aandoen’.” Maar Ari was onwrikbaar. Dit was geen man die in spiegels keek.

Net zo machteloos kon je je voelen door de gesprekken met Daniella Weiss, die al vijftig jaar een voortrekkersrol heeft in het stichten van illegale nederzettingen in Palestijnse gebieden, en in het vervolgens laten erkennen van die nederzettingen door de Israëlische overheid. Bij de huidige regering heeft ze een flinke vinger in de pap. Ze keek geamuseerd toe hoe Theroux haar uitlegde dat het verplaatsen van burgerpopulaties naar bezet gebied een oorlogsmisdaad is en lachte toen hij was uitgesproken. Een vrouw van bijna tachtig, giechelend, met haar leesbril in haar hand. Ze zei: „Het is een licht vergrijp.”

Met die „lichte vergrijpen” was Issa Amro, die in de schaduw van al het wapenvertoon al jaren pleit voor geweldloos verzet, heel goed bekend. Ze maakten de situatie in Hebron onleefbaar voor de Palestijnse bevolking. Dat was geen nieuwe ontwikkeling, maar wel eentje die steeds sneller verergerde. „Wist je dat dit ging gebeuren?”, vroeg Theroux hem nadat Amro door de soldaat was weggestuurd. „Nee”, zei Amro. Hij was eraan gewend dat hij op veel plekken niet mocht komen, maar deze lijn was nieuw. Opgeschoven. „Ze hebben het verboden gebied uitgebreid.” Zo slinkt de bewegingsruimte elke dag een beetje, tot er uiteindelijk niets overblijft.

Delen

Mail de redactie

Het was een goede stap om, begin vorig jaar, zoete smaakjes te verbieden in vapes. Bubblegum-, cola- of kersensmaak in de vloeistof van de vape – duidelijk bedoeld om jongeren en tieners te verleiden – mag niet meer. Sindsdien moet de vape smaken naar wat hij in feite is: tabak, ofwel een nicotinedrager.

En toch zijn vapes nog populair bij jongeren. Zo verslavend zijn ze dus: zonder legaal verkrijgbare lekkere smaakjes vapete in 2024 9 procent van de 18- tot 25-jarigen. En nog eens 23,7 procent rookte sigaretten. Een jaar eerder, in 2023, vapete een kwart van die leeftijdsgroep – dus misschien is 16 procent werkelijk afgeknapt op de tabaksmaak. Of dit ook geldt voor de tieners is nog niet onderzocht: bekend is alleen dat in 2023 bijna 10 procent van de tieners maandelijks vapete, 2 procent dagelijks en een kwart ‘wel eens’.

Verkoop aan minderjarigen is verboden, maar tieners vertellen dat ze vapes (en sigaretten) kopen via oudere vrienden, via sociale media als Snapchat en TikTok en in sommige tabakszaken die de regels negeren. Vlak over de grens kopen ze alsnog vapes met smaakjes.

Deze week kondigde een aantal artsen aan juridische stappen te zullen zetten tegen Snapchat als het socialmediaplatform niet binnen twee weken kinderen gaat beschermen voor alle vape-gerelateerde content.

Europa moet strengere regels voor marketing en verkoop van vapes en sigaretten opstellen, schreven twaalf Europese bewindslieden verantwoordelijk voor preventie en jeugd, onder wie demissionair staatssecretaris Vincent Karremans (VVD), eind maart aan de Europese Commissie. Socialemediaplatforms moeten volgens hen verantwoordelijkheid nemen voor zulke content door die „actief te verwijderen en te voorkomen dat het op hun kanalen wordt geüpload”. Ook daar zouden overheden op moeten toezien.

Of vapes op de lange termijn net zo veel schade aanrichten als sigaretten, is niet bewezen doordat ze pas sinds 2003 op de markt zijn. Ze werden aanvankelijk verkocht als veilig alternatief voor de sigaret, maar dat sprookje is allang doorgeprikt. Vast staat dat ze, anders dan sigaretten, acute problemen kunnen veroorzaken: vorig jaar belandden zeker veertien kinderen in Nederland in het ziekenhuis met een klaplong of longbloeding na het vapen, blijkt uit cijfers van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde.

Ook waarschuwden artsen vorig jaar dat uit veel vapes meer giftige en verslavende nicotine komt dan uit een heel pakje sigaretten. Zij riepen ouders op te beseffen dat nicotine de ontwikkeling van hersenen bij tieners onherstelbaar beperkt en dat vapende jongeren drie keer zo snel sigaretten gaan roken als niet-vapers. Van verslaafde volwassen rokers is weer bekend dat tweederde als tiener mee begon.

Een Rookvrije Generatie, het overheidsstreven om alle jongeren die zijn geboren vanaf 2017 helemaal nooit te laten roken, mag dus ook een Vapevrije Generatie gaan heten. Die Rookvrije Generatie zou, volgens de bedenkers, in 2035 moeten bestaan. Daarvoor moet de overheid, en de Europese Commissie, wel strenger gaan handhaven op handel, marketing en clandestiene verkoop.

Ook mag de leeftijd waarop je sigaretten en vapes kunt kopen, verhoogd worden naar bijvoorbeeld 21 jaar. In Engeland en Nieuw-Zeeland zijn inmiddels afkickklinieken voor vape- en tabaksverslaving opgezet. Dat zou ook in Nederland kunnen.

Delen

Mail de redactie