Het Limburgs moet blijven, vindt de provincie. ‘Als de streektaal eenmaal weg is, is die voor altijd verloren’

Heel soms word je verraden door je eigen reflectie. Je ziet een vreemde in een spiegel of winkelruit en denkt: ben ík dat? En als je er niet onderuit kunt dat het antwoord ‘ja’ is, volgt het pijnlijke proces van je zelfbeeld bijstellen. Blijkbaar ben je een persoon die fronsend over straat loopt. Of wakker wordt met wallen. Of er toch niet zo goed uitziet in een legging als je altijd had gedacht. Zie dat maar eens te verwerken.

Donderdag had ik het media-equivalent van die ervaring toen ik ’s avonds langs De Oranjewinter (Talpa) zapte. Het programma was net begonnen: volkszanger Jesse Prins zong de laatste noten van zijn single ‘Thuis hier op het plein’, Hélène Hendriks heette haar gasten welkom. Toen richtte ze zich tot Fidan Ekiz. „Je gaat toch niet de hele avond giechelen hè?” Ekiz begreep meteen waar haar gastvrouw naartoe wilde werken. „Ik weet wat je bedoelt.” „En ook lekker op de onderbuik inspelen?”, vroeg Hendriks. Op het scherm verscheen een krantenkop. „Dit was een column in NRC”, zei Hendriks, en ze las hem netjes voor: „’Nieuws van de Dag’ is onderbuiktelevisie met veel gegiechel.” Naast die tekst was het hoofd van de auteur geplakt. Ben ík dat?, dacht ik. En ik kon er niet onderuit dat het antwoord ‘ja’ was.

Aan de talkshowtafel ontvouwde zich een heel kort gesprekje over giechelen. Ging Ekiz dat nu minder doen? Zij was maandag immers te gast geweest bij de eerste aflevering van Talpa’s nieuwe actualiteitenprogramma Nieuws van de Dag, waar die column over ging, en toen had ze inderdaad gegiecheld. Maar nee, antwoordde Ekiz, ze ging zeker niet minder giechelen. Sterker nog: we zouden allemaal juist wat méér moeten lachen. Daarna kreeg haar buurman Hans Kraay jr. een appje van zijn vrouw die vond dat hij er heel mooi uitzag vanavond en was het alweer tijd voor het volgende item, terwijl ik nog bezig was met het bijstellen van mijn zelfbeeld. Ineens bleek ik het hoofd van de giechelpolitie – iets wat ik nooit achter mezelf had gezocht. Op het fotootje glimlachte ik ook nog eens breed, alsof ik het alleenrecht op giechelen had. Big Giechel is watching you. Onvoorstelbaar.

Maar het ergste moet nog komen: ik denk dat bij Nieuws van de Dag inmiddels daadwerkelijk een anti-giechelwind is gaan waaien. Om het risico op gezelligheid te minimaliseren ging donderdag het eerste item over Elon Musks voorliefde voor Alice Weidel (leider van de Duitse radicaal-rechtse partij AfD) en was een permanent boze columnist van De Telegraaf uitgenodigd, die de analyse van Raymond Mens onderbrak met een meanderende monoloog over MAGA, revoluties en mainstream media. Toen hij onverhoeds aanbelandde bij „Pakistaanse moslim-rape gangs, zoals die worden genoemd”, vond presentator Art Rooijakkers het mooi geweest. Zo waren ze het onderwerp „wel héél erg aan het verbreden”, pruttelde die tegen. „Ik wil het toch terugbrengen naar Musk en naar Duitsland.” Dat wilden de andere mannen niet, dus riepen ze een tijdje met z’n drieën dingen door elkaar heen, zoals: „Eén moment! Eén moment!” En: „Wij zijn hier om jou te woord te staan, toch?” En: „Ja, maar het is geen spréékbeurt.”

Ik vroeg me af wat Rooijakkers dacht toen de monoloog even later alsnog werd hervat. Hij oogde grimmig. Zouden zijn gedachtes afdwalen naar zijn tijd bij RTL? De klussen die hij voor deze nieuwe baan had opgegeven? Hij had ook gewoon Winter vol Liefde kunnen presenteren, waarin giechelen heel gepast gedrag is en kandidaten hun zendtijd nooit gebruiken om over vermeende rape gangs te discussiëren. Daarvoor hebben ze het veel te druk met elkaar goed leren kennen. Van alle liefdeszoekers hebben skileraar Mike en pedagogisch medewerker Denise dit seizoen vooralsnog het meest gemeen, want die houden allebei echt heel erg van lasagne. Al is er sinds gisteren mogelijk trouble in paradise: nieuwkomer Lena is óók al zo gek op Italiaans eten.

Misschien dat Rooijakkers daaraan zat te denken. Misschien ook niet. Alles wat ik weet is dat het giechelen hem donderdag was vergaan. En ik mag dan het hoofd van de giechelpolitie zijn: ik vond het toch akelig om te zien.

Delen

Mail de redactie

Ai, weer een cartoonwedstrijd. Het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo schreef een internationale wedstrijd uit voor cartoonisten om „al tekenend hun woede te uiten” over de „wurggreep van religies wereldwijd”, onder het mom: #RireDeDieu (oftewel: lachen om God). Spotten met God, dat is vragen om problemen, zou je denken. Maar het speciale nummer van Charlie Hebdo – tien jaar na de brute terroristische aanslagen waarbij twaalf cartoonisten vermoord werden – is „onverzettelijk” opgewekt. 76 procent van de Fransen staat achter het recht om karikaturen te maken. Het tijdschrift: „Steeds meer mensen verdedigen het recht om te lachen. En zelfs om te lachen om God.”

Dat is mooi gevonden, vind ik, het „recht om te lachen” benadrukken, in plaats van „het recht om te beledigen”. Ik zou daar graag „(hardop) lachen” van willen maken, nu onlangs per decreet door de Taliban is besloten dat vrouwen in Afghanistan niet langer in het openbaar mogen lachen (ook niet zingen, praten of voordragen – te verleidelijk allemaal). Zie daar maar eens een goede grap over te maken.

Het recht om te lachen bestaat (nog) niet, tenzij je ‘humor’ schaart onder het recht op de vrijheid van expressie. Maar er valt steeds minder te lachen in deze wereld. Dus kom maar door met meer lachen, als antidotum, verbinder, verlichting, vrijheid – om elkaar, met elkaar. Wie lacht, relativeert en kan loslaten. Dan heb je natuurlijk wel humoristen nodig (en/of de humorist in jezelf) die goed kunnen kietelen.

Met belangstelling bekeek ik daarom deze speciale editie van Charlie Hebdo. Je moet houden van de tekenstijl en fixaties, echt heel grappig vind ik de meeste cartoons niet, maar dat is ook een kwestie van smaak. Satire hoeft niet louter te amuseren. Het belang van de mogelijkheid van religiekritiek deel ik. Ik was vooral onder de indruk van het artikel L’avenir de rire (De toekomst van het lachen) van voormalig docent en schrijver Yannick Haenel in het nummer. Hij stelt dat lachen een zekere intelligentie vooronderstelt – je moet een gelaagdheid en absurditeit in de wereld herkennen – en dat lachen met waarheid te maken heeft. Fanatisme en onzin richten zich op schijn en zijn het tegenovergestelde van humor. „Dus regeren groteske figuren (Trump, Milei, Orbán, Salvini) met de griezelige ernst van folteraars”, schrijft hij, zij „perken het openbare discours in”.

Hier legt hij de vinger op de zere plek, want figuren als Musk en Trump en nu ook Zuckerberg schermen vaak met de vrijheid van meningsuiting, maar het ontbreken van begrenzing heeft daar weinig mee te maken. Dat gaat over niets anders dan „de vuilnisbak van instincten” ruim baan geven in een „draaikolk van de wrok”, aldus Haenel. Hij noemt Charlie Hebdo „de eenzaamste krant” van Frankrijk, omdat die een handschoen oppakt die andere niet meer durven aanraken, en besluit niet ongeestig met het citeren van schrijver Simon Fieschi, die als eerste werd geraakt bij de aanslagen: „God bestaat omdat hij altijd in Charlie wordt genoemd”.

In de afgelopen tien jaar onderzochten ook wetenschappers de impact van de aanslag op Charlie Hebdo op de samenleving en het publieke debat. Interessant vond ik een vergelijkend onderzoek over hoe kranten van diverse signatuur in verschillende landen (Noorwegen, Spanje en Engeland) schreven na de aanslag op 2015, en wat de rol van de journalistiek is. De onderzoekers laten zien dat kranten zelf een vitaal onderdeel zijn van het gesprek over de vrijheid van de pers, meningsuiting en artistieke expressie. Kranten maken steeds keuzes, zoals: wel of niet afdrukken van een cartoon?

Wat dit betreft legt cartoonist Ann Telnaes, die zich onlangs terugtrok als cartoonist voor The Washington Post in haar blog óók de vinger op de zere plek. Ze wijst op de verantwoordelijkheid van de pers zelf als het gaat om het bewaken van de persvrijheid. Wanneer die aan de leiband van rijke techmagnaten en politici loopt (tegenwoordig innig verstrengeld) staat de vrijheid van expressie onder druk. Elders las ik treffend dat de beledigende uitspraken van politici inmiddels zo vuil en overmaats zijn, dat satiristen nauwelijks méér kunnen bieden. Misschien dat ik daarom soms wat toondoof ben geworden als cartoons louter leunen op provocatie als stijlmiddel.

Haenel citeert ook nog Georges Bataille over de lach. In 1944 schreef hij: „De frisse, onvoorwaardelijke lach opent het ergste en houdt in het ergste (de dood) een licht gevoel van verwondering in stand (naar de hel met God, godslastering of transcendentie! Het universum is nederig: mijn lach is zijn onschuld)”.

Voilà. Moge 2025 ook het jaar van de (hardop) lach worden.

Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.

Delen

Mail de redactie

Hoeveel lawaai is te veel lawaai? Terwijl Schiphol in 2021 nog gestraft werd voor te veel herrie, bleef eenzelfde overtreding twee jaar later onbestraft, meldde NRC maandag. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) zoekt ruimte waar geen ruimte is, constateerde hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring terecht in het artikel: „Het gedogen gaat steeds verder, het wordt steeds glibberiger.”

Want glibberig en vaag, dat is het beleid rondom de luchthaven steeds meer. Neem de geluidsafspraken waar nu zoveel om te doen is. Die zijn vastgesteld in samenspraak met Schiphol en omwonenden maar nooit in de wet vastgelegd. Schiphol mag al vanaf 2015 meer lawaai produceren dan wettelijk is toegestaan, maar zelfs aan dat gedoogbeleid hield de luchthaven zich tussen 2021 en 2023 niet. Te vaak gebruikte Schiphol landingsbanen die overlast veroorzaken. In 2021 legde de ILT daarom strafmaatregelen op maar niet in 2023, toen de luchthaven in sommige gebieden 20 procent meer geluidsoverlast produceerde dan toegestaan.

Intussen geven de politiek eindverantwoordelijken zoals verkeersminister Barry Madlener (PVV) gemengde signalen af. „Het wordt tijd dat we de rechtspositie van omwonenden herstellen”, zei Madlener in september nog, terwijl hij tegelijkertijd de voorgenomen krimp van de luchthaven probeerde in te perken. Eind december liet de rechtbank weten dat het weer meer tijd nodig heeft om de zaken over de natuurvergunning van Schiphol opnieuw te beoordelen. En definitieve besluitvorming over het al dan niet openen van Lelystad Airport blijft ook uit.

De toenemende maatschappelijke spanning rondom de luchtvaart laat zien dat het uitstellen van grote beslissingen niet veel langer meer kan duren. Een gebrek aan transparante, toetsbare regels en een eerlijke strategie om overlast te beperken zet juist de deur open voor rechtszaken. Dat blijkt ook wel uit het feit dat juist de actiegroep Mobilisation for the Environment (MOB) de geluidszaak deze week aanhangig maakte. Het is dezelfde organisatie die de overheid na jaren van talmen via de rechter dwong zich aan de eigen stikstofnormen te houden, waardoor uiteindelijk een groot deel van bouw en industrie stil kwam te liggen.

Rondom Schiphol spelen nu al zaken die eenzelfde verlammende werking kunnen krijgen. Tegen de directies van KLM, Transavia en Schiphol is aangifte bij Justitie gedaan door omwonenden die stellen dat nachtvluchten hun gezondheid aantasten en daarom als mishandeling moeten worden gezien.

De luchtvaartindustrie komt op deze manier steeds meer klem te zitten tussen groeiende, en begrijpelijke, bezwaren van omwonenden aan de ene kant, en politieke wankelmoedigheid aan de andere kant. Wat wil Nederland met zijn grootste luchthaven? Hoe wegen evidente economische belangen op tegen groeiende maatschappelijke weerzin tegen vervuiling, klimaatschade en overlast?

Dat zijn fundamentele politieke vragen die niet telkens kunnen worden uitbesteed aan de rechterlijke macht, die daarmee een oneigenlijke rol krijgt toebedeeld. Politici zoals minister Madlener zouden hun energie moeten steken in het vinden van breedgedragen antwoorden op die vraagstukken. In oplossingen, niet in het optuigen en toestaan van steeds vager wordende geitenpaadjes en gedoogconstructies die de deur alleen maar opzetten voor nog meer protest op langere termijn.

Delen

Mail de redactie