Mark Rutte, secretaris-generaal van de NAVO, waarschuwt lidstaten voor de onzekere tijden. „We zijn niet klaar voor wat er de komende vier of vijf jaar op ons afkomt”, zei hij donderdag in Brussel tijdens Carnegie Europe, een internationale politieke bijeenkomst. De defensie-uitgaven van lidstaten moeten drastisch omhoog, vindt Rutte.
Hij benadrukte meermaals dat de veiligheid en vrijheid in de wereld op het spel staan. „Zonder een sterke defensie is er geen veiligheid en is er geen vrijheid”, aldus Rutte. „Zij die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt en zij in Oekraïne weten dit.” Ook zei hij dat de huidige veiligheidssituatie „de ergste in zijn leven is” en dat het „tijd is om ons geestelijk voor te bereiden op oorlog”.
Ook noemde Rutte de gevaren van landen als Iran en China. Laatstgenoemde ontwikkelt „zonder transparantie en beperkingen” een groot aantal kernwapens en „kijkt met een schuin oog naar de door Donald Trump beloofde onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne”.
Investeer in defensie-industrie
De NAVO-chef deed ook een oproep aan inwoners van landen in het bondgenootschap om actief bij „banken en pensioenfondsen aan te dringen in de defensie-industrie te investeren”. Niet om aan te kunnen vallen, maar om af te schrikken.
VVD-minister van Defensie, Ruben Brekelmans, deed afgelopen weekend in het programma WNL op Zondag een oproep aan Nederlanders. „[De Russen] breken iedere dag in onze systemen in. Nederlandse burgers moeten zich [er op] voorbereiden […] dat betalingsverkeer een tijd niet doorgaat. Heb daarom altijd wat contant in huis.” Banken sloten zich woensdag aan bij die oproep. Voor begin 2025 hoopt de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) met een advies te komen over het in huis bewaren van cashgeld.
Nog vijf locaties in Nederland worden overwogen om oefeningen met jachtvliegtuigen te laten plaatsvinden. Dat schrijft staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman (BBB) donderdag in een brief aan de Tweede Kamer. Van die vijf lijkt Lelystad Airport favoriet te zijn, omdat daar, zo blijkt uit metingen, de minste „negatieve geluidseffecten op woningen” zijn. Na het vliegveld in Lelystad veroorzaken vluchten op voormalige vliegbasis De Peel en Groningen Eelde Airport de minste overlast.
De gemeente Lelystad zegt dat de komst van jachtvliegtuigen alleen mogelijk is als het vliegveld ook opengaat voor commerciële vluchten. „Alleen jachtvliegtuigen op Lelystad Airport is voor de gemeente onbespreekbaar”, staat in een verklaring van donderdag. Lelystad Airport zou een aanvulling worden van Schiphol en Eindhoven, en ook vakantievluchten gaan uitvoeren. Maar de opening van het vliegveld is al zeker vier keer uitgesteld, onder meer door tegenstand van omwonenden en lokale bestuurders.
Het is noodzakelijk om „activiteiten met jachtvliegtuigen” in Nederland uit te breiden, schrijft staatssecretaris Tuinman in zijn brief. Oefeningen in het buitenland, en met gebruik van simulatoren, zijn niet meer genoeg. Nu vinden er 5.200 sorties (een start en landing) per jaar plaats. Defensie wil dat aantal met 2.300 ophogen tot 7.500. De sorties kunnen ook verdeeld worden over de onderzochte luchtbases. Twente Airport en vliegbasis Woensdrecht worden ook onderzocht, maar zouden maar een deel van het totale aantal faciliteren.
Het CDA had „een slechte begroting minder slecht” willen maken, zei Kamerlid Harmen Krul donderdag in de grote zaal van de Tweede Kamer. Maar dat betekende nog niet dat zijn partij „de slingers had opgehangen” nu er na twee weken onderhandelingen een akkoord was met de coalitie. „We staan er niet bij te juichen”, zei Pieter Grinwis van de ChristenUnie. Zijn partij had in de streng beveiligde kamer van PVV-leider Geert Wilders meegedacht over een uitweg om te voorkomen dat de begroting zou stranden in de Eerste Kamer. De coalitie heeft daar geen meerderheid en moest een deel van de oppositie in haar kamp krijgen.
Een zelfbenoemd ‘monsterverbond’ van vier oppositiepartijen – CDA, ChristenUnie, SGP en JA21 – sloot woensdagavond een akkoord met de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB. Het debat over de onderwijsbegroting, dat twee weken geleden was afgesloten, werd donderdag heropend om dat akkoord te bespreken.
In ruil voor steun in beide Kamers matigt de coalitie bezuinigingen op het onderwijs van 1,9 miljard naar 1,2 miljard. De voorgenomen langstudeerboete is van de baan, de maatschappelijke diensttijd, waarbij jongeren vrijwilligerswerk doen, blijft grotendeels intact, en op lerarensalarissen wordt niet bezuinigd. Ook wordt ongeveer de helft van de bezuiniging op geld dat universiteiten en hogescholen krijgen voor internationale studenten teruggedraaid.
Gedoogsteun
De oppositiepartijen die niet hebben meegepraat over het akkoord legden de vinger op de zere plek: in de begroting staan nu nog steeds „monsterbezuinigingen” van 1,2 miljard euro. CDA, ChristenUnie, SGP en JA21 kregen het verwijt dat zij het kabinet-Schoof – door de Partij voor de Dieren een „gevaarlijk politiek experiment” genoemd – met het akkoord gedoogsteun boden. GroenLinks-PvdA vond dat de vier partijen een „historische fout hadden gemaakt”, niet alleen door in te stemmen met 1,2 miljard euro aan bezuinigingen, maar ook door het kabinet „nog langer in het zadel te houden”, zei Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA). „U helpt een duidelijk dankbare Wilders uit de brand en u laat het onderwijs in de steek, terwijl het eigenlijk andersom zou moeten zijn.” Denk sprak van een „verdere normalisering van extreemrechts”.
Volgens de Federatie Medisch Specialisten leidt de bezuiniging op bij- en nascholing tot een tekort aan medisch specialisten.
Een groot deel van de 750 miljoen euro aan teruggedraaide bezuinigingen op onderwijs wordt betaald door een subsidie voor het bijscholen van medisch specialisten te laten vervallen. Ook moet minister Fleur Agema (PVV, Volksgezondheid) afspraken maken met de zorgsector om te hoge beloning van medisch specialisten tegen te gaan. Daarnaast voert het kabinet een belasting op e-sigaretten in en wil het 50 miljoen euro bezuinigen op de NPO. Om daarvoor vervangende inkomsten te genereren krijgt de publieke omroep toestemming om online te adverteren. Ook is er een potje met ongebruikt geld gevonden, dat bestemd was voor de ov-studentenkaart. Verder moeten ministeries extra bezuinigen op het ambtenarenapparaat.
Een dag na het akkoord rezen vragen over enkele dekkingen. Volgens de beroepsvereniging Federatie Medisch Specialisten leidt de bezuiniging op bij- en nascholing tot een tekort aan medisch specialisten, langere wachtlijsten voor patiënten en een hogere druk op zorgprofessionals. GroenLinks-PvdA plaatste tijdens het debat vraagtekens bij het plan om de beloning van medisch specialisten te matigen. Het ministerie van Financiën schrijft daarover in een advies dat naar de Kamer was gestuurd dat het onzeker is of dat haalbaar is, omdat de maatregel nog niet verder uitgewerkt is. Minister Eppo Bruins (NSC, Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) noemde het plan haalbaar. Zijn collega Agema was hiermee „al bezig”, zei hij. Verdere uitleg kon hij niet geven.
We hebben het op het nippertje gered, maar het had ook kunnen stranden
Ook over de extra bezuiniging op ambtenaren blijft nog veel onduidelijk. In het hoofdlijnenakkoord van het kabinet stond al dat alle ministeries moeten schrappen in hun ambtelijke apparaat. Dat zou de komende jaren een bezuiniging van 1 miljard euro moeten opleveren. Daar komt nu nog eens een bezuiniging van 173 miljoen euro bovenop. „Hoe dan?” vroeg Timmermans. De Rekenkamer schreef eerder in een analyse van de kabinetsplannen dat onvoldoende duidelijk is hoe de bezuiniging moet worden aangepakt, omdat concrete plannen voor de uitvoering ontbraken. De minister kon er weinig over zeggen: „De invulling moeten we nog nader bezien.”
Wat mogelijk ook problemen oplevert is de verruiming van de reclame-inkomsten voor de NPO. De brancheorganisatie van nieuwsbedrijven, NDP Nieuwsmedia, noemde het plan „schadelijk voor journalistiek”. Als de publieke omroep meer mogelijkheden krijgt om te adverteren, snoept dat adverteerders af van commerciële media.
Minister Bruins
Wat tijdens de onderhandelingen in de kamer van PVV-leider Wilders opviel, was dat er geen enkele minister aanwezig was, ook niet de minister van onderwijs, over wiens begroting het ging. Bruins had twee weken geleden in het begrotingsdebat de bezuinigingen nog verdedigd. Nu zei hij dat het „goed” was dat er „duidelijkheid” was.
Joost Eerdmans van JA21 vroeg hem hoe hij op het hele proces had teruggekeken. Hij was verbaasd dat hij nooit van de minister gehoord had toen kort na Prinsjesdag duidelijk werd dat er in de senaat geen meerderheid was voor de onderwijsbegroting. „We hebben het op het nippertje gered”, zegt Eerdmans, „maar het had ook kunnen stranden.”
Bruins, die tijdens het debat vooral naar beneden keek: „Ik neem het ter harte.”
Lees ook
‘Enorme teleurstelling’ over bezuinigingen op wetenschap en onderwijs. ‘Dit leidt hoe dan ook tot een krimp’
Als het aan minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) ligt, komt er zo snel mogelijk een nieuw Europees wetsvoorstel voor de aanpak van online kinderporno. Het huidige wetsvoorstel, dat donderdag op tafel lag bij EU-ministers van Justitie, maakt volgens Nederland en negen andere lidstaten een te grote inbreuk op de privacy, en werd afgewezen.
De Europese Justitieministers onderhandelen al jaren over de bestrijding van online kinderporno, maar tot nu toe kreeg geen enkel wetsvoorstel genoeg steun. Ook donderdag was dat het geval: de tien landen die tegen zijn, vertegenwoordigen samen meer dan 35 procent van de EU-bevolking en kunnen daarmee het voorstel blokkeren. Het voorstel werd uiteindelijk niet in stemming gebracht.
Struikelpunt voor de tegenstanders is het voorstel voor zogeheten ‘client side scanning‘. Dat verplicht makers van versleutelde berichtenapps als WhatsApp en Telegram de mogelijkheid in te bouwen om chatberichten te scannen op kinderporno, voordat deze worden verstuurd.
Massasurveillance
Experts van links tot rechts waarschuwen dat die scanmogelijkheid de versleuteling van berichten omzeilt. Daarmee ondermijnt het voorstel de veiligheid van digitale communicatie en zet het de deur open naar massasurveillance, betogen zij.
Lees ook
NSC en BBB tegen Europees wetsvoorstel om kinderporno op te sporen door chatverkeer te scannen
Begin mei uitten ruim driehonderd wetenschappers in een open brief aan de Europese Unie felle kritiek op het voorstel. En ook in Nederland spraken onder meer de AIVD, zedenexperts van de politie, bestrijders van online kindermisbruik en politieke partijen van links tot rechts zich ertegen uit. Tegenstanders vergeleken het wetsvoorstel met „een politieagent in elke slaapkamer, om alle soorten misbruik te voorkomen”.
Begin oktober liet Justitieminister Van Weel de Tweede Kamer per brief weten dat Nederland in Brussel geen standpunt over het voorstel in zou nemen.
Van Weel hoopt dat een nieuw wetsvoorstel wel de vereiste drempel zal halen, zo zei hij donderdag tegen persbureau ANP. Volgens de VVD-minister is er haast bij geboden: door het gebruik van appgroepen is de drempel om kinderporno te kijken lager geworden. Ook wordt er meer kinderporno geproduceerd.
„Wij hebben als Nederland geen goede naam op dit vlak”, aldus de minister. „Veel van dat materiaal wordt in Nederland gehost.” Een derde van alle kinderporno die vorig jaar wereldwijd werd gemeld, stond op Nederlandse servers.
Lees ook
Deze zes mensen zien het vuilste van wat op internet rondgaat
