Na een kritische tweet kunnen er zomaar twee agenten voor je deur staan

Toen de Turkse politicoloog Özgün Emre Koc afgelopen dinsdag de televisietoespraak van president Recep Tayyip Erdogan zag, verwachtte hij al dat de politie zou komen. Diezelfde avond stonden er inderdaad twee agenten aan zijn deur om hem mee te nemen voor verhoor, vertelt hij aan de telefoon.

Koc had op Twitter kritiek geuit op de traag op gang gekomen noodhulpverlening na de aardbevingen. Volgens hem had het leger in de zwaar getroffen provincie Hatay te hulp moeten schieten met bijvoorbeeld logistieke ondersteuning. „Jullie hebben [het] hen niet laten doen. Jullie zijn verraders”, aldus zijn tweet.

Erdogan had in zijn toespraak gezegd dat iedereen die „mensen tegen elkaar op probeert te zetten met nepnieuws en verdraaiingen” nauwgezet in de gaten wordt gehouden. Daar voegde hij een dreigement aan toe: „Onze officieren van justitie stellen vast wie erop uit zijn om met dit soort barbaarse methodes maatschappelijke chaos te creëren, en zetten de noodzakelijke procedures onmiddellijk in werking.”

Koc gebruikte net als vele anderen sociale media na de aardbevingen om de situatie in de getroffen gebieden te volgen en om informatie rondom hulpverlening te delen. Door Koc en tientallen andere sociale mediagebruikers te arresteren wil de Turkse regering volgens hem angst onder de bevolking aanwakkeren en de toegang tot nieuws over de (nasleep van de) ramp beperken.

Maar de repressie werkt juist averechts, zegt Koc, die een nacht op het politiebureau in Istanbul doorbracht. Hij werd beschuldigd van het aanzetten tot haat en vijandigheid, maar werd na brede verontwaardiging over zijn aanhouding woensdag weer vrijgelaten.

Volgens Koc was de blokkade van Twitter een paniekreactie van de regering

De Turkse regering legde niet alleen de gebruikers, maar ook de communicatiekanalen zelf restricties op. Twitter werd woensdag eerst vertraagd, en vervolgens uit de lucht gehaald en ook TikTok werd afgesloten – waarna gebruikers naar Instagram uitweken. Het leidde tot woedende reacties van toch al emotioneel uitgeputte mensen. Sommige gebruikers van de platforms schakelden een VPN-verbinding in om de ban te omzeilen, maar in het aardbevingsgebied waren die vaak niet voorhanden. Beide platforms werden na enkele uren weer vrijgegeven.

Maatschappelijke onrust

„Naast het feit dat ze laat hebben ingegrepen, hebben ze daar de initiatieven die er wel van de grond kwamen ook nog eens bemoeilijkt”, zegt Koc. Sociale media waren de platformen waar mensen hulp organiseerden. Door adressen te delen van geliefden of van plekken waar stemmen te horen waren, of door te laten zien waar hulpinitiatieven opgezet zijn. Ook deelden experts adviezen, van medisch tot psychologisch tot logistiek.

Volgens Koc was het blokkeren van Twitter een paniekreactie, zoals de regering die de afgelopen jaren vaker toepaste bij maatschappelijke onrust. „Het toont een gebrek aan controle van een staat die niet weet hoe te handelen in noodsituaties. In plaats daarvan slaan ze wild om zich heen.” Koc stelt dat dat te wijten is aan de manier waarop alle staatsinstituties zich de afgelopen jaren hebben moeten schikken naar het eenmansbewind van president Erdogan. „Organisaties die problemen moeten oplossen, kijken als verstijfd naar boven.”

In dat gat sprong Ahbap, een hulporganisatie met rockmuzikant Haluk Levent aan het roer, die afgelopen week steeds meer geld en aandacht naar zich toetrok. De organisatie leek zelfs sneller en efficiënter te werk te gaan dan de officiële rampenbestrijdingsorganisatie AFAD.

Levent reisde zelf ook naar het rampgebied om de verwoesting te zien en noden te inventariseren. De prominente journalist Rusen Cakir, die via YouTube uitzendt, analyseert hoe de regering Levent aanvankelijk zijn gang liet gaan, maar steeds meer in verlegenheid wordt gebracht door de werkzaamheden van Ahbap. „Het is eigenlijk een soort jaloezie, omdat mensen [Ahbap] meer vertrouwen”, zegt hij in een item.

Lees ook: De ramp die Turkije en Syrië trof is zo groot dat niet alleen vrienden van Turkije hulp boden

Het is een wankel evenwicht voor de rockzanger die zelf als jonge militair betrokken was bij de noodhulp na aardbevingen in de Marmara-regio in 1999. Een video waarin Levent in de zwaar getroffen provincie Hatay met defensieminister Hulusi Akar en gezondheidsminister Fahrettin Koca in gesprek is, leidde tot veel discussie. De video toonde volgens critici aan dat een toevallige hulpverlener de echte verantwoordelijken moest uitleggen wat er aan de hand was.

Lastige balanceeract

Levent probeert om de regering niet tegen de haren in te strijken, maar door zijn werk alleen al wordt de gebrekkige respons ook duidelijk. Behalve lange dagen wacht Levent de komende tijd ook een lastige balanceeract. „Het is mooi om elkaar te begrijpen. AFAD is van ons en Ahbap ook”, twitterde hij zaterdag na een interview met een regeringsgezinde krant.

Journalist Rusen Cakir vreest dat er de komende tijd „iets” met Ahbap en Levent kan gebeuren, zonder dat verder te specificeren. „Ik hoop dat ik het mis heb”, voegt hij er gauw aan toe. Erdogan riep donderdag in een toespraak op geld te doneren aan officiële instanties als AFAD of de Rode Halvemaan. Je zou erin kunnen horen: dus níét aan civiele initiatieven als Ahbap. In de tweede helft van de week vond een georkestreerde campagne plaats op sociale media en daarbuiten om Levent en Ahbap in diskrediet te brengen. Mensen die loyaal zijn aan de regering stelden openlijk kritische vragen.

Politicoloog Koc uit Istanbul heeft zich in elk geval niet laten intimideren door het bezoek van de politie. Hij twittert weer – ook kritisch. Afgelopen zaterdag: „Terwijl burgers onder het puin voor hun leven vechten, besteedt de regering zijn energie aan propaganda om zichzelf vrij te pleiten.”