9.805 gemelde datalekken in eerste helft 2024, en dat is een daling

Ondanks goede voornemens over het naleven van het discriminatieverbod uit artikel 1 van de Grondwet is er nog te weinig vooruitgang geboekt in de strijd tegen etnisch profileren. Daarom dienen Kamerleden Mpanzu Bamenga (D66) en Willem Koops (NSC) vrijdag een initiatiefwetsvoorstel in dat duidelijker moet vastleggen dat de overheid bij het aanpakken van fraude en het opsporen van misdrijven nooit onderscheid mag maken op basis van ‘raciale kenmerken’ als huidskleur en etnische afkomst, behalve als dit nodig is voor een signalement van verdachten. Koops is „ervan overtuigd” dat hij de rest van de coalitie aan zijn zijde kan vinden, en wijst naar de rechtsstaatverklaring die coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB aan het begin van de formatie met elkaar opstelden. „Ik heb iedereen in alle toonaarden horen zeggen dat er geen racisten in het kabinet of in de regering zitten”, zegt Koops in de werkkamer van Bamenga. „Mooi zo, denk ik, dan verwacht ik ook niet heel veel tegenstand bij dit wetsvoorstel.”

Toch stemden alle coalitiepartijen, óók NSC, vorige week voor een omstreden VVD-motie waarin het kabinet wordt opgeroepen om „gegevens over culturele en religieuze normen en waarden van Nederlanders met een migratieachtergrond bij te houden”. De motie werd met 108 stemmen aangenomen. Inmiddels hebben meerdere partijen, waaronder de SP en het CDA, er weer afstand van genomen.

Hoe verenigt Koops, hij is ook strafrechtadvocaat, zijn stem vóór de motie met de rechtsstaatverklaring? „De motie-Becker was niet goed geformuleerd”, zegt hij. „Woorden zijn gevaarlijk, daar moeten we als politici ontzettend goed op letten.” De bedoeling achter de motie, zegt hij, was om te laten onderzoeken „hoe groepen zich tot elkaar verhouden”. Maar dat is niet wat in de motie staat, beaamt hij. „Het lijkt er nu meer op alsof een soort nieuwe geheime discriminerende politie moet worden gecreëerd, die allerlei gegevens over individuen verzamelt zodat die op de een of andere manier kunnen worden aangepakt.” Die boodschap, zegt Koops, heeft hij er zelf niet in gezien. Heeft hij spijt? „Ik sta nog achter mijn stem, zeker ook met de toelichting die nu op onze website staat.”

Bamenga ziet het anders, zijn partij stemde tegen. De motie-Becker is volgens hem een duidelijk voorbeeld van etnisch profileren. Hij plaatst deze in het licht van de „kwalijke uitspraak” van staatssecretaris Jurgen Nobel (Integratie, VVD), die in de nasleep van de Maccabi-rellen in Amsterdam had gezegd dat islamitische jongeren „voor een groot deel onze Nederlandse normen en waarden niet onderschrijven”. Bamenga is het zat dat mensen „continu worden geproblematiseerd vanwege hun migratieachtergrond”. Hij wil niet zeggen of hij het Koops kwalijk neemt voor de omstreden motie te hebben gestemd.

Vernederende ervaring

Belangrijker vindt hij dat coalitiepartij NSC samen met hem wil optrekken in de strijd tegen etnische profilering. Bamenga, die in Congo werd geboren, klaagde de Nederlandse Staat vier jaar geleden samen met mensenrechtenorganisaties en een andere burger aan nadat hij op het vliegveld van Eindhoven voor controle uit de rij werd gepikt. Toen hij informeerde naar de reden, werd hem verteld dat de Koninklijke Marechaussee zoekt „naar criminelen, naar niet-Nederlanders”. Pas toen begon hem op te vallen dat naast hem óók een zwarte vrouw met twee kinderen, en een andere zwarte man werden gecontroleerd. „Alle witte mensen mochten doorlopen.” Een oneerlijke en vernederende ervaring, zegt Bamenga.

De Koninklijke Marechaussee maakte zich hiermee schuldig aan rassendiscriminatie, oordeelde het gerechtshof Den Haag in februari 2023. Bij de selectie voor controles mag de marechaussee geen ‘raciale’ kenmerken als huidskleur gebruiken, concludeerden de rechters. De landsadvocaat besloot zich bij die uitspraak neer te leggen. Dit onderstreept volgens Koops de juistheid en duidelijkheid van het vonnis. „Dat moet je dan bij uitstek in de wet vastleggen.”

Sindsdien zijn er vanuit het (vorige) kabinet geen maatregelen genomen tegen etnisch profileren door de overheid. Bamenga vertelt dat vanuit het kabinet in de richting van „een handelingskader” wordt gedacht, terwijl hij op zoek is naar „duidelijkheid en rechtszekerheid”. „Beleid is fluïde, principes zijn dat niet”, vult Koops aan.

Het grondwettelijke discriminatieverbod en daaruit voortvloeiende antidiscriminatiewetten, zoals de Algemene wet gelijke behandeling, bieden volgens de Kamerleden onvoldoende garantie tegen etnische profilering, getuige recente onthullingen over discriminerende werkwijzen van de Belastingdienst, DUO en de Immigratie- en Naturalisatiedienst, waarbij Nederlanders met een migratieachtergrond vaker werden gecontroleerd op fraude.

‘Permanente opdracht’

En dus moet in twee al bestaande wetten, de Algemene wet bestuursrecht en het Wetboek van Strafvordering, worden vastgelegd dat bestuursorganen en opsporingsdiensten onder geen enkele omstandigheid onderscheid mogen maken op grond van ‘ras’, zoals huidskleur en etniciteit. Dit ligt anders voor signalementen van mogelijke daders van strafbare feiten.

Het wetsvoorstel moet wat de Kamerleden betreft als „een instructie, en dus een permanente opdracht” worden gezien. Koops: „Waar ik heel benieuwd naar ben is of mensen er wél een probleem mee hebben, want ik kan voor de wereld niet zien hoe je hier op tegen kan zijn.”

Delen

Mail de redactie