De overgangsregering in Syrië komt onder leiding te staan van Mohammed al-Bashir, een ingenieur die eerder als bestuurder werkte in het rebellengebied. Op Syrische televisie was maandagavond te horen dat de rebellen hem hebben aangesteld, met als belangrijkste taak om „te voorkomen dat het land afglijdt naar chaos”.
Al-Bashir was eerder minister en regeringsleider in het rebellengebied Idlib, in het noordwesten van Syrië. De regering daar werd gesteund en gefinancierd door de rebellengroep HTS van Abu Mohammed al-Jolani. Hij sprak zondag al met de premier en vicepresident van Assad over een nieuwe regering: rebellenleider al-Jolani zal als militair leider en gezicht van HTS waarschijnlijk een grote rol spelen bij het opzetten van een nieuwe regering. De oud-premier heeft zich overgegeven aan de rebellen en zou nog een tijd aanblijven om te helpen met de overgangsregering.
Beloningen voor informatie
HTS heeft de jacht geopend op de gevallen militaire leiders van het Syrische regime. In de nacht van maandag op dinsdag maakte de rebellengroep bekend beloningen te gaan uitloven voor informatie over hoge leger- en veiligheidsofficieren die dienden onder Assad. HTS zegt met een lijst te komen. „We zullen niet aarzelen om de criminelen, moordenaars, veiligheids- en legerofficieren die betrokken waren bij het martelen van het Syrische volk ter verantwoording te roepen”, zegt al-Jolani op Telegram.
De nog te vormen nieuwe regering zal volgens hem ook om uitlevering vragen als personen die op de lijst staan naar het buitenland zijn gevlucht.
Grote popfestivals hadden het niet makkelijk de afgelopen jaren, en dat is terug te zien in de trends op de podia: acts komen van dichterbij, en zijn vaak alleen met hun laptop of draaitafels. Dit blijkt uit onderzoek van Poplive, een onderzoeksproject van de Erasmus Universiteit in Rotterdam, in samenwerking met brancheorganisatie VNPF en organisator Mojo. Zij onderzochten het festivallandschap in de pre-pandemiejaren 2016 tot 2019, het terugveerjaar 2022 en afgelopen jaar, en vergeleken de line-ups van elf grote festivals.
Vooral de grote stijging van het aantal geboekte acts in de dance-genres is opvallend. In 2024 noemden drie op de tien artiesten op de grote festivals zichzelf dj of producer; een stijging ten opzichte van 2016, toen net iets minder dan een vijfde van de acts in dat hokje paste. Voorbeelden zijn Justice en Fred Again.. die als headliners op Lowlands stonden, op Pinkpop sloot Calvin Harris een dag af, op Best Kept Secret was er Disclosure en (ook) Justice, Down the Rabbit Hole had Jungle en LCD Soundsystem en op Zwarte Cross stond Armin van Buuren.
Stijgende kosten
De festivals hebben te maken met stijgende kosten en soms hoog meegolvende ticketprijzen. Verschillende festivals als Parkpop, Welcome to the Village en Tuckerville stopten afgelopen paar jaar. En onlangs maakte het Groningse festival Grasnapolsky bekend dit jaar geen festival te organiseren vanwege de financiële situatie. Daar staat tegenover dat het muzikale aanbod op de grote festivals juist is toegenomen, schrijven de onderzoekers. Van 29 optredens per festivaldag in 2016, is het gemiddelde nu naar 39 per dag gegroeid.
Lees ook
De duurste Lowlands ooit
Opvallend is dat de stijging van het aantal vrouwen op de festivalpodia dan juist weer gestokt lijkt. Was er tussen 2016 en 2022 nog een verdubbeling, afgelopen jaar werden er weer minder vrouwen geprogrammeerd dan in 2023. Volgens de onderzoekers was precies een kwart van alle optredende artiesten op de onderzochte festivals vrouw. Meer vrouwen zagen ze wel onder de steeds groter wordende groep dj’s en producers: van 3 procent in 2016, naar 28 procent vrouw vorig jaar.
Het aantal Europese artiesten neemt toe, tot ruim 85 procent van de acts. Naast Nederlanders, waren het bijna allemaal Britse acts (een op de zes), de rest kwam uit België, Duitsland, Ierland en Frankrijk. Net iets minder dan tien procent kwam uit de VS, Canada en Australië. De rest van de wereld was met 2,8 procent gerepresenteerd en leverde bij elkaar 35 acts aan de elf onderzochte festivals.
Minder rock
Meer dj’s betekent: minder rockbands. Hun aantal nam de afgelopen acht jaar af. Dat zou best iets te maken kunnen hebben met die hoge kosten, maar ook in de hitlijsten staan wat minder rockbands de laatste jaren.
Tegelijkertijd klapt zo’n trend misschien zo weer de andere kant op. Want wat er bekend is van de programma’s van komend jaar is behoorlijk rockig. Op Down the Rabbit Hole (DTRH) staan oudgedienden Iggy Pop en Patti Smith, en jonge honden Amyl and the Sniffers, Wet Leg en Viagra Boys. Pinkpop heeft gitaaracts als Muse, Korn, Olivia Rodrigo en Weezer bevestigd. Zwarte Cross heeft nog maar één act aangekondigd en dat is een rockband, Normaal. En het programma van Best Kept Secret (BKS) is uitzonderlijk zwaarbeladen met bands als Deftones, Amenra en Gouge Away. Overigens staat ook daar een producer als headliner, Barry Can’t Swim.
Wat niet verandert, is de trend die de ticketprijzen de laatste jaren laat zien. Pinkpop gaat in 2025 voor het eerst, net als Lowlands eerder (dat was 325 euro, nieuwe prijs is nog niet bekendgemaakt), door de 300-euro grens: een weekendkaart kost 305 euro. BKS en DTRH blijven daar maar nét onder, en kosten allebei dit jaar 299 euro voor een weekend.
„Sinds zaterdag schrik ik ’s nachts steeds wakker.”
„Ik slaap ook slecht. Wakker, slapen, wakker slapen, de hele nacht.”
„Dat schrapende geluid van de graafmachine. Ik wil het niet horen.”
„Heb ik ook. Knallen kan ik ook niet verdragen.”
Vier buurvrouwen staan dinsdag voor de rampplek in Tarwekamp in de Haagse wijk Mariahoeve. Die is inmiddels omzoomd door hekken die zijn afgespannen met zwart plastic. Sahar Nahrvar is een van hen. Simona Garattini een ander. Ze praten, praten, praten. Over wat er gebeurde. Door spleten gluren nieuwsgierigen naar het gapende gat in het huizenblok erachter. Begin van de week kijken ze recht een huiskamer in, de bank staat er nog, de lamp ernaast. In de kamer daarnaast een kledingkast, de kleding keurig op hangertjes. Overal in de hekken steken bloemen. Er hangen ook posters met een foto van de zwarte katten Candy en Snoopy, beide sinds de explosie spoorloos. Achter de hekken graaft de machine stoïcijns het puin weg. Dag en nacht.
Als je een schadevergoeding krijgt, kun je daar waarschijnlijk nog geen hondenhok van kopen
Zes mensen kwamen om het leven, een meisje van 17, haar ouders van 41 en 45 jaar, en drie mannen van 44, 45 en 63 jaar. Zes mensen raakten gewond. Over hen gaan de gesprekken in de wijk. En over de nabestaanden. Het jongetje van 8, het broertje van het meisje van 17 dat in één klap zijn ouders en zus verloor. Hem hebben naaste buren om hulp horen roepen, net na de klap. Arm, arm jochie, zeggen buurtbewoners als ze over hem praten.
Natuurlijk zijn slachtoffers en nabestaanden het belangrijkst. Tegelijkertijd moet het ook over de rest van de buurt gaan, zeggen hulpverleners. Want zo’n ramp treft de héle wijk. Andere bewoners moeten óók herstellen van wat hun is overkomen. Een deel verwerkt het samen. Kijk maar naar de groepjes die her en der elkaars verhaal aanhoren, elkaar troosten en omhelzen.
Betrokkenen kunnen terecht bij het nabijgelegen buurtcentrum van Wijkz, dat zaterdagochtend meteen al de deuren opende. Wie wil kan daar vragen stellen aan medewerkers van het Rode Kruis, maatschappelijk werkers van Wijkz en medewerkers van de gemeente. De eerste dagen lopen er ook agenten rond. Hulpverleners bellen bij mensen aan. Sommige buurtbewoners zijn bang om naar buiten te komen, vertelt maatschappelijk werker Elise, die haar achternaam niet in de krant wil. Mensen slapen met hun kleding aan. „Die hebben echt even iemand nodig die zegt: het is veilig.”
Drugslab uitgesloten
In de dagen na de enorme explosie wordt in kleine brokjes duidelijker wat er is gebeurd. De politie sloot al snel uit dat het ging om een drugslab, dat begin dit jaar een soortgelijke ontploffing had veroorzaakt in Rotterdam-Zuidwijk. Er werden geen resten gevonden die daarop wezen. Netbeheerder Stedin stelde dat het waarschijnlijk niet door een gaslek kwam. De politie wil er niets over zeggen.
Wel zei de politie dinsdag in Opsporing Verzocht concrete aanwijzingen te hebben dat het ging om een gerichte aanslag op de Marokkaanse bruidsmode- en avondkledingzaak die het epicentrum was van de ontploffing. Van die zaak is niets meer over. Er hingen meer dan eens glimmende japonnen met opgeborduurde steentjes aan de grijpbak van de graafmachine. Dinsdag werden drie verdachten opgepakt. Donderdag een vierde. Allen mannen. Over hen wil de politie verder geen mededelingen doen. Zij zitten in beperking en worden vrijdag voorgeleid aan de rechter-commissaris.
De bruidszaak zat ongeveer een jaar in het pand. Verschillende buurtbewoners zeggen dat ze de plek apart vonden, omdat er weinig aanloop was. Ook was de zaak regelmatig gesloten. Over de 27-jarige eigenaresse is weinig bekend. Ze wil niet reageren. Ze zat eerder in het bestuur van een vereniging die grond aankocht om woningen te bouwen in Den Haag. Die woningen zijn inmiddels opgeleverd.
Toen schoten ze gewoon iemand dood, nu blazen ze hele gebouwen op
Café Bar Rosa, links van de bruidszaak, is compleet verwoest. „Het was echt een gezellige plek”, zegt een klant die de eigenaren goed kent en geregeld in het café kwam. Ze wil niet met haar naam in de krant. In Bar Rosa klonk Braziliaanse muziek, soms zo hard dat de buren de politie belden. Binnen werd gedanst en regelmatig tot ver na sluitingstijd geborreld.
Barman Yilmaz Bakir en zijn vriendin hadden na sluitingstijd de zaak schoongemaakt. Daarna deden ze in het souterrain van Bar Rosa een gokspel tot kwart over zes, toen opeens alles leek te exploderen. Het was aan de fruitautomaat te danken dat ze de klap overleefden, vertelde Bakir dinsdag aan de NOS. De fruitautomaat ving een groot deel van het vallende puin op. Ze raakten beiden gewond. Bakir is inmiddels weer thuis.
Kunstenaar Leidy van Leeuwen had haar atelier, werkplaats en kunstopslag aan de rechterkant van de bruidszaak. Haar pand staat nog overeind maar ze is bang dat de kunst – tekeningen, schilderijen en borduurwerk – die ze maakte verloren is gegaan door de rook en het bluswater. Ze vond het een heerlijke buurt, lekker rustig en groen, met grote bomen voor het pand.
En dat ís Tarwekamp. Een gemiddelde stadsbuurt. Koopwoningen en sociale huur, gezinnen en ouderen, veel diversiteit. Perfecte ligging, zeggen bewoners. Het Haagse Bos op loopafstand, net als het centrum van de stad. En de koning is onze buurman, grapt Sahar Nahrvar, verwijzend naar Huis Ten Bosch. Tarwekamp ligt een beetje verscholen. „Hoe vaak aan mij niet de weg naar de Tarwekamp is gevraagd als ik de hond uitliet”, zegt Nahrvar. „Nu kent heel Nederland deze wijk.”
Open armen
Leidy van Leeuwen had de bruidszaak naast haar een jaar geleden juist nog met open armen ontvangen: het pand had na het vertrek van een sportschool een tijd leeggestaan, en nu was de plint met winkels weer gevuld. Er zat een podoloog, een tandarts, een Indiase meubelimporteur en -winkel met bijzonder houtsnijwerk. Er zat een paaldansstudio die in trek was bij expats, jongens uit de buurt gluurden weleens naar binnen, tot de school alles afplakte. Het Chinees-Indisch restaurant om de hoek zat altijd goed vol.
Lees ook
Grijpbak voor grijpbak wordt geprobeerd de toedracht van de rampexplosie te achterhalen
Moeder en dochter runden de bruidszaak, vertelt Van Leeuwen aan de telefoon. De vader was regelmatig aan het klussen. In de zomer had hij vele dagen op de stoep voor de zaak kledingrekken in elkaar staan schroeven. Ze maakten weleens een praatje.
Arie Sterkenburg, de man van Leidy, was onlangs in de bruidsmodewinkel om te kijken naar een lekkage. Hij zit in het bestuur van de VvE Tarwekamp (18 woningen en 18 winkelpanden) en is als bestuurslid verantwoordelijk voor alles betreffende de ramp. Over de bruidszaak zijn nog nooit klachten geweest. In de week na de explosie zouden in de bruidsmodezaak nieuwe airco’s worden geplaatst. Daar hadden de eigenaren toestemming voor gevraagd. Die hadden ze gekregen, mits ze ervoor zouden zorgen dat de airco’s van hoogwaardige kwaliteit en dus veilig zouden zijn. Ze mochten ook niet te veel lawaai maken. „Die hadden ze besteld”, zegt Sterkenburg. Ze waren een week voor de explosie een balie aan het plaatsen. „Ze waren duidelijk bezig er een mooie zaak van te maken.”
Lange nasleep
Arie Sterkenburg was tot zijn pensioen werkzaam bij de gemeente Den Haag, onder meer als directeur bij de Dienst Stadsbeheer. Hij moest in verschillende functies verschillende crises managen en die ervaring komt hem nu van pas. Een ramp als deze heeft een lange nasleep, zegt hij. Voor de mensen uit het getroffen blok. Maar ook voor de mensen er omheen. Voor de buurt is er een tijd vóór 7 december en een tijd ná 7 december. Als de stof is neergedaald gaan mensen denken: en nu? Gaan ze het gat dicht bouwen? Gaat het hele blok tegen de grond? Wanneer kan ik terug? Kan ik nog terug? Wil ik dat wel?
Volgens Yousif Barki van Stichting Lichtpuntjes, even verderop in winkelcentrum Mariahoeve, zeggen veel bewoners uit het getroffen blok dat ze niet meer terug willen. Ook bij Lichtpuntjes kunnen bewoners terecht om hun verhaal te doen. Ze denken dat ze de straat altijd met de ramp zullen associëren, zegt Barki. Ze vinden het idee van een gerichte aanslag nog enger dan een ongeluk zoals een gaslek. Dat kun je voorkomen. Aan een aanslag kun je niet ontkomen.
Barki woont zelf ook in de wijk, hij was vijf minuten na de explosie ter plaatse. Van de programma’s van misdaadverslaggevers als Peter R. de Vries en John van den Heuvel leerde hij dat de impact van (drugs)criminaliteit tegenwoordig vele malen groter is dan vroeger. „Toen schoten ze gewoon iemand dood, nu blazen ze hele gebouwen op.”
Bij Lichtpuntjes zijn vrijwilligers sinds zaterdag zo hard aan het werk dat Barki vreest dat ze zichzelf voorbij lopen. Bewoners die alles kwijt zijn, komen er bij elkaar voor lunch. Dat is beter dan in je eentje in een hotel zitten, zegt Barki. Bij de stichting krijgen ze drogisterij-artikelen, handdoeken, dekbedden en overtrekken, en een tas kleding gesorteerd op maat. De crowdfundactie voor de bewoners loopt nog steeds en heeft inmiddels meer dan 600.000 euro opgeleverd. Een flink bedrag, maar dat kan pas gebruikt worden als de verdeelsleutel duidelijk is. Een fonds voor het 8-jarige jongetje dat zijn zus en ouders verloor is één van de plannen.
Intussen worden ondernemers ongeduldig, horen de vrijwilligers bij Lichtpuntjes. Ze hebben veel vragen en krijgen weinig antwoorden. Vrijdag is er een bijeenkomst met ondernemers, de VvE en verzekeraars. Wijnhandelaar Ingo Wewer wil graag terug, mocht alles herbouwd worden. „Als je een schadevergoeding krijgt, dan kun je daar in Den Haag waarschijnlijk nog geen hondenhok van kopen. Dan moet je gaan huren. Voor mijn bedrijf zou dat de financiële doodsteek zijn.”
Sahar Nahrvar zegt dat het sociale weefsel in de wijk sterk blijkt. „Iedereen heeft oog voor anderen. Iedereen verwerkt anders.” Zelf loopt ze met de hond niet steeds meer langs de rampplek, maar zoekt wel gezelschap op van mensen die hetzelfde meemaakten. „Ik heb sinds zaterdag nog geen dag alleen gegeten.” Tegelijkertijd is het alsof de buurt de adem in houdt. Het is opvallend, zegt maatschappelijk werker Elise, hoe stil het is voor deze tijd van het jaar. „Voor het weekend liepen er groepjes jongens die stiekem rotjes afstaken. Nu hoor je niets.”
Het juiste rentepeil bepalen, makkelijk is het nooit. Centrale bankiers moeten inschatten hoe de inflatie en de economische groei zich zullen gedragen. Wanneer de centrale bank draait aan de renteknop om de inflatie te sturen, wordt het effect daarvan pas maande later voelbaar.
Extra lastig wordt het wanneer, zoals nu, de politieke onzekerheid groot is. Zal Donald Trump Europa treffen met drastische invoerheffingen, waardoor exportlanden als Duitsland en Nederland klappen krijgen? Of zal Trump juist China in het vizier nemen met die heffingen? Dan kan China zijn export naar de EU gaan verleggen. En dan kunnen goedkope Chinese spullen het Europese prijspeil doen dalen.
Tegen deze achtergrond vergaderde donderdag het bestuur van de Europese Centrale Bank in Frankfurt. De ECB moet ook rekening houden met onzekerheid in de eurozone zelf. Wil Frankrijk zijn begroting op orde brengen? Dan moet het land fors bezuinigen, wat de bbp-groei zal drukken. Of explodeert de Franse staatsschuld verder? Dan groeit het risico op onrust op de financiële markten.
De centrale bank besloot het belangrijkste ECB-rentetarief, de depositorente voor banken, te verlagen van 3,25 naar 3 procent. Sinds juni, toen de ECB begon de rente terug te schroeven, is het depositotarief met in totaal 1 procentpunt gedaald.
De reden: de inflatiedruk in de eurozone neemt naar overtuiging van de centrale bank verder af. „We zijn een heel eind gekomen”, aldus ECB-president Christine Lagarde in een persconferentie na het besluit.
Inflatieverwachting is gunstig
De ECB streeft naar een inflatie van 2 procent, die daar ook blijft. Vorige maand lag het inflatiecijfer op 2,3 procent op jaarbasis. De centrale bank verwacht dat de inflatie voor het hele jaar 2024 uitkomt op 2,4 procent, om volgend jaar te dalen naar 2,1 procent, en in 2026 naar 1,9 procent. Vanwege strengere emissieregels die in 2027 in de EU in werking treden, zou de inflatie dan weer wat aantrekken, naar 2,1 procent.
Via de rente pogen centrale banken de inflatie te sturen. Om de gierende inflatie van 2021-2022 af te remmen, verhoogde de ECB de rente met meerdere procentpunten. Bij een hoge rente kunnen burgers en bedrijven moeilijker geld lenen. Dat remt de economie af – en uiteindelijk de prijsstijgingen. Na een inflatiepiek van ruim 10 procent in oktober 2022 zette de daling in. Inmiddels is het doel van 2 procent in zicht.
En dus is het thema op de financiële markten: ECB-renteverlagingen. Menig belegger vraagt zich af: hoe snel kan de rente volgend jaar verder omlaag? En tot hoe ver?
Compromis binnen bestuur
Wat pleit voor voorzichtigheid van de ECB is dat de zogeheten kerninflatie, waar de wispelturige energie-en voedselprijzen uit zijn gefilterd, de laatste maanden blijft steken op 2,7 procent. Die kerninflatie wordt gezien als indicator van de onderliggende inflatiedruk. Vooral de inflatie in de dienstensector blijft met 4 procent hoog, zei Lagarde.
Wat zou pleiten voor juist méér tempo bij de ECB-renteverlagingen is dat de economie van de eurozone, die toch al matig presteert, de laatste maanden afkoelt. Dan helpt het niet echt als de centrale bank op het economische rempedaal trapt met hoge rentetarieven. Enkele bestuursleden opperden donderdag de rente met 0,5 procentpunt te verlagen – maar uiteindelijk schaarde iedereen zich achter de beperktere verlaging.
Een compromis werd gevonden door uit de verklaring bij het rentebesluit te schrappen dat de rentestand de komende tijd nog „restrictief” moet zijn, oftewel: dat de rentestand hoog moet zijn om economie en de inflatie af te remmen. Dit stond bij de vorige vergadering, in oktober, nog wel in de verklaring.
Waar ligt de ‘neutrale’ rente?
Een depositorente van 3 procent werkt nog restrictief, zei Lagarde. Dat suggereert dus verdere renteverlagingen in het nieuwe jaar. Waar precies de ‘neutrale’ rente ligt – waar economie en inflatie noch worden geremd, noch worden aangejaagd – zal het bestuur de komende tijd bespreken, zei ze. Eerder schatten ECB-economen in dat deze ‘neutrale’ rente ligt tussen de 1,75 en 2,5 procent.
En al die risico’s, van Trump tot de politieke onzekerheid in Frankrijk (waar de regering is gevallen) en in Duitsland (waar in februari verkiezingen plaatsvinden)? Lagarde sprak er alleen in algemene termen over. Eigenlijk zei ze: wij weten ook niet hoe het allemaal zal uitpakken.
Voor beleggers blijft het de komende tijd daarom gissen waar de renteverlagingen van de ECB eindigen. Lagarde wilde zich nergens op vastleggen. „We beslissen per vergadering”, aldus de voorzitter.