Vrij verkeer van personen tussen de lidstaten is een van de basisbeginselen van de Europese Unie. Maar met ingang van deze maandag draait Nederland de klok een stukje terug: in het Hoofdlijnenakkoord van het kabinet Schoof werd de herinvoering van grenscontroles aan de grenzen met België en Duitsland al aangekondigd, nu gebeurt het echt.
Inmiddels heeft de Nederlandse regering de Europese Commissie van haar plannen op de hoogte gesteld. Juridisch gezien is het zo dat een herinvoering van grenscontroles aan de interne grens alleen (tijdelijk) is toegestaan volgens de Europeesrechtelijke Schengengrenscode als er „een ernstige bedreiging voor de openbare orde of de binnenlandse veiligheid voorzienbaar is”. Dat is nogal wat.
Bijvoorbeeld als er een dreiging is van grootscheepse rellen zoals bij het EK voetbal in Duitsland of de Olympische Spelen in Frankrijk deze zomer. Een dreiging van een terroristische aanslag is nog zo’n voorbeeld, of een wereldwijde pandemie, zoals corona. Daarnaast mag alleen naar dit middel van grenscontroles worden gegrepen als er geen goed alternatief beschikbaar is.
Chaotische handelswijze
Is een dergelijke situatie nu aan de orde? Wij menen van niet. Er is vooralsnog geen sprake van een van de varianten van een ernstige bedreiging zoals het Unierecht vereist. Daarnaast is de Nederlandse handelswijze ook ietwat chaotisch. In de brief aan de Tweede Kamer staat namelijk een andere argumentatie voor de herinvoering dan in de ‘notificatie’ aan de Europese Commissie.
Minister Marjolein Faber (Asiel en Migratie, PVV) argumenteert in haar brief aan de Tweede Kamer als volgt: de grenscontrole is noodzakelijk omdat er een asielcrisis is in de vorm van te veel asielzoekers, te weinig opvangplekken en een tekort aan personele capaciteit. En vervolgens wordt geschreven dat er paal en perk moet worden gesteld aan de illegale migratie.
Asielzoekers zijn per definitie geen illegale migranten
Maar dat zijn twee verschillende zaken die weinig met elkaar te maken hebben. De opstoppingen in Ter Apel, de beperkte personele capaciteit bij de IND en het gebrek aan woningen voor statushouders zijn uiterst serieuze zaken, maar vormen geen ernstige bedreigingen voor de openbare orde zoals het Unierecht dat voorschrijft. Daarnaast is het moeilijk voorstelbaar dat grenscontroles enig effect zullen hebben op de genoemde tekorten.
Geen illegale migranten
In de notificatie aan de Europese Commissie staat een ander argument. Gesteld wordt dat de irreguliere migratie naar Nederland ongekend hoog is en het aantal strafrechtelijk relevante incidenten in de opvangcentra is toegenomen.
Een cijfermatige onderbouwing ontbreekt echter. Dat is opvallend. Zowel Frontex, het CBS, Eurostat (het statistisch bureau van de EU), als het WODC (het onderzoekbureau van Justitie) hebben hierover cijfers en die laten iets anders zien dan in de brief aan de Europese Commissie wordt gesuggereerd. Het relatieve aandeel van het aantal asielzoekers in de afgelopen decennia in Nederland ten opzichte van de EU laat al dertig jaar een dalende trend zien. Het percentage asielzoekers dat in de opvangcentra betrokken is bij incidenten, of verdacht wordt van een misdrijf, is volgens een recent rapport van het WODC ‘redelijk stabiel’ in de periode 2017-2023. Daarbij moet worden aangetekend dat hierbij ook het zich niet houden aan de interne huisregels als een ‘incident’ is geteld. Gegeven de lange tijd dat asielzoekers alleen maar mogen wachten in een opvangcentra is het eerder verbazingwekkend dat er zo weinig incidenten zijn geregistreerd.
Bovendien moet gewezen worden op het simpele gegeven dat asielzoekers per definitie geen illegale migranten zijn. Asielzoekers zijn vreemdelingen die in Nederland om internationale bescherming vragen. Dat moet worden vastgesteld in een deugdelijke asielprocedure, niet aan de grens. Iedere vreemdeling die aan de grens te kennen geeft asiel te willen aanvragen, moet worden doorgestuurd naar Ter Apel. Het argument dat de vreemdeling mag worden tegengehouden omdat deze wellicht in Duitsland of België (of welke andere lidstaat dan ook) asiel had kunnen aanvragen is onjuist: dat is geen taak van de grenswacht. Indien een asielzoeker in een ander land asiel had kunnen aanvragen, is daar een aparte procedure voor.
Als grensoverschrijdende criminaliteit kan worden voorkomen door grenscontroles dan is dat prima. Uiteraard zit niemand te wachten op criminelen. Grenscontroles hebben echter niets te maken met asielzoekers. Toch koppelt de minister deze twee zaken aan elkaar. Volgens ons is haar redenering onhoudbaar bij de rechter. Maar het kabinet ‘voelt’ een crisis en sluit ‘dus’ de grens. Als deze maatregel uiteindelijk sneuvelt bij de rechter, zullen die rechters worden beschuldigd van het ondermijnen van de rechtsstaat. Het is de wereld op zijn kop.
Lees ook
Leiden grenscontroles tot minder asielmigratie? En wat is het effect van grensmuren?
