Na een ongekend snelle opmars wist het rebellenleger van Abu Mohammed al-Jolani, afgelopen zondag het regime van Bashar al-Assad ten val te brengen. In Syrië overheerst nu de opluchting, vertelt correspondent Melvyn Ingleby, maar wat staat het land nog te wachten?
Syrië na Assad Na meer dan vijf decennia heerschappij van de Assad-familie en dertien jaar burgeroorlog viel vorige maand het Syrische regime. Voor zowel de rebellen – nu de machthebbers – als voor het Syrische volk breekt een nieuwe tijd aan. Beelden van een land in verandering.
Naast invallen van barbaren, pandemieën, slechte keizers en klimaatverandering hebben historici nóg een reden aangedragen die mogelijk tot de ondergang van het Romeinse Rijk heeft geleid: loodvergiftiging.
Romeinen dronken water uit loden leidingen, gebruikten loden vaten en smeerden loodhoudende cosmetica op hun gezicht. Analyses van skeletten uit de Romeinse tijd laten een duidelijke toename zien van het loodgehalte in botten en tandglazuur. Deze blootstelling aan het giftige metaal zou een negatief effect op de Romeinse gezondheid hebben gehad en mogelijk hebben geleid tot een lager geboortecijfer, vooral onder de elite.
Het onderzoek naar dit fenomeen richtte zich tot nu toe op direct contact met lood, maar een internationaal team onderzoekers onder leiding van Joseph R. McConnell van het Desert Research Institute in Nevada publiceerde maandag een artikel in het tijdschrift PNAS dat voor het eerst de impact in kaart brengt van door looddeeltjes vervuilde lucht. De onderzoekers komen tot de conclusie dat deze loodluchtvervuiling bij inwoners van het Romeinse Rijk zorgde voor een daling van het IQ met 2 à 3 punten.
Computermodel
Voor hun artikel analyseerden McConnel en de zijnen de samenstelling van ijskernen die zijn geboord in Groenland en Rusland. Daarin is de uitstoot van Romeinse mijnen bevroren die hier door de wind eeuwenlang naartoe gedragen is. In de mijnen werd galeniet gewonnen, een mineraal dat in de Oudheid de belangrijkste bron was voor lood en zilver. In 2018 slaagden onderzoekers erin jaartallen te koppelen aan de toe- en afname van de activiteit in Romeinse mijnen, die zich voornamelijk in Spanje en verder in Zuid-Frankrijk en Duitsland bevonden.
IJskern met daarin de loodemissies van het Romeinse rijk.Foto Sylvain Masclin
Met deze gegevens – de plaatsen van uitstoot en de mate waarin de vervuiling in de poolcirkel neersloeg – voedden de auteurs van het PNAS-artikel het Flexpart-computermodel. Dit programma berekent hoe kleine deeltjes zich door de lucht verplaatsen en waar ze onderweg neerslaan.
De onderzoekers waren vooral geïnteresseerd in de periode tussen 50 v.Chr. en 180 n.Chr., de tijd van de Pax Romana toen het rijk zijn grootste bloeiperiode kende. Ze concluderen dat er in deze jaren in totaal 500 kiloton lood in de atmosfeer terechtkwam door Romeinse mijnactiviteiten.
Onderzoeker Joseph R. McConnell met een ijskern op Groenland. Foto Joseph R. McConnell
Cognitieve vermogens
Niet heel verrassend liet het model zien dat de concentratie van looddeeltjes het hoogst was in de buurt van de mijnen waar lood en zilver gewonnen werd. In Andalusië – waar met de Riotinto-mijnen de belangrijkste bron van galeniet te vinden was – vermoedden de onderzoekers de hoogste concentraties, tot bijna 13 nanogram per kubieke meter lucht. Helemaal in het noorden van Europa liep dat volgens Flexpart terug tot minder dan één nanogram.
Om erachter te komen wat de effecten van deze blootstelling waren voor de gezondheid van de inwoners van het Romeinse Rijk, gebruikten de onderzoekers epidemiologische modellen over het verband tussen luchtvervuiling een de aanwezigheid van schadelijke stoffen in het bloed.
Lees ook
Lood in Groenland toont het lot van de Romeinen
Ze komen tot de conclusie dat kinderen tussen de 1 en 5 jaar oud in het zuiden van het Romeinse Rijk tot 3,7 microgram méér lood per deciliter bloed hadden dan de 1 microgram van kinderen die opgroeiden voordat de mijnen in gebruik werden genomen; bij kinderen verder noordelijk moet de toename 2,1 microgram zijn geweest.
Ter vergelijking: in het huidige Europa liggen deze waarden (bij kinderen én volwassen) tussen de 0,24 en 4,2 microgram per deciliter. Lood in het lichaam tast de cognitieve vermogens van de mens aan. De auteurs hebben berekend dat de emissie van het metaal Romeinse kinderen tussen 1 en 5 jaar oud (een cruciale leeftijd in de ontwikkeling van de hersenen) in Spanje minstens 3 IQ-punten heeft gekost. In de rest van de rijk ging het om tussen de 2,5 en 3 punten.
De auteurs schrijven dat hun onderzoek voor het eerst inzicht geeft in de mogelijke gevolgen van loodvergiftiging bij inwoners van het Romeinse Rijk die buiten de grote steden leefden en minder toegang hadden tot loden gebruiksvoorwerpen. Hun bevindingen veranderen weinig aan de huidige historische consensus dat loodvergiftiging niet of nauwelijks heeft bijgedragen aan de val van het Romeinse Rijk.
Een patiënt uit de Amerikaanse staat Louisiana die ernstig ziek was door vogelgriep, is overleden. Het is het eerste sterfgeval door het vogelgriepvirus H5N1 in het land, maakten autoriteiten van de deelstaat maandag bekend. Het gaat om een 65-plusser met onderliggende medische aandoeningen, die vogelgriep had opgelopen door vogels die hij hield in zijn tuin.
Het voor vogels zeer ziekmakende vogelgriepvirus H5N1 circuleert al jaren in wilde vogels en pluimvee, en sinds een jaar ook in Amerikaans melkvee. Inmiddels is het in zestien staten in meer dan 900 kuddes aangetroffen. De staat Californië is met 650 besmette melkbedrijven het hardst getroffen. Daar riep de gouverneur op 19 december de noodtoestand uit.
Het risico op infectie voor mensen is laag, maar het gebeurt soms wel. In de Verenigde Staten waren dat er vorig jaar 66, voornamelijk mensen die met pluimvee of melkvee werken. De meesten hadden milde verkoudheidsklachten. De vrees is dat het virus zich zó aanpast dat het ook tussen mensen onderling kan worden doorgegeven en zo een nieuwe pandemie veroorzaakt. Er is nog geen vaccin voor mensen tegen vogelgriep, daar wordt wel aan gewerkt.
Lees ook
Nieuw kandidaat-vaccin tegen vogelgriep bij mensen
Onrustbarende ontdekking
Eind december deden onderzoekers van de Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) al een onrustbarende ontdekking aan het vogelgriepvirus waarmee deze ernstig zieke patiënt in het ziekenhuis was beland. Ze constateerden dat tijdens de infectie in deze patiënt nieuwe mutaties waren ontstaan, waardoor het vogelgriepvirus zich beter kan binden aan menselijke cellen in de luchtwegen.
Eén van die mutaties is ook gevonden bij het vogelgriepvirus dat een dertien jaar oud Canadees meisje ernstig ziek maakte. Zij lag lang in het ziekenhuis en moest beademd worden, maar is nu herstellende. Bij beide patiënten gaat het om een versie van het virus dat in wilde vogels rondgaat, niet om de versie die in Amerikaans melkvee circuleert.
Mutaties waardoor het virus zich ook tussen mensen onderling makkelijker kan verspreiden zijn nog niet gevonden. Maar experts maken zich zorgen. De Amerikaanse arts-immunoloog Michael Mina wijst op X erop dat de gebeurtenissen laten zien dat dit virus, als het zich aanpast, „zeer ernstig” kan worden.
Mina en andere experts noemen het beleid in de VS laks. „De CDC en Amerikaanse regering kunnen nog steeds beginnen om het serieus te nemen”, aldus Mina in zijn reactie op het eerste vogelgriep-sterfgeval.
De vraag is waar dat virus vandaan komt – van vogelpoep, melk of van ongemerkt besmette mensen. Dat is soms lastig uit te maken, zegt Alexandria Boehm van het WastewaterSCAN-project van Stanford University in het tijdschrift Scientific American. Het is niet altijd uit te sluiten dat het van wilde vogels of pluimvee of mensen komt, maar de meeste aanwijzingen wijzen op koemelk die mensen door de gootsteen spoelen, volgens Boehm. Dat kan bijvoorbeeld ook gedaan zijn door kleine bedrijfjes die kaas, ijs of yoghurt maken. Gepasteuriseerde melk kan geïnactiveerde sporen van het virus bevatten – het rna van dit virus is erg stabiel.
En dan is er nog een zorg. Ook de gebruikelijke menselijke seizoensgriepstammen gaan deze winter flink rond in het zuiden en westen van de Verenigde Staten. De angst is dat iemand geïnfecteerd raakt met zowel een seizoensgriepvirus als H5N1. Dan zou H5N1 kunnen recombineren tot een variant die ook makkelijk tussen mensen rondgaat.
Vooralsnog lopen de meeste mensen weinig risico door de vogelgriep. Mensen die regelmatig met wilde vogel of pluimvee in aanraking komen, of in de Verenigde Staten met melkvee, lopen meer risico. Maar bij de eerste 46 mensen die geïnfecteerd raakten tussen maart en oktober vorig jaar – de helft via vogels en de helft via melkvee – verliep de infectie mild, blijkt uit een recente studie in The New England Journal of Medicine. Dit in tegenstelling tot infecties met H5N1 in eerdere jaren; het totale door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bevestigde aantal mensen met vogelgriep H5N1 tussen januari 2003 en december 2024 is 954, van wie er 464 aan overleden.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347944-76bbc7.jpg|https://images.nrc.nl/E22nWFtX6EtdsyqP-GTKYtVLN-g=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347944-76bbc7.jpg|https://images.nrc.nl/6IXDl0Fa2KERjwzqeSiI9izJyAg=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347944-76bbc7.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347980-4e2dba.jpg|https://images.nrc.nl/lMqtNw9bFeCq6qJkQn12B-aZwhA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347980-4e2dba.jpg|https://images.nrc.nl/4MVu1AhoIQNRNPCeIcAegd9rpOo=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data126347980-4e2dba.jpg)
