Niet alleen tennisser Djokovic gelooft in de mythische piramides van Bosnië

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.


Reportage

Piramides Voor wie er – zoals tennisser Novak Djokovic – in gelooft vormen zes Bosnische ‘piramides’ een energetisch bedevaartsoord en patriottisch erfgoed. Het steekt échte archeologen. „Gebakken lucht verkopen gold als een investering.”






De piramides zijn volgens de ‘ontdekker’ in de ijstijd gebouwd.

De piramides zijn volgens de ‘ontdekker’ in de ijstijd gebouwd.



Foto Anadolu Agency/AFP

Vergeet de Grote Piramide van Cheops in Egypte. Wees niet onder de indruk van de historische tempels in Mexico. Nee, de allergrootste, alleroudste, allerorgineelste piramide ter wereld staat in Bosnië. Dat beweert althans ontdekker, zakenman, metaalbewerker, socioloog, hobby-archeoloog en new age-goeroe Semir Osmanagic. „Ik heb de hele wereld afgereisd op zoek naar piramides, maar de bijzonderste bleek in mijn eigen achtertuin te staan”, zegt hij over de vondst, die hij in 2005 wereldkundig maakte.

Osmanagic is door historici, archeologen, geologen en andere vooraanstaande wetenschappers weggezet als „een charlatan met goede politieke connecties en een uitstekend gevoel voor marketing”, aldus András Riedlmayer, emeritus hoogleraar Balkan-erfgoed aan de Amerikaanse Harvard-universiteit. De zogenaamde piramides zijn een natuurverschijnsel.

Maar binnen en buiten Bosnië bestaat een groeiende groep aanhangers die graag wil geloven dat, zoals Osmanagic volhoudt, mensen ruim 29.000 jaar geleden bij het huidige stadje Visoko piramides tot 220 meter hoog hebben gebouwd. Veertig meter hoger en tienduizenden jaren ouder dan de grootste piramide in Egypte. Het bouwwerk zou speciale energie uitstralen, die ook gemeten is in een ondergronds gangenstelsel waar Osmanagic drie kilometer van heeft uitgegraven.

Hier bevindt zich wonderbaarlijke energie van onze voorouders

Novak Djokovic tennisser

Daar stroomt bovendien het ‘helende’ grondwater waar Servische tennisser Novak Djokovic bij zweert. Dit zou hem meer immuniteit bieden dan het coronavaccin dat hij weigert te nemen, al gaat dit ten koste van zijn eigen grandslam-record. „Hier bevindt zich wonderbaarlijke energie van onze voorouders”, zei Djokovic in Visoko. Hij bezoekt het piramidecomplex annex pretpark een paar keer per jaar en is er de belangrijkste ambassadeur van geworden. Afgelopen zomer opende hij hier twee tennisbanen.

Mede dankzij de controversiële tennisser is het archeologisch al lang afgeschreven complex inmiddels een bedevaartsoord geworden voor mensen op zoek naar spiritualiteit, genezing en een alternatief verhaal over de geschiedenis van de Balkan. Het piramidepark is anno 2022 veranderd in een toeristische attractie – en bron van werkgelegenheid – in een land dat toch vooral bekendstaat om de afschuwelijke oorlog die bijna dertig jaar na dato nog overal doorheen ettert. „Hier doen etniciteit en geloof er niet toe. Dit is iets dat ons kan verbinden”, zegt Osmanagic.

Maar hoe optimistisch stemt een trekpleister waar verdiend wordt aan ingestraald water en mensen bescherming wordt voorgespiegeld die ze ontmoedigt zich te laten vaccineren? Waarin publiek geld is gestoken, dat daarmee niet is besteed aan werkelijk archeologisch onderzoek en behoud van historisch erfgoed?

Novak Djokovic zweert bij het ‘helende’ grondwater uit het gebied. Foto Reuters

Knuffelbomen

Visoko, dertig kilometer ten noordwesten van de Bosnische hoofdstad Sarajevo, was voorheen een slaperig stadje tussen groene heuvels en de rivier de Bosna. Volgens Osmanagic reed hij er op een dag begin deze eeuw toevallig langs toen hem de geometrische vorm van de Visocica-heuvel opviel. Hij stapte uit en ging op ontdekkingstocht. Die leidde volgens hem naar zeker zes piramides die ondergronds met elkaar in verbinding staan.

Inmiddels heeft hij, seizoensgebonden, tientallen gidsen in dienst die rondleidingen geven op de tot Zonnepiramide gedoopte heuvel en door enkele kilometers uitgegraven gangen die op behoorlijke afstand daarvan zijn ontdekt. Daarnaast is een park verrezen met een eclectische verzameling attracties: van kleurrijke meditatiehutten, knuffelbomen en een auraversterkingsveld tot tennisbanen en een klimrek. Toeristische winkeltjes verkopen vegetarische snacks, souvenirs en flesjes geneeskrachtig ‘piramidebronwater’ à 5 euro. De parkeerplaats staat vol auto’s met Servische, Kroatische, Oostenrijkse en Duitse nummerborden. Osmanagic verwacht dit jaar 200.000 bezoekers.

Op de Zonnepiramide is weinig meer te zien dan begroeiing en de her en der blootgelegde structuur van het aardoppervlak. Volgens geologen exact dezelfde, natuurlijke materie van zandsteen, klei en slib die andere heuvels in de omgeving kenmerkt. Maar volgens Osmanagic door mensen gemaakt beton, van een hardheid die met moderne techniek niet te evenaren is.

Het gangenstelsel biedt een interessantere excursie. De tunnels doen denken aan een metaal- of mineralenmijn, zoals er in Bosnië oneindig veel buiten gebruik zijn. Binnen schuifelt Hazima Kezan (70) achter haar rollator en met de verplichte helm op langs ellipsvormige stenen en bordjes met verhandelingen over energiebanen en waterkristallen. „Ik heb enorm veel last van mijn gewrichten”, zegt de Bosnische die in Genève woont. „Ik heb verhalen gelezen van mensen die hier van hun kwalen genazen.” Op de website van het piramideproject staan getuigenissen van bezoekers die zeggen van hun pijnen, suikerziekte of zelfs kanker af te zijn gekomen. „Ik ben er nu voor de derde keer in de verwachting dat het ook mij gebeurt”, zegt Kezan. Al heeft ze er nog weinig van gemerkt.

Sommige bezoekers zijn puur nieuwsgierige toeristen. Zoals de Filippijn Amroding Mayo (43). Hij bezoekt Europa meerdere keren per jaar en was nog nooit in Bosnië geweest. „Maar er bleek hier niet zo heel veel te doen. Toen stelde een gids voor deze piramides te bezoeken. Ik vind het wel bijzonder, maar weet niet zo goed of ik het moet geloven.”

Anderen zijn volledig overtuigd van „de visionair” Osmanagic. Zoals de Nederlandse natuurgenezer Thea Boven (65) die, met haar partner, al jaren in Visoko komt. Zij heeft mensen gezien die hier „een ware transformatie” hebben doorgemaakt en brengt weinig geduld op voor scepsis over het piramidecomplex. „Waarom heb je bewijs nodig van de archeologische waarde of de energie hier? Wetenschap is betrekkelijk. We zijn allemaal onze eigen autoriteit.” Zelfs als het aantoonbaar onwaar is dat deze heuvels kunstmatige piramides herbergen, ziet ze nog geen schaduwzijde aan het verhaal erover. „Wat maakt het uit als mensen erin geloven en zich er beter van voelen? Het doet toch niemand kwaad?”

Dat valt te betwisten, als bezoekers vanwege hun vertrouwen in de werking van ondergrondse ademhalingsoefeningen of het drinken van piramidewater besluiten een chemokuur te staken of vaccinaties weigeren. De gidsen uiten zich uitermate sceptisch over de coronaprik. Ook Osmanagic raakt niet uitgepraat over energiebanen, maar zegt herhaaldelijk dat hij „nooit medische claims” doet. „Ik ben geen dokter.” Toch is Visoko inmiddels meer een new age-centrum voor spiritualiteit en (hoop op) miraculeuze genezingen geworden dan een archeologisch onderzoeksgebied, waar het in het begin naar uitzag.

In een gangenstelsel proberen toeristen ‘energie’ te voelen. Foto NRC

Texaanse twang

Osmanagic (62) was voor het uitbreken van de Bosnische oorlog in 1992 naar Houston geëmigreerd, waar hij met succes een metaalbewerkingbedrijf begon. Nog altijd draagt hij graag een cowboyhoed en heeft zijn Engels naast een Slavisch accent ook de Texaanse twang. Als hobby bezocht hij piramides en vermeende piramides over de hele wereld. En hij schreef alternatieve geschiedenisboeken waarin hij opperde dat de Maya’s afstammen van de bevolking van de mythische eiland Atlantis en dat Adolf Hitler in 1945 ontsnapte naar Antarctica. „Al mijn eerdere onderzoek heeft me voorbereid op deze ontdekking”, zegt hij.

Toen hij die in 2005 bekendmaakte, was de nationale en internationale media-aandacht overweldigend. Vooral in Bosnië zelf ontstond bijna hysterisch enthousiasme voor het fantastische idee dat hier ver voor de Ottomanen, de Serviërs en andere bezetters, een beschaving zou zijn geweest die geavanceerder was dan de mensheid voor mogelijk hield. Terwijl elders in Europa een ijstijd heerste en kleine groepjes jagers-verzamelaars rondliepen, zouden hier al ongekend grote piramides zijn gebouwd. „Osmanagic boorde lokale trots aan door Bosniërs hypothetische voorouders voor te spiegelen die veel verder teruggaan dan de etnonationalische groepen om hen heen”, zegt Harvard-historicus Riedlmayer. „Daarmee kreeg hij geld los bij de autoriteiten.”

En dat, zo vertelt Mirsad Sijaric, directeur van het Nationaal Museum van Bosnië en Herzegovina, ging ten koste van echt archeologisch onderzoek. „Visoko is daadwerkelijk een interessante archeologische plek. Er zijn resten gevonden uit de neolithische en de Ottomaanse periode. Op de zogenaamde Zonnepiramide staat een Middeleeuws fort. Osmanagic heeft daar met zijn achteloze opgravingen blijvende schade aan toegebracht”, zegt Sijaric, die zelf archeoloog is en onderzoek deed in Visoko.

De ‘piramides’ zijn volgens wetenschappers gewone heuvels. Foto Reuters

Het is niet te bewijzen dat publiek geld voor historisch onderzoek dat aan Osmanagic en zijn ontdekking is besteed, anders ten goede zou zijn gekomen aan het museum of ander archeologisch erfgoed. Maar het voelt een tikje cru dat Bosnië jaren kende waarin het museum het pand niet kon verwarmen en het personeel nauwelijks kon betalen, terwijl wel gespendeerd werd aan de zogenaamde overblijfselen van een verzonnen beschaving. Sijaric: „Het zegt iets over ons verrotte politieke systeem dat Osmanagic lange tijd serieus genomen is. Een positief verhaal vertellen over Bosnië was belangrijker voor politici dan de werkelijkheid. Stenen en gebakken lucht verkopen aan toeristen werd als een goede investering gezien.”

Inmiddels hebben behalve in Visoko zelf de meeste politici hun handen afgetrokken van het piramideproject. Osmanagic vond instituten in Rusland, Kroatië, Polen en Italië die zijn aannames of het materiaal van de piramide en de energiebanen staafden, maar daartegenover staan Bosnische en westerse experts die de historische claims ontkrachtten. Het is hem inmiddels verboden om op de Visocica-heuvel te graven of deze te exploiteren.

Osmanagic zelf doet de academische tegenwerking die hij kreeg gefrustreerd af als „afkomstig „van de elite die de geschiedenis schrijft, sites als Wikipedia beheerst, en dus de macht heeft over het verleden en de toekomst.”

Hij krijgt, zegt hij, geen cent Bosnisch belastinggeld meer en moet zijn graafwerkzaamheden met eigen geld, donaties en geld dat bezoekers er uitgeven financieren. In 2035 hoopt hij het hele gangenstelsel onder de piramides bloot te hebben gelegd. „Het kan me niet meer schelen of ik de elite overtuig, maar ik denk dat de meeste mensen het verhaal van de piramides zullen geloven.”

In Visoko zelf is de bevolking onverschillig over of blij met het project. Zeker 80 procent van de inwoners is nog nooit bij de piramides geweest en „gelooft niet dat ze door mensen gemaakt zijn”, gokt gids Eldar Semir (20).

Zelf is hij ontzettend dankbaar dat de piramides hem betaald werk verschaffen terwijl hij zich tegelijkertijd kan ontwikkelen. Anders had hij Visoko waarschijnlijk moeten verlaten om elders in Europa te gaan werken, zoals veel van zijn leeftijdsgenoten. Hij is ook erg te spreken over de bemoeienis van Novak Djokovic. „Eerder werd dit wel gezien als een nationalistisch Bosnisch project.” Maar nu er een Servische hardliner bij betrokken is die feestviert met de separatische Bosnisch-Servische leider Milorad Dodik „is dat niet meer het geval”. Uiteindelijk, zegt de twintiger, maakt het niet zoveel uit of je in de piramides gelooft („ik ben er ruimdenkend genoeg voor”). „Het gaat erom dat ze mensen bij elkaar brengen.”


Reportage: De autoritaire leider van een steeds leger stukje land

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 29 oktober 2022

Related Posts

Opinie | Als ophefdwang de politieke agenda kaapt

  • admin
  • November 16, 2024
  • 0

OEen tijdsverschijnsel: ophefdwang. Een evenement neemt een onverwachte wending. Mensen zijn verrast, overvallen, ontdaan. Online wordt het voorval op basis van korte videofragmenten en vaak anonieme getuigenissen in een mum van tijd geïnterpreteerd en gedefinieerd. Beeldvorming verdringt de werkelijkheid: de ophefdwang begint.

Zo ging het ook eind vorige week. Ongemakkelijke beelden van nachtelijk geweld tegen Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam, politici uit Israël en Nederland met beladen vergelijkingen op sociale media. En nog voordat de precieze feiten bekend waren, laat staan verklaard, was de analyse gereed en het oordeel geveld.

Ineens zat het land, en de Kamer, in een heftig debat over antisemitisme. 

Bij ophefdwang hoort ook dat iedereen die liever wacht totdat de feiten vaststaan – politici, media, deskundigen – wordt gedwongen zich in het debat te mengen. Ook al zijn de grenzen al getrokken. Je zag het toen de Kamer woensdag bijeenkwam: de goed-foutkeuze was al gemaakt. Goed was: „benoemen”, zoals Geert Wilders deed. Fout was: nuance.

Zo ontstond een dynamiek waarin politici meer aanzien verwierven naarmate ze hardere actie tegen het antisemitisme eisten. (Uiteraard pleitte niemand vóór antisemitisme, maar enfin.) Wie nazei dat „zachte heelmeesters stinkende worden maken” (Caroline van der Plas, BBB), dat „wegkijken” verkeerd is (Dilan Yesilgöz, VVD), dat „de zwijgcultuur” doorbroken moet worden (Nicolien van Vroonhoven, NSC), kon comfortabel aansluiten bij de rechtse meerderheid.

Toch klopte hier vrij veel niet. Zo hielden de zorgen over antisemitisme in rechtse partijen de laatste tijd niet echt over. Wilders’ eigen vicepremier, minister Fleur Agema (VWS, PVV), toonde eind oktober geen enkele betrokkenheid bij het groeiende aantal antisemitische incidenten: ze besloot te bezuinigen op het Joods Maatschappelijk Werk.

„In een tijd waarin er een explosieve stijging waarneembaar is van het aantal antisemitische incidenten in Nederland, is het kunnen bieden van psychosociale ondersteuning van groot belang”, reageerde het Joods Maatschappelijk Werk ontzet.

De PVV als het erop aankomt: geen daden maar woorden.

Zwaardere straffen?

In dezelfde categorie paste dat de hele coalitie, Wilders voorop, deze week zwaardere straffen voor antisemitisme bepleitte. Maar uit de PVV-inbreng in een recent debat over een initiatief van Frans Timmermans (GL-PvdA) en Mirjam Bikker (CU) om de straffen op discriminatie, inclusief antisemitisme, met een derde te verhogen, bleek een andere houding. „De PVV heeft […] ernstige twijfels bij dit voorstel”, zei het PVV-Kamerlid Emiel van Dijk. BBB was eveneens sceptisch.

Ook dat is handig aan ophefdwang: het schept ruimte je daden, of het gebrek daaraan, te laten verdwijnen in een wolk van actuele verontwaardiging.

De coalitie claimde dat „het benoemen” van de „rol van nieuwkomers” (Yesilgöz) bij het groeiend antisemitisme jaren onmogelijk was. Reden waarom de integratie (hallo, 2004) zou stokken.

Een gebied waar misverstanden altijd op de loer liggen. Zo vond ik in de databank een onderzoek (2015) van het Verwey-Jonker Instituut naar antisemitisme onder jongeren, waarin wordt vastgesteld dat „antisemitische uitingen lang niet altijd gepaard gaan met negatieve opvattingen over Joden in Nederland”.

Een nuance die deze week verloren ging. Dus je kon je afvragen hoe verstandig het was dat politici vooral afgingen op stoere taal („Jodenjacht”) in Telegramgroepen. Ik heb wel eens appgroepen van politici kunnen bekijken, en daar kan het er ook wild aan toegaan.

Speld

Het is vanzelfsprekend goed mogelijk dat antisemitisme een rol speelde bij deze geweldsuitbarsting, maar wie het land regeert moet zorgvuldig blijven. Want hoe het precies zit met dat geweld, wie het toepaste, met welke motivatie, is deze week onopgehelderd gebleven.

Timmermans zei woensdag dat je Jodenhaat niet kunt bestrijden met moslimhaat. Voor de coalitie veel te genuanceerd – maar geen speld tussen te krijgen voor wie oog heeft voor maatschappelijke verhoudingen.

Die onderzoekers uit 2015 constateerden ook dat islamitische jongeren vooral moeite hebben met aandacht voor antisemitisme omdat ze vinden dat hun eigen discriminatie of die van Palestijnen daardoor ondersneeuwt. Gezien de eindeloze reeks bewijzen van moslimdiscriminatie, op de arbeidsmarkt en daarbuiten, én de Israëlische belegering van de Gazastrook, kan elke politicus begrijpen dat dit sentiment sinds 2015 niet verminderd zal zijn.

En je mag toch hopen dat acceptatie van discriminatie of van de Israëlische aanpak in Gaza niet tot de integratievereisten behoren.

De paradox: cursussen antisemitisme „roepen eerder antisemitische reacties op dan dat ze die tegengaan”, constateert dat onderzoek uit 2015. Verstandiger is het daarom antisemitisme niet te benoemen. Ga eerder „een brede discussie over discriminatie aan […], waarin antisemitisme een onderdeel is”, aldus het rapport.

En, zou je erbij zeggen: bekijk álle feiten. Een van de ernstigste antisemitische misdaden van recente datum, de projectie van een antisemitische tekst op het Anne Frankhuis vorig jaar, werd gepleegd door een Pools-Canadese neonazi. 

Dempen

Feit is dat de politiek ook hier deze week het omgekeerde deed. Wilders’ roep om „keihard aanpakken” zette de toon. Een NRC-stuk van Marcel Haenen toonde de paradox: waar politici escaleerden, inclusief premier Dick Schoof, wilde de politie deëscaleren. „Politici zouden de vreselijke incidenten juist moeten dempen in plaats van uitvergroten”, zei José Rooijers, sectorhoofd bij de politie Oost-Nederland.

Ook haar agenten werkten in Amsterdam. „Politici zijn alleen maar bezig meer aanhang te zoeken in plaats van ervoor te zorgen dat we weer vreedzaam met elkaar kunnen samenleven.”

Zo vergrootte de ophefdwang ook de beruchte kloof tussen beleid en uitvoering. Dezelfde kloof die mede de Toeslagenaffaire en de Groninger gasaffaire veroorzaakte. In een uitvoerig onderzoek uit 2021 concludeerde een Kamercommissie dan ook dat politici juist beter naar uitvoerende diensten, zoals de politie, moeten luisteren. „Geef de uitvoering meer waardering en de professionals meer zeggenschap.”

Ook dat was de coalitie dus vergeten. Zo trotseerde ze een massa politiek-bestuurlijke kennis. Na een campagne vol migratieclaims vorig jaar, na maanden coalitiecrisis over onrechtstatelijk asielbeleid dit jaar, voldeed Den Haag nu aan een volgend PVV-verlangen: heropening van het 25 jaar oude integratiedebat. „Het land uit met dat tuig”, aldus Wilders.

Dit laatste moest natuurlijk waargemaakt worden, en het leidde er woensdag opnieuw toe dat een roekeloze Wilders-eis werd omgevormd tot bijna-beleid: Schoof zegde „onderzoek” toe naar de mogelijkheid het paspoort in te trekken van mensen met een dubbele nationaliteit die een antisemitisch misdrijf hebben gepleegd.

Het was, volgens de logica van de ophefdwang, alweer groot nieuws. Maar toen de spanning later op de avond uit het debat was, vroeg CDA-leider Henri Bontenbal minister van Justitie David van Weel (VVD): hoe kansrijk is dit nou?

Leegte

Het werd het meest verhelderende moment van de hele week. Je ontneemt die veroordeelde terrorist het Nederlands paspoort, zei Bontenbal, maar dan loop je het gevaar dat hij in het land blijft en de overheid het zicht op die persoon verliest.

Van Weel beaamde het. „Er zitten ook nadelen aan.” Dan moeten we misschien niet doen, concludeerde Bontenbal, alsof hiermee „het integratieprobleem of de problemen met antisemitisme worden opgelost”.

De kern van de zaak. De betekenis van deze beleidskeuze was hol: wat actie tegen antisemitisme moest lijken, was een te groot risico voor de nationale veiligheid (en vermoedelijk dus alleen spektakelleegte).

Dit alles mede mogelijk gemaakt door Dick Schoof, de oud-secretaris-generaal van het ministerie van Justitie die echt wel beter weet. Het tragische is dat ook hij nu ervaart hoe het is om jezelf uit te leveren aan een populaire maar grillige leider.

Machiavelli beschreef zijn positie al in paragraaf VII van De heerser (1532): „Zij die alleen door een gelukkige samenloop van omstandigheden van gewoon burger heerser worden, kost het weinig moeite het te worden, maar veel om het te blijven.”


Column | Wat Europa moet doen om geen economisch museum te worden

  • admin
  • November 16, 2024
  • 0

Wordt Europa een economisch museum? Die vraag zorgt al een tijdje voor buikpijn bij Europese bestuurders, want de Europese economie lijkt achter te blijven bij de Chinese en de Amerikaanse. En nu komt Donald Trump daar overheen met zijn dreigement een handelsoorlog met de EU te ontketenen.

Wat moet Europa doen om economisch het hoofd boven water te houden?

Eerst en vooral onderhandelen met Trump. De EU exporteert meer goederen naar de VS dan we er vandaan importeren (bij diensten is het andersom). We hebben er dus alle belang bij om te voorkomen dat Trump op alle invoer uit Europa een ‘belasting’ heft van 10 of 20 procent .

Die deal zou – in theorie – makkelijk te maken moeten zijn, want zo’n handelslieverdje is de EU niet. De EU heft ook importtarieven op producten van buiten: 10 procent op auto’s bijvoorbeeld, terwijl de VS het houden bij 2,5 procent. „De EU kan Trump voorstellen dat Europese tarief naar 2,5 procent te verlagen,” zegt de Duitse econoom Daniel Gros. Hij was lang directeur van de Brusselse denktank Centre for European Policy Studies.

Zelfs als Trump wel alle Europese export naar de VS te grazen neemt, is er nog hoop volgens Gros. Trump dreigt immers met nog veel hogere tarieven op Chinese producten: van 60 procent. Zolang Trumps tarieven op Europese producten lager zijn, heeft Europa een relatief voordeel. „Op de Amerikaanse markt hebben Europese bedrijven dan geen last van Chinese concurrentie.” Het is een klassieke economenwijsheid: als twee landen het moeilijk maken om met elkaar te handelen, kan de rest van de wereld winnen.

Het gevaar is nu dat Europa zijn grote bedrijven gaat beschermen

Maar daarmee is Europa er nog lang niet. Want de EU lijkt economisch stil te staan terwijl de VS en China razendsnel vernieuwen. De VS en China lopen voorop in nieuwe bedrijfstakken, zoals kunstmatige intelligentie (AI) en groene technologie. Op het lijstje met de grootste bedrijven ter wereld domineren de VS en China.

Als Europa zichzelf niet als de donder opnieuw uitvindt, is het gedoemd tot „een langzame doodsstrijd”, waarschuwde econoom Mario Draghi begin september in een rapport over de staat van de Europese economie.

Wat moet Europa doen? Gros was in oktober een dag lang op het Ministerie van Financiën om daarover zijn advies te presenteren en in discussie te gaan met andere economen. Hij is het eens met Draghi dat Europa meer moet innoveren. „Als Europa wil meetellen in de wereld, onafhankelijk wil worden van de VS en de Russische wraakzucht wil kunnen weerstaan, moet Europa sterker worden in high tech,” zegt hij aan de telefoon. Hij bedoelt: in zeer innovatieve techbedrijven zoals biotech, software, computertechniek, digitale diensten, AI.

Voor innovatie en vernieuwing leunt de EU al decennia op wat Gros ‘mid-tech’- bedrijven noemt, zoals autofabrikanten. Die zijn middelmatig innovatief. Terwijl in de VS de autofabrikanten in 20 jaar voorbij zijn gestreefd door techbedrijven als Google, Meta en Microsoft.

Dat verklaart ook waarom bedrijven in de VS meer in innovatie investeren: dat doen hightechbedrijven nou eenmaal veel meer. Het probleem zit níet in Europese bedrijven zelf. Amerikaanse en Europese autofabrikanten geven evenveel uit aan R&D. Het probleem zit in de structuur van de Europese economie: we hebben veel minder hooginnovatieve bedrijven.

Hoe die structuur te veranderen? Draghi adviseert 800 miljard euro te steken in het stimuleren van innovatie en industrie. Gros betwijfelt of dat werkt. Het geld van overheden moet vooral anders worden besteed. De VS subsidiëren vooral zeer prille vindingen waarvan nog onduidelijk is of ze levensvatbaar zijn, laat Gros in een studie met andere economen zien. De EU richt zich juist op vindingen en bedrijven die de zeer riskante fase zijn ontgroeit. Zo blijft de EU zich volgens Gros vernieuwen in bedrijfstakken die het al kent. Richt dat EU-geld op prillere vindingen.

Draghi adviseert van de EU meer één markt te maken door regels te harmoniseren, bijvoorbeeld ook voor jonge bedrijven die financiering zoeken. Pas dan kunnen Europese bedrijven groot genoeg worden, en vertrekken veelbelovende jonge bedrijven minder vaak naar de VS.

Dat is belangrijk, vindt ook Gros, maar niet de gouden sleutel. „Kijk naar Zwitserland, dat is geen onderdeel van de EU en heeft wel grote hoogtechnologische bedrijven.” Gros denkt dat jonge vernieuwende bedrijven naar de VS vertrekken om een andere reden: ze zijn daar flexibeler. Ze kunnen een nieuwe afdeling openen en een andere sluiten omdat personeel makkelijker is te ontslaan.

„Veel ondernemers probeerden een elektrische auto te maken op hetzelfde moment als Elon Musk. De meeste stopten. Musk kon het blijven proberen omdat hij mensen kon aannemen en ontslaan.” Daar zit de kern van het Europese probleem volgens Gros: „Bedrijven in Europa hebben de neiging te investeren in wat ze kennen want de kosten van falen zijn heel hoog.” Maak die kosten lager door ontslagregels te versoepelen.

Het gevaar is nu dat de EU vooral zijn bestaande bedrijven meer gaat beschermen, bijvoorbeeld tegen concurrentie uit China. Draghi pleit voor minder strikte regels: om Europese kampioenen te creëren zouden fusies tussen bedrijven vaker moeten worden toegestaan. Maar op die manier wordt de EU niet opeens wèl hoogproductief. Integendeel. „Als we onze auto-industrie afschermen voor concurrentie uit China is over tien jaar de hele wereld overgestapt op elektrische auto’s en maken wij nog brandstofauto’s.”

De les die de EU moet trekken uit het Chinese en Amerikaanse succes is niet: bescherm bestaande grote bedrijven meer tegen de tucht van de markt. Want dan krijg je het slechtste van twee werelden: bedrijven die markten domineren zoals de techbedrijven in de VS, maar die anders dan de Amerikaanse techbedrijven slechts middelmatig productief zijn. De les is wel: met slim beleid kunnen landen veel bereiken.

Marike Stellinga ([email protected]) is redacteur van NRC en kijkt op deze plek met een economische bril naar ontwikkelingen in politiek en samenleving.


Column | Europa verandert als een gek

  • admin
  • November 16, 2024
  • 0

Orhan Pamuk heeft ooit geschreven dat Europa voor mensen als hij, die langs de buitengrenzen leven, „vooral een droom is die constant van gezicht en van karakter verandert”. Steeds als je denkt dat je weet wat Europa is en wat het voor je betekent, noteerde hij in de essaybundel De Andere Kleuren, dan ontsnapt het je weer en neemt het nieuwe gedaantes aan.

Goed gezien. Velen zijn sinds 5 november zo hard bezig geweest met alle denkbare redenen opsommen waarom Europa onmogelijk overeind kan blijven in een wereld gedomineerd door alpha males als Trump, Poetin en Xi, dat ze amper merken dat sommige dingen, eh…, nu al zijn gaan schuiven. En flink ook. Neem alleen al één terrein, defensie.

Eerste verschuiving. Op de dag dat Donald Trump de verkiezingen won, viel de Duitse regering. Iedereen riep dat dit niet op een ongelukkiger moment had kunnen komen. Frankrijk draait in de rondte met een zwakke president en een minderheidsregering wier ontwerpbegroting voor 2025 muurvast zit in de Assemblée met 3.500 amendementen, deels zelf ingediend door ontevreden coalitiepartijen. En nu keert Duitsland ook in zichzelf, met verkiezingen in februari? Zonder sterke Frans-Duitse motor om de Europese kar te trekken, concluderen velen, wordt het niks met het Europese antwoord op Trump. Och en wee.

Maar wacht even. Waarom viel de Duitse regering precies? Kanselier Scholz zei het zelf: omdat de minister van Financiën weigerde meer geld uit te trekken voor Oekraïne, juist nu dat onder Trump keihard nodig is. Eindelijk, eindelijk, stuurt de kanselier van Europa’s grootste economie zijn vrekkige minister de laan uit, omdat hij snapt wat ‘Trump-II’ betekent: dat Europa, dat nu al materieel en financieel meer steun naar Oekraïne stuurt dan de VS, meer moet doen. En dat juist Duitsland zijn snor niet kan drukken. Zo bezien is de val van de regering-Scholz uitstekend nieuws.

Beter nog, de gedoodverfde winnaar van de verkiezingen in februari, de conservatief Friedrich Merz, onthulde deze week dat ook hij flexibel wil zijn met de Schuldenbremse. Vanwege Trump, en vanwege de extra last die Europa vanaf nu voor zijn eigen verdediging moet dragen. Hoe helder wil je het hebben? Natuurlijk kan alles nog tachtig keer van een klif vallen. Zo gaat dat in een democratie. Maar als je alleen focust op wat er fout kan lopen, heb je wel een doorbraak richting potentiële Zeitenwende gemist waar de rest van Europa al drie jaar desperaat op wacht.

De Europese Commissie werd vaak weggezet als ‘bureaucratisch’ en ‘star’. Well, look again

Tweede verschuiving. De Poolse premier, Donald Tusk, wil met Britten, Balten en nordics een defensie-alliantie vormen om meer te doen voor Oekraïne en Europese defensie. Sommigen vrezen dat Europa nu gaat splijten in een terughoudende helft en een activistische helft. Europese landen staan er immers allemaal anders in. Maar wacht even. Juist op defensiegebied draait alles in Europa om landen die zelf initiatieven nemen. Dat de noord-oostflank, grenzend aan Rusland of Oekraïne, verder wil gaan dan de west-zuidflank is geografisch gezien logisch. Zolang er goede coördinatie is met de NAVO en andere Europese initiatieven, kan dat juist een plus zijn.

Derde verschuiving. Die kwam van de Europese Commissie, de Europese instelling die vaak wordt weggezet als ‘bureaucratisch’ en ‘star’. Well, look again. Omdat Europa nu meer aan defensie moet doen, maar lidstaten juist op de (toch al minuscule) Europese begroting willen bezuinigen, stelt de Commissie voor dat zij zogeheten Europese cohesiefondsen voortaan ook aan defensie-gerelateerde projecten mogen uitgeven. Onder voorwaarden, uiteraard. Deze fondsen, die ongelijkheid tussen lidstaten moeten verminderen en de laatste jaren vaak naar duurzaamheidsprojecten gaan, beslaan een derde van de meerjarenbegroting. Veel projecten zijn meerjarig. Die lopen al. Maar landen kunnen nog schuiven met 100 miljard euro. Dat is een enorm bedrag.

Een van de slachtoffers van Trump-II is het cliché van Europa als supertanker die nooit van koers verandert. Meer clichés zullen volgen. Europa verandert als een gek.