Na het zien van de film Babygirl zou een omstreden mannelijkheidsgoeroe als Andrew Tate zelfgenoegzaam kunnen zeggen: zie je wel! Of hij gelijk heeft, is een tweede. De nieuwe film van Halina Reijn is een meanderende analyse van vrouwelijk seksueel verlangen. Haar personage Romy (Nicole Kidman) is een voorbeeldig geëmancipeerde ceo van een goed lopend tech-bedrijf die ondanks dat succes, een toegewijde man en twee dochters, niet tevreden lijkt.
De film opent met een scène waarin we Romy up close uitbundig zien klaarkomen. Allemaal show, zo blijkt. Daarna gaat ze naar de badkamer waar ze op haar buik gaat liggen en zichzelf stiekem bevredigt terwijl ze op haar laptop porno kijkt: „What does daddy do?” vraagt een man in de video. „Anything he pleases”, antwoordt een meisje. Dan pas komt ze echt klaar.
Romy wordt door Reijn neergezet als de stereotiepe powervrouw, koel en berekenend, maar ook als dat kleine meisje, onzeker in haar ‘abnormale’ verlangen door een sterke man te worden gedomineerd, een innerlijk conflict waar we Romy de hele film mee zien worstelen.
En ik worstel ook. Babygirl is een unieke internationale prestatie van Reijn waar ik bewondering voor heb. Op het filmfestival van Venetië werd de film lovend ontvangen en gelauwerd als een onthullend en taboe-doorbrekend verhaal over vrouwelijke seksualiteit.
De vraag is echter: welk taboe wordt hier precies doorbroken?
Veelzeggend is het filmaffiche. Daarop zien we Romy, smachtend, als dat kleine meisje uit de pornovideo, opkijken naar de jonge Samuel (Harris Dickinson) met de tekst: This Christmas get exactly what you want.
Eeuwenoud cliché
Het idee dat een vrouw deep down het liefste seksueel gedomineerd wil worden door een man, is niets nieuws. Sterker nog, het is een eeuwenoud cliché over vrouwelijke seksualiteit, een aanname die de traditionele, patriarchale machtsstructuur benadrukt en in schril contrast staat met het streven naar gendergelijkheid. Vernieuwend is dan ook niet dat het gezegd kan worden, nee, vernieuwend is dat het wéér gezegd kan worden.
In Babygirl schuilt de ‘bevrijding’ van het hoofdpersonage niet in het zich losmaken van een traditionele genderrol, maar juist in haar keuze zich over te geven aan de diepgewortelde aantrekkingskracht van die rol. Haar verdienste schuilt erin dat ze niet langer haar verlangens onderdrukt, maar eindelijk ‘durft’ toe te geven aan wat haar daadwerkelijk opwindt: seksuele vernedering.
Romy’s behoefte reikt verder dan het bed, zo blijkt wanneer we haar thuis een keukenschort zien dragen. Haar man vindt het belachelijk, Romy kiest ervoor. Op zo’n moment flirt de film met het idee van ‘welwillend seksisme’, een subtiele vorm van seksisme die het hypocriet vindt om te doen alsof de biologische behoefte bij vrouwen tot zorgzaamheid, zachtheid of onderdanigheid niet bestaat.
Babygirl is dan ook geen feministisch manifest, maar werpt een complexe en urgente kwestie op: wat betekent emancipatie voor vrouwen én mannen in deze tijd?
Na tweehonderd jaar georganiseerd feminisme lijkt er een periode van emancipatiemoeheid aangebroken. Het streven naar gendergelijkwaardigheid roept bij velen – zeker niet alleen mannen – gevoelens van irritatie op. De verworven gendergelijkheid wordt in toenemende mate eerder als een last ervaren dan als een zegen.
Ooit was het taboe om te beweren dat vrouwen net zo krachtig, slim en ambitieus zouden zijn als mannen. Na jaren strijd heeft het taboe een spreekwoordelijk salto gemaakt: vandaag is het taboe om het overwonnen taboe in twijfel te trekken. Ooit was het controversieel om te beweren dat de vrouw gelijkwaardig is aan de man, nu is het controversieel om datzelfde te ontkennen.
Lees ook
Wie op TikTok veel rond Andrew Tate volgt komt vanzelf terecht in de wereld van opdrukken, snelle auto’s en vooral misogynie
Dat zorgt voor een verongelijktheid. Vrouwen lijken zich beklemd te voelen door het geëmancipeerde (voor)beeld dat is ontstaan, alsof het slechts een nieuwe mal is waar ze zich naar moeten voegen. Mannen claimen het recht terug op de mannelijkheid die hen, met name door de veranderende positie van de vrouw, is ‘afgenomen’. Bewegingen die teruggrijpen op traditionele manvrouw-patronen schieten als paddenstoelen uit de grond: tradwives, manosphere, MGTOW (Men Going Their Own Way).
Overdreven zelfcensuur
In bredere zin is deze ontwikkeling verwant aan de opkomst van de anti-woke-beweging. Er heerst een groeiend verzet tegen wokeness die ons zou veroordelen tot overdreven zelfcensuur, zou opzadelen met een verboden lexicon waardoor we niet meer kunnen zeggen wat we willen zeggen, en ons ertoe zou dwingen onze ware aard te verraden.
Dat zie je goed bij manfluencers als bovengenoemde Andrew Tate, Jordan Peterson en Elliot Hulse. Die beweren dat mannen door het feminisme gedwongen zijn hun mannelijkheid te dissen. Ze eisen hun man-zijn terug (weer dat woord: ‘terug’). Hun argumentatie is vaak gestoeld op menselijk gedrag dat zover teruggaat als de prehistorie. De vergelijkingen met Neanderthalers zijn niet van de lucht. Immers, wat ‘oer’ is, moet wel écht zijn.
Manfluencers beschouwen gendergelijkwaardigheid als een constructie die de ‘ware’ aard van vrouwen stelselmatig verdraait en verdrukt
Als een bewering gelegitimeerd wordt met een woord als ‘oer’ naderen we het domein van het biologisch determinisme, de overtuiging dat menselijk gedrag volledig wordt bepaald door genetische of biologische factoren. Na jaren therapie komt Romy tot de conclusie dat haar diepe verlangen niets te maken heeft met haar opvoeding. Ze zegt: „Ik ben ermee geboren.” Daarmee nestelt de film zich in een tijdperk waarin het biologisch determinisme, met name door jongere generaties, op platforms als Instagram, TikTok en YouTube nieuw leven wordt ingeblazen.
De Franse schrijfster en feministe Simone de Beauvoir zou zich omdraaien in haar graf. Zij, en vele 20ste-eeuwe feministen met haar, waren van mening dat we niet als vrouw geboren worden, maar tot vrouw worden gemaakt. Onze diepste verlangens zouden zijn ingegeven door patronen waar we als meisje dag na dag, sprookje na sprookje, film na film, mee zijn opgegroeid. We zijn geconditioneerd in wat we als vrouw horen te willen en hoe we ons als vrouw horen te gedragen. Bescheiden. Sierlijk. Zorgzaam. Zacht. Ondergeschikt.
Welnu, de nieuwe biologische deterministen draaien die redenering om: ze beweren dat jonge vrouwen is (aan)geleerd om zich gelijkwaardig te gedragen, zonder dat onze biologie daar ooit aanleiding toe heeft gegeven. Gendergelijkwaardigheid beschouwen ze als een constructie die de ‘ware’ aard van vrouwen stelselmatig verdraait en verdrukt.
Ook gelijkwaardigheid kan beklemmend zijn. In Babygirl eist een medewerker van Romy dat ze zich als de krachtige, ambitieuze, onafhankelijke vrouw blijft gedragen waar ze tegen op kan kijken. Ofwel: bevrijding als beperking.
Besekst bed
Ik ben volwassen geworden in de jaren negentig, toen ook de mainstream cultuur begon af te rekenen met eeuwenoude genderpatronen: bij Disney was Pocahontas aan de beurt, Beyoncé zong over ‘Independent Women’ en Tracey Emin nodigde iedereen uit in haar besekste bed. Drie decennia later zie ik veel verworven vrouwenrechten wankelen en verpulveren. Een man die aansprakelijk is gesteld voor seksueel misbruik wordt op 20 januari president van de Verenigde Staten. Een ex-kickbokser vindt bijval van miljoenen mannen als hij verkrachting rechtvaardigt. Het recht op abortus kan zomaar worden teruggedraaid. Ik zie ons verder afdrijven van de vrijheid waar wij, en generaties vrouwen en mannen voor ons, voor hebben gevochten. Ik zie regressie.
Het idee dat onderwerping en zelfs seksueel geweld zouden zijn wat een vrouw exactly wants is, in een tijd waarin zowel bewindspersonen, ceo’s als prinsen moeiteloos lijken weg te komen na beschuldigingen van seksuele misdrijven, dubieus. Aan het eind zegt Romy’s echtgenoot: „Sadomasochisme is een achterhaalde notie van vrouwelijke seksualiteit.” Waarop Samuel hem aankijkt en zegt dat juist díe notie achterhaald is. De vinger op de tijdgeest.
De film Barbie is niet alleen slinks, maar ook gevaarlijk
Nicole Kidman toon als acteur veel lef in de film. Toch blijf ik me afvragen: als de seksuele voorkeur van haar personage verder had afgestaan van het cliché, als ze had gefantaseerd over het domineren van een negentienjarige jongen in plaats van andersom, als we die jongen een schaaltje melk hadden zien oplikken voor haar voeten, was het applaus in Venetië dan net zo gul geweest? Is het bevestigende karakter van de film een onderdeel van haar succes?
Een film als Babygirl mag aan de oppervlakte feministisch lijken met een hoofdpersoon die ceo is, een vrouw die expliciet van seks geniet en het aandurft haar seksuele fantasieën uit te leven; de ware verdienste van de film is dat ze een rake en pijnlijke reflectie is van de netelige positie waarin het feminisme in deze tijd verkeert. Romy is, net als vele vrouwen, verstrikt in een emancipatiekluwen van triomf en nederlaag, kracht en zwakte, vooruitgang en verlies. Een volwassen vrouw die cougar-style valt voor een negentienjarige jongen, maar wél van hem eist dat hij haar domineert, is een illustratie van hoe complex, misschien wel stuurloos, het streven naar emancipatie tegenwoordig is.
Vorig jaar schreef ik over Barbie, een film die openlijk feministisch zegt te zijn, maar onder al die roze laagjes vooral ideeën over gender bevestigt. Dat is niet alleen slinks, het is gevaarlijk. Want als we het verschil tussen een baanbrekende en een rolbevestigende film niet meer kunnen onderscheiden, als het stereotiepe en het subversieve onontwarbaar lijken, als feminisme en seksisme door elkaar gaan lopen, hoe bepalen we dan nog waar we staan en waar we heen willen bewegen?
Met enige weemoed kijk ik terug op de nineties girlpower van de Spice Girls, toen we nog konden losbreken van gevestigde rolpatronen, hoe speels en vrijblijvend ook. Vandaag zijn die patronen niet langer gevestigd of vastomlijnd, niet zwart of wit, maar grijs. Hoe gaan we daarmee om? Willen we, deep down, echt terug?
Laat een complexe en grillige film als Babygirl een aanleiding zijn om de discussie over het verlangen van de vrouw in een tijd vol tinten grijs, respectvol, openlijk en levendig te voeren. Tell me what you want; what you really, really want.
Lees ook
De erotische thriller van Halina Reijn wordt goed ontvangen op Filmfestival Venetië
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125202594-95d2ff.jpg|https://images.nrc.nl/Z8FXEHk_Ugr8tuXE6r9W-pOIsLc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125202594-95d2ff.jpg|https://images.nrc.nl/vjTZ4FOuE9-h3kHRrdnYvt3IEHA=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data125202594-95d2ff.jpg)
