Volle terrassen, korte broeken: een zomers begin van de donkerte

Posted on October 28, 2022 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Warme herfst Sinds 1901 kwam de temperatuur slechts vier keer eerder boven de 20 graden in de laatste oktoberweek. Is de warmte van nu toeval of klimaatverandering?

Arjen Schreuder

28 oktober 2022 om 21:22

Leestijd 3 minuten

Drukte op een terras in het centrum van Valkenburg, deze vrijdag. — Drukte op een terras in het centrum van Valkenburg, **deze vrijdag**.

Foto Rob Engelaar/ANP A

De stranden lopen vol. Egels stellen hun winterslaap uit. Bladeren twijfelen of ze zullen vallen. De magnolia heeft weer knoppen. In Nederland zweeft de gemiddelde temperatuur dezer dagen ongeveer 6 graden Celsius boven het gemiddelde van de afgelopen dertig jaar. Vrijdag was de warmste 28 oktober ooit gemeten. De zomerse temperaturen zijn te danken aan een zuidelijke stroming die vanuit Spanje over de Golf van Biskaje naar de Lage Landen trekt.

Meteorologen en klimatologen van het KNMI slaan er desgevraagd niet steil van achterover maar bijzonder is het natuurlijk wel: sinds het begin van de metingen in 1901 kwam de temperatuur slechts vier keer eerder boven de 20 graden in de laatste week van oktober, althans in De Bilt. In Maastricht gebeurde dat twintig keer. Vooral in 2005 was het ook warm. De wintertijd gaat deze zaterdagnacht in, met zomerse temperaturen, zonder gure storm en koude regen, en zonder dat de gedachten alvast uitgaan naar handschoenen en schaatspret. Zwetend vieren scholieren Halloween.

Rapportcijfers

De verleiding is groot het milde najaar op te vatten als nieuw bewijs dat de mensheid de planeet naar de verdoemenis aan het helpen is – it’s climate change, stupid. Dan zou de najaarshitte kunnen worden opgevat als symbolische bekroning van een week waarin de slechte rapportcijfers ons weer om de oren vlogen; het milieubureau van de Verenigde Naties signaleert dat regeringen wereldwijd veel te weinig doen tegen klimaatverandering en dat de wereld afstevent op een opwarming tot gemiddeld bijna drie graden aan het einde van deze eeuw; de Wereld Meteorologische Organisatie meldt dat er vorig jaar mondiaal recordhoeveelheden koolstofdioxide, methaan en lachgas in de lucht zijn gemeten.

Lees ook: Opwarming aarde iets minder desastreus

In deze constellatie past een stranddag in oktober precies, zou je denken. Maar zo gemakkelijk laten de meteorologen en klimatologen van het KNMI zich niet vermurwen. Klimaatonderzoeker Peter Siegmund: „De hele wereld warmt op, alle seizoenen worden warmer, ook in Nederland. Maar de huidige warmte berust toch vooral op toeval en een beetje op klimaatverandering.

„De huidige temperaturen zijn een gevolg van een zuidelijke wind die ontstaat tussen een lagedrukgebied ten westen van ons land en hogedrukgebied in het oosten. Klimaatverandering heeft daar geen invloed op. Wel vergroot klimaatverandering de kans op temperatuurrecords, de kans op extremen.” Hoe groot die kans is, weet het KNMI niet.

In heel Europa is het beduidend warmer dan normaal. In delen van Frankrijk en Spanje is het zelfs meer dan tien graden warmer dan gemiddeld. „Leve de klimaatverandering”, juicht een vriend vanaf het strand in Barcelona.

„De natuur kan best tegen een stootje, maar als we niet oppassen loopt het systeem in het honderd”

Daar niet zo heel ver vandaan ligt Zaragoza, een stad waarover klimatoloog Siegmund de statistieken even heeft opgezocht. Daar bedraagt de maximumtemperatuur nu ongeveer 27 graden Celsius, iets wat sinds 1951 daar slechts vijf keer eerder gebeurde in de laatste week van oktober. Siegmund: „Dus ja, ook daar is het nu zeer warm voor de tijd van het jaar.” Naar de temperaturen op Groenland durven we nauwelijks te kijken, daar is het ruim 10 graden Celsius warmer dan normaal. Als het ijs daar maar niet versneld gaat smelten. Wat een troost om dan deze week óók te vernemen dat uit een studie van onder meer de Universiteit Utrecht blijkt dat in het ergste geval over tweehonderd jaar een zeespiegelstijging van negen tot tien meter weliswaar niet kan worden uitgesloten maar dat als de aarde sterk opwarmt, aan het einde van deze eeuw de zeespiegel wereldwijd niet met gemiddeld maximaal 1,6 meter maar met ‘slechts’ 1,3 meter zal zijn gestegen. Een meevallertje.

Korte broek

Intussen lopen in Nederland durfallen in korte broek. Onkruid kruipt weer uit de tegels omhoog. Er worden weer bermen gemaaid. Er worden weer horren geplaatst want er vliegen veel meer insecten dan gebruikelijk in oktober; zweefvliegen en steekmuggen, bijen en libellen, vlinders.

De meningen over het hoe en waarom lopen bij ecologen en boswachters uiteen. Sommigen stellen dat hogere temperaturen insecten meer kans bieden zich voort te planten, anderen wijzen er op dat de insecten vervolgens ook niet meer worden opgegeten door de vogels, vandaar het overschot. De vogeltrek was immers al begonnen, de zwaluwen zijn weg.

Anderen stellen weer dat er als gevolg van de hoge temperaturen juist weer andere vogels bij zijn gekomen. „Een deel van de roodborstjes en koolmeesjes die we nu zien komen uit Scandinavië en Oost-Europa”, zegt bioloog Arnold van Vliet van Wageningen University. Er is verder een dikke kans dat wandelaars langs beken en rivieren veel ijsvogeltjes treffen; niet alleen de ouderparen maar ook jonge ijsvogeltjes, die met deze temperaturen veel gemakkelijker overleven dan gebruikelijk. „Let er maar eens op”, zegt ecoloog Arnout-Jan Rossenaar van Staatsbosbeheer.

Eveneens niet duidelijk is hoe de warmte gaat uitpakken voor dieren die hun winterslaap uitstellen. „Komen ze wellicht verzwakt uit de winterslaap?” vraagt boswachter Mathiska Lont van Natuurmonumenten zich af. Of bouwen egels en muizen nu zo veel reserves op dat ze straks welgemoed aan het voorjaar kunnen beginnen?

Hoe dan ook, lekker zitten de hoge temperaturen van het afgelopen jaar de meeste ecologen niet. „De natuur kan best tegen een stootje, maar als we niet oppassen loopt het systeem in het honderd”, zegt boswachter Mathiska Lont. Bioloog Arnold van Vliet: „Het was dit jaar extreem warm, zeer droog en zeer zonnig. Het gaat maar door. De natuur krijgt geen adempauze meer. Dit is niet goed.”

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 29 oktober 2022

Vrouwelijke 17de-eeuwse kolonialist Maria van Aelst krijgt in toneelbewerking weinig verdieping

admin
November 18, 2024
0

Er is een meme die vaak opduikt in de context van Amerikaans imperialisme en oorlogszucht. Op de tekening zien we een man en een vrouw met een Arabische achtergrond, in een bergachtig gebied. In de lucht hangen drie vliegtuigen met de Amerikaanse vlag erop, die bommen boven het landschap loslaten. De man kijkt met een blik van verwondering naar boven en zegt: „They say the next ones will be sent by a woman!” De vrouw slaat haar ogen neer en antwoordt: „Really makes you feel like you’re part of history.”

Ik moest aan de satirische cartoon denken bij het zien van De mannen van Maria, de theaterbewerking van de gelijknamige roman van Anneloes Timmerije. De voorstelling is een initiatief van actrice Anna Drijver, die tevens de hoofdrol speelt, en werd aangekondigd met dezelfde heldhaftige publiciteitstekst als het boek: „Het waargebeurde verhaal van een vrouw die in een bikkelharde tijd zag wat haar mogelijkheden waren, haar eigen weg koos en deed wat geen enkele vrouw voor haar had gedaan.” Expres of per ongeluk word je als kijker zo op het verkeerde been gezet. Wat hoofdpersonage Maria van Aelst namelijk heeft ‘gedaan’ is, zo blijkt uit de voorstelling: in het begin van de zeventiende eeuw net zo’n gruwelijke kolonisator van het latere Indonesië worden als de mannen om haar heen.

**Anna Drijver** in de voorstelling ‘De mannen van Maria’.

Eenzijdig perspectief

Toneelschrijver Maxine Palit de Jongh traceert in haar bewerking hoe Van Aelst van slachtoffer van het patriarchale systeem zélf tot dader werd. Als meisje wordt ze naar ‘de Oost’ verscheept als ‘volksplanter’: ze wordt op een ‘meisjesmarkt’ geveild aan de hoogste bieder om Batavia met witte kinderen te kunnen bevolken. Als haar eerste echtgenoot overlijdt, zet ze via een zaakwaarnemer een eigen handel in sieraden op, en laat zich in haar huishouden ondersteunen door enkele tot slaaf gemaakte vrouwen. Haar gruwelijkste daden komen voort uit haar seksistische indoctrinatie: omdat haar is ingepeperd dat haar enige bestaansrecht als vrouw voortkomt uit haar rol als moeder, drijft haar kinderloosheid haar tot het ontvoeren van de dochter van een van haar dienstmeisjes.

Hoewel Palit de Jongh twee passages heeft toegevoegd waarin dieren aan het woord zijn, als metaforen voor het land dat de Nederlanders exploiteren, blijft het eenzijdige perspectief van Van Aelst dominant in de voorstelling. Haar gebrek aan introspectie levert voor een hedendaagse theatervoorstelling onoverkomelijke problemen op: ze is in haar slaafse hunkering naar weelde, huwelijk en moederschap een voorspelbaar product van haar opvoeding en omgeving en wordt nooit een interessant individu. De conventionele spelregie van Olivier Diepenhorst biedt ook geen verdieping: het spel van Drijver toont weinig tegenkleur ten opzichte van de emoties die al in de tekst besloten liggen en neigt in haar portrettering van de personages die Van Aelst tegenkomt naar karikatuur.

Vanwege het gebrek aan opvallende regiekeuzes blijft onduidelijk wat Drijver nu precies zo interessant vond aan dit verhaal, en waarom ze het naar het toneel wilde brengen. De spanning tussen proto-feminisme en kolonialisme is te zwak uitgewerkt om te beklijven, waardoor je als kijker lang voor het einde je aandacht verliest.

Vogelgriep laait op bij Puttense kippenboerderij: ‘Zware klap’

admin
November 18, 2024
0

Laatste update:

14:27

Nederland was bijna een jaar lang vogelgriepvrij, maar in een biologisch leghennenbedrijf in het Gelderse Putten is het virus weer ontdekt. Om verdere verspreiding te voorkomen gaat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) de circa 23.000 kippen van het bedrijf ruimen. Dat meldt de Rijksoverheid maandag. De laatste uitbraak dateert van vorig jaar december.

Vogelgriep is net als het coronavirus een zoönose, een ziekte die zowel dieren als mensen kan treffen. Overigens worden kippen van het merendeel van de honderd varianten niet meer ziek. Vooral wilde vogels (als zwanen, ganzen en eenden) nemen het virus mee naar Nederland en dragen het virus bijvoorbeeld over via poep of veren. Het eten van eieren van besmette vogels is voor mensen niet gevaarlijk.

De uitbraak komt niet als een verrassing voor BBB-minister Femke Wiersma (Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur). „Dat dit vroeg of laat zou gebeuren, wisten we, maar het blijft ingrijpend”, schrijft ze op haar X-kanaal. „Ik kan mij voorstellen dat dit een zware klap is voor de betrokken pluimveehouder. We nemen passende maatregelen en houden de situatie nauwlettend in de gaten.”

Screening

De NVWA gaat de dertien pluimveebedrijven die in een zone van drie kilometer van de plek van de uitbraak liggen, klinisch screenen. Vervolgens zal de Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) de betreffende boerderijen monitoren. Zo worden er bijvoorbeeld monsters van kadavers onderzocht en blijft de dienst contact houden met de bedrijven.

De 58 pluimveebedrijven die in een straal van tien kilometer liggen, mogen van de overheid geen „pluimvee en broed- en consumptie-eieren” vervoeren. Ook mag er geen mest van vogels en gebruikt strooisel worden afgevoerd. Bedrijven die naast vogels ook ander vee hebben, mogen ook niet de mest en het strooisel van andere dieren en dierlijke producten afvoeren.

LTO

De genoemde lokale maatregelen moeten verspreiding van de vogelgriep naar andere delen van het land voorkomen. Verder moet pluimvee in de buurt van Putten worden opgesloten in een hok en moeten hobbykippen worden afgeschermd, om de kans op contact tussen wilde besmette vogels en gehouden vogels te verkleinen. De NVWA gaat ook na of er producten of pluimvee van en naar de Puttense boerderij zijn vervoerd in de periode vóór de melding.

Boerenorganisatie LTO roept op tot een „onmiddellijke” landelijke ophokplicht, zo reageerde de organisatie maandagmiddag na bekendmaking van het nieuws uit Putten. „We zitten vanwege de vogeltrek in een risicovolle periode en zien ook besmettingen in omringende landen.”

De enige vrouw die keizer van China werd: Wu Zetian was machtig en meedogenloos – maar moorddadig?

admin
November 18, 2024
0

Als een vrouw uiterst intelligent en grenzeloos ambitieus is, doet dat zelfs tegenwoordig bij velen de wenkbrauwen fronsen. Laat staan in het China van de 7de eeuw.

In 624 krijgen houthandelaar Wu Shiyue en zijn vrouw een dochter. In die tijd geven Chinezen meisjes geen voornaam. Maar dit kind zou op latere leeftijd zichzelf een naam geven, als ze de eerste – en enige – vrouwelijke keizer van China is.

Hoe het burgermeisje Wu Zetian (wat niet de naam is die ze zichzelf gaf) het tot een van de machtigste vrouwen van haar tijd wist te schoppen, is onderwerp van de tentoonstelling Wu Zetian – De enige vrouwelijke keizer van China in het Princessehof in Leeuwarden.

Het museum neemt de bezoeker mee naar het begin van de Tang-dynastie (618-907). Aan de hand van Wu’s geschiedenis en opmerkelijk goed geconserveerde eeuwenoude objecten schetst de rijke expositie een beeld van deze fascinerende vrouw en het leven in het 7de-eeuwse China.

Mythes

Als Wu veertien is, neemt keizer Taizong het beeldschone meisje op in zijn harem – ze krijgt de bijnaam ‘de betoverende juffrouw Wu’. Als hij sterft, wordt ze naar een klooster gestuurd, maar opmerkelijk genoeg haalt Taizongs zoon, keizer Gaozong, haar terug en geeft haar een positie twee rangen onder de keizerin.

Hoe het Chinese hof er in die tijd uitziet, wordt op de tentoonstelling overtuigend in beeld gebracht met voorwerpen van keramiek maar ook van edelmetaal als zilver en goud, plus reproducties van muur- en zijdeschilderingen op de zaalmuren. Dames aan het hof zijn vaak hele dagen bezig met het verzorgen van hun uiterlijk, maar ze spelen ook spelletjes, musiceren of schrijven poëzie.

Hoe Wu zich een weg omhoog konkelt aan het hof, behoort tot een van de mythes die door de eeuwen heen rond haar zijn ontstaan. Vermoordt ze haar eigen dochter om de keizerin daarvan te kunnen beschuldigen? Tegenwoordig wordt gedacht dat het kindje aan wiegendood stierf – maar er rijzen ook nog beschuldigingen van hekserij aan het adres van de keizerin. Gaozong degradeert zijn echtgenote in 655 tot gewone burger, en kiest Wu als nieuwe keizerin.

Van Wu Zetian zelf zijn geen voorwerpen te zien op de expositie: haar met haar man gedeelde tombe in het Qianling Mausoleum blijft gesloten. Uit het graf van een schoondochter zijn wel fraaie artefacten te zien, zoals een puntgave, drievoetige pot en meerdere ragfijn gedetailleerde ruiterfiguren.

Hemelse koning, afkomstig uit de tombe van generaal An Pu en zijn vrouw. Sancai aardewerk, China, 709. (113 centimeter hoog).

Dekselpot met diamantpatroon, sancai aardewerk, China, 618-907. (30×24,5 cm.)

Vrouw te paard, sancai aardewerk, China, 618-907. (42×35 cm.)

Foto’s: Luoyang Museum

Hoogstaand vakmanschap

Veel van de tentoongestelde aardewerken stukken, vaak mens- of dierfiguren, zijn gemaakt van een speciaal soort keramiek. Sancai – letterlijk driekleurig – is crèmekleurig aardewerk dat vaak met twee of drie maar ook wel met meer heldere kleuren wordt geglazuurd.

De prachtige figuren geven zowel het hoogstaande vakmanschap van de Chinese pottenbakkers weer als de duurzaamheid van keramiek: zijn deze objecten echt al ruim duizend jaar oud? Mooie voorbeelden hiervan zijn een beeld van een ambtenaar waarvan het gezicht niet helemaal gelukt lijkt: hij heeft een scheve mond. Maar juist daardoor lijkt het beeld heel echt. De man kijkt met trotse blik en sardonische glimlach de hedendaagse wereld in. Een beeldje van een vrouw met schoudertas doet bijna modern aan. Net als veel vrouwen nu draagt ze de forse tas niet over de schouder, maar aan de arm, en gezien het formaat sleept ze heel wat spullen mee.

De zaalteksten zijn deels in de eerste persoon enkelvoud, zodat de keizer(in) zelf lijkt te spreken. Ze vertelt dat haar man wegens zijn slechte gezondheid veel staatszaken aan haar overlaat. Ze hervormt de landbouw met lagere belastingen en herverdeling van land, ze laat oorlogen voeren waardoor het Chinese rijk uitdijt. Dat wakkert welvaart en technologische vooruitgang aan.

Tijdens de Tang-dynastie kunnen de Chinezen al wit porselein maken: op de tentoonstelling zijn meerdere porseleinen stukken te zien, zoals een vaas met elegant slanke hals uit 709 – duizend jaar voordat in Europa het eerste porselein wordt gemaakt.

Soldaten te paard, muurschildering uit een tombe van de Tang-dynastie, Qianling Mausoleum, China, 618-907.

Luoyang Paviljoen, toegeschreven aan Li Zhaodao, China, 675-758.

Foto’s: Taipei National Palace Museum

Sociale hervormingen

Als Gaozong na een beroerte in 683 overlijdt, heeft Wu al zo’n twintig jaar de werkelijke macht in handen. Die weigert ze op te geven: twee van haar zonen zijn kort keizer, maar ze zet hen af en roept zichzelf in 690 uit tot keizer Wu Zhao. In de vijftien jaar dat ze in eigen naam regeert, voert ze onder meer sociale hervormingen door die meer ruimte geven voor ontwikkeling van gewone burgers. Dat maakt de keizer bij hen populair.

Ook geeft Wu Zhao ruimte aan meerdere religies. Het boeddhisme eert ze met haar bijdrage aan de Longmen-grotten in de provincie Henan: ze voegt, eerst samen met haar man en later zelf, tempels en beelden toe aan het complex. Beroemd is de kolossale zittende boeddha, waarvan het gezicht naar Wu zou zijn gemodelleerd. In de laatste zaal van de expositie wordt een spectaculaire poging gedaan om de grootsheid van dit complex weer te geven: de muren tonen metershoge foto’s van de vele beelden daar.

In 705, als Wu Zhao 81 en ziek is, dwingt een zoon haar afstand te doen van de troon. Hij eert haar wel met de titel Wu Zetian, ‘Wu de weg van de hemel volgend’. Na haar dood, enkele maanden later, wordt dat de naam waarmee ze de geschiedenis in gaat.

Meedogenloos was Wu Zetian ongetwijfeld, dat geldt voor vrijwel elke heerser van haar tijd. Maar dat ze voor de macht over vele lijken ging – inclusief die van familieleden – is waarschijnlijk geroddel van later datum, bedacht door geschiedschrijvers die een machtige vrouw een tegennatuurlijke gruwel vonden. Kwaadsprekerij ontkennen of proberen te nuanceren heeft amper effect, zien we ook nu nog. De enige vrouwelijke Chinese keizer ‘zelf’ haar verhaal laten vertellen en slechts summier aandacht besteden aan alle ongefundeerde mythes, is daarom een uitstekende keuze.

Aardewerk beeldje van een vrouwelijke polospeler, afkomstig uit Luoyang, China. (36,5×41×13 cm.)

Vrouwelijke drummer, sancai aardewerk, China, 618-907.

Vergulde bronzen draak, afkomstig uit een graftombe uit de Tang-dynastie, 618-907. (21,8×12,8 cm.)

Foto’s: Luoyang Museum, Luoyang City Cultural Relics and Archaeology Research Institute

Luister naar