Grunten is back! Op het nieuwe album van metalband Opeth vliegen de diepe schreeuwen je om de oren. Muziekredacteur Peter van der Ploeg legt uit wat grunten precies is, en waarom deze zangstijl al jaren zo geliefd is onder metalfans.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman
via [email protected].
Het X-alternatief Bluesky maakt een stormachtige groei door. Gebruikers van X (voorheen bekend als Twitter) zoeken er massaal hun toevlucht sinds Donald Trump met steun van X-eigenaar Elon Musk werd gekozen tot president van de Verenigde Staten. Begin september had Bluesky nog zo’n 9 miljoen accounts; deze week ontving de website een miljoen nieuwe gebruikers per dag.
Vrijdagmiddag stond de teller van het aantal Bluesky-accounts op ruim 21 miljoen. Wat is dit voor platform? Wie zit erachter? En is het echt een alternatief voor sociale media-gebruikers die Musks platform beu zijn?
Het lijkt op X, het voelt als X, het heeft zelfs hetzelfde kleurenpalet. Bluesky is qua uiterlijk nauwelijks te onderscheiden van wat voorheen bekend was als Twitter. Geen verrassing, aangezien Bluesky eind 2019 begon als een onderzoeksproject van Twitter.
Toenmalig bestuursvoorzitter Jack Dorsey hoopte van Twitter een „decentraal” sociaal medium te maken. Gebruikers moesten vrij kunnen wisselen van platform, zonder daarmee hun volgers, berichten en netwerk te verliezen – zoals wanneer je wisselt van telefoonprovider en je je nummer kunt meenemen.
Het liep anders. Miljardair Elon Musk kocht Twitter in oktober 2022, veranderde de naam in X en maakte een einde aan de plannen om het platform te openen. Dorsey vertrok als directeur; Bluesky verbrak zijn banden met Twitter en ging verder als zelfstandig bedrijf. In februari 2024 lanceerde het zijn eigen sociale netwerk voor het publiek.
Lange tijd had Bluesky weinig gebruikers, maar sinds de verkiezingsoverwinning van Trump is daar verandering in gekomen. Die werd immers mede mogelijk gemaakt door Musk en X: de miljardair schaarde zich achter de Republikein en zette X in voor diens campagne.
Bij X-gebruikers lijkt het besef doorgedrongen dat ze zijn overgeleverd aan de grillen van Musk, zegt Wouter Nieuwenhuizen, onderzoeker bij het Rathenau Instituut. „Vertrekken is een moeilijke beslissing, want gebruikers hebben tijd en energie geïnvesteerd om hun netwerk op te bouwen en moeten bij Bluesky weer vanaf nul beginnen.” Tegelijk is er een sneeuwbaleffect, zegt Nieuwenhuizen: „Als de mensen die je wilt bereiken ergens anders heen gaan, ga je zelf ook.”
Ook sommige bedrijven en openbare instanties stappen naar Bluesky. Zo vestigden de gemeente Den Haag, het ministerie van Financiën en de AIVD zich al op het nieuwe sociale netwerk. En tal van mediabedrijven, waaronder de Britse krant The Guardian en omroep KRO-NRCV, kondigden aan X te verlaten vanwege de haat en desinformatie op dat platform.
Toch zijn gebruikers ook bij Bluesky overgeleverd aan de grillen van de eigenaars
Vergeleken met X zijn gesprekken op Bluesky vriendelijker en inhoudelijker, en ze worden minder vaak verstoord door trollen, zegt Chris Aalberts. Hij is zelfstandig politiek journalist en gebruikt naar eigen zeggen alle mogelijke platforms waarmee hij zijn publiek kan bereiken. „Bij X zet ik vaak de meldingen over reacties uit, zodat ik niet hoef te zien wat mensen onder mijn berichten schrijven. Bij Bluesky doe ik dat nooit.”
Aalberts heeft inmiddels ruim dertienduizend volgers op Bluesky, wat hem vooralsnog tot een van de grootste Nederlandse accounts maakt. Het zegt volgens hem iets over hoe marginaal Bluesky ondanks de massale instroom van gebruikers toch nog steeds is. „X heeft honderden miljoenen gebruikers, dat blijft nog wel even het dominante platform. Maar het wordt wel steeds minder prettig om daar te zitten. En als schrijver merk ik dat het algoritme niet helpt om mijn stukken bij mijn volgers te krijgen.”
Zo’n algoritme is er op Bluesky niet. In plaats daarvan bepalen gebruikers zelf wat er in hun tijdlijn verschijnt. Het maakt de ervaring menselijker, zegt Rathenau-onderzoeker Nieuwenhuizen. „Tegelijkertijd zie je vaak dat digitale platforms beginnen met features die bedoeld zijn om mensen te trekken. De echte vraag is: wat gebeurt er op de lange termijn?”
En daar zit het venijn, zegt Marleen Stikker, techpionier en directeur van Waag Futurelab. „Bluesky laat je zelf kiezen wie je in je tijdlijn wilt zien. Dat is een verademing ten opzichte van X. Maar het is uiteindelijk geen oplossing, want ook hier bepaalt een bedrijf hoe ons digitale dorpsplein werkt. Bluesky zegt dat het decentraal wil zijn, maar zijn 21 miljoen gebruikers zitten allemaal bij één aanbieder: Bluesky zelf.”
En daarmee zijn die gebruikers ook bij Bluesky overgeleverd aan de grillen van de eigenaars, zegt Stikker. Op dit moment sturen die aan op een fijne ervaring, met goede gesprekken, strenge moderatie en weinig spam. Maar hoe lang dat zo blijft? Bluesky heeft nog geen werkend verdienmodel. Eind oktober haalde het bedrijf 15 miljoen dollar op bij durfinvesteerders, vaak verbonden met de cryptowereld.
Lees ook
Bekvechtende multimiljardairs
Als die rendement willen zien, zal de druk groot zijn om van de open idealen af te stappen in ruil voor bijvoorbeeld meer advertentie-inkomsten, zegt Stikker. En hetzelfde geldt voor druk vanuit de politiek: „De regering-Trump wil het sociale mediabedrijven gaan verbieden om gesprekken te modereren. Wanneer Bluesky daardoor net zo eindigt als X, kunnen gebruikers nog steeds niet vertrekken zonder al hun contacten te verliezen – en zijn we uiteindelijk niets opgeschoten.”
Bluesky reageerde niet op vragen van NRC over het verdienmodel of zijn plannen voor een open platform. Op zijn website belooft het bedrijf dat overstappen in de toekomst makkelijker wordt, maar Stikker betwijfelt of het die beloftes ook waar zal maken. Toch blijft ze voorzichtig optimistisch. „Het goede nieuws is: er zijn meer opties gekomen.”
Ja, het is anders om in het Fries te schrijven. Rixt Siderius (19) zoekt normaal in het Nederlands naar woorden die uitdrukken wat ze bedoelt, maar heeft die „speurtocht” nu in het Fries afgelegd. Het is haar Memmetaal, moedertaal. Friese poezië raakt haar, zegt ze, omdat de taal dichtbij is, het is de taal van thuis. Ze draagt een gedicht voor op het podium in een grote glazen kas op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden.
Jou my dyn tonge en probearje dy dan út te sprekken / it giet net / it giet net / lúster nei myn klanken
Een sneeuwschuiver rijdt buiten voorbij. Het is donderdagavond, donker in de binnenstad. Aan de vooravond van het festivalweekend van Explore the North, een literair productiehuis en festival met een vast podium in Leeuwarden, is het publiek bijeen in de warme kas voor De literaire orgie, of: een feestavond voor iedereen die van taal op podium houdt. De avond vangt aan met leerlingen van het Jonge Schrijvers-traject, een samenwerking van Explore the North en Jeugdtheaterschool Meeuw, dat door ongeveer vijftig jonge Friezen is gevolgd, onder wie Siderius. Jonge Schrijver Mayte Veenstra (18) zingt haar gedicht, door gitaar begeleid. Het publiek is gegrepen. De toon is warm, indringend, de woorden voelen eerlijk, ook als je ze niet verstaat.
Ik stean efter it rút / Ik wachtsje oant ein fan de dei / It ljocht yn myn sliepkeamer is út / Is dêr boppe in plak foar my?
Het kan best spannend zijn om in het Fries op te treden. Juist mensen die zo van de taal houden, kunnen streng zijn op foutjes, zegt Marleen Nagtegaal, artistiek directeur bij Explore the North. Makers kiezen zelf welke taal ze gebruiken, maar soms moedigt Nagtegaal ze aan om te onderzoeken: wat als je dit in het Fries probeert?
Ze zijn van de „literatuur buiten het boek”, zegt Nagtegaal over Explore the North. Alles wat ze doen draait om taal. En dat is veel: workshops, ontwikkeltrajecten, residenties, het vaste Podium Explore in hun gebouw in Leeuwarden, en ze ondersteunen schrijvers met voorstellingen, wars van vastomlijnde disciplines. In juli werd bekend dat de organisatie structurele subsidie krijgt vanuit het Rijk; het is vanaf 2025 onderdeel van de culturele basisinfrastructuur. Het geld, jaarlijks bijna 500.000 euro, is fijn, zegt algemeen directeur Mark Hospers. Maar het is vooral een „erkenning dat wat wij hier doen, belangrijk is”.
Voorheen moesten schrijvers voor hun ontwikkeling naar Amsterdam, Utrecht of Groningen
Explore the North bestond in festivalvorm al sinds 2011, maar kreeg vleugels toen Leeuwarden met succes meedong naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa. Opeens was er bestuurlijke en financiële steun. Hospers: „Na ‘culturele hoofdstad’ in 2018 heeft Leeuwarden een heel nieuw cultureel veld gekregen.” Explore the North is daar onderdeel van. Vóór 2018 was het toch zo, zegt Hospers, dat schrijvers en kunstenaars voor een podium of ontwikkeling naar Amsterdam of Utrecht of Groningen moesten. „Ik wil niet zeggen dat dat nu niet meer bestaat, maar het is wel zo dat wij, en andere organisaties, daar vanaf 2018 een alternatief voor zijn gaan bieden.”
Explore the North heeft bekendere namen aan zich gebonden (Joost Oomen met zijn poëzievoorstellingen, Yentl van Stokkum geeft les aan de Jonge Schrijvers). Wat ze tonen valt niet altijd binnen één discipline te plaatsen, dat maakt het soms uitdagend voor het publiek, vertelt Nagtegaal, „En dat is op deze plek nog moeilijker dan in Groningen of Amsterdam. Er was hier bijna niks. En dus was het publiek ook nergens aan gewend.”
Als Djoeke Graswinckel (20), zij begon op haar dertiende als Jonge Schrijver, van het podium afstapt, wil ze weten of de voordracht beter ging dan de vorige keer. Nagtegaal zegt dat ze „haar publiek goed aanvoelde”. Een veel beter compliment dan ‘ja’, vindt Graswinckel.
Er komen mogelijk toch kerncentrales in de Eemshaven in Groningen. Dit terwijl het vorige kabinet had gezegd deze locatie te zullen schrappen. De Eemshaven komt nu naar voren uit een inspraakronde van het ministerie van Klimaat en Groene Groei, dat een geschikte plaats zoekt voor twee grote nieuwe kerncentrales.
Dat schrijft minister Sophie Hermans (VVD) deze vrijdag in een brief aan de Tweede Kamer. Het kabinet is verplicht om vervolgonderzoek te doen, waardoor de Eemshaven een serieuze optie zou worden. Het wil echter proberen om hier onderuit te komen, gezien de jarenlange aardbevingsschade door de gaswinning. Veel Groningers zijn hun vertrouwen in de landelijke politiek verloren.
„Het kabinet is zich bewust van de gevoeligheden in Groningen”, aldus Hermans. Ze heeft daarom de landsadvocaat gevraagd juridisch te onderzoeken of de Eemshaven buiten het verdere onderzoek naar een geschikte locatie kan worden gelaten.
Wethouder Eltjo Dijkhuis van de gemeente Het Hogeland, waar de Eemshaven onder valt, is zeer ongelukkig met de aankondiging. „Hier zitten we niet op te wachten”, zegt hij. „We hebben tegen de minister gezegd: denk na over wat dit doet met de beeldvorming in Groningen. De optie ligt nu toch weer op tafel. En dat terwijl we hier juist werken aan een nieuw perspectief, aan nieuwe energie en rust. Wij zeggen bij voorbaat: doe ons dit niet aan.”
Pas dit jaar is er een definitief einde gemaakt aan de gaswinning in Groningen. De afhandeling van de schade zal nog jaren in beslag nemen.
De provincie wijst in een reactie op moties die eerder dit jaar zijn aangenomen in de Provinciale Staten en de gemeenteraad, waarin die zich uitdrukkelijk tegen de komst van de centrales keren. Johan Hamster, gedeputeerde voor Energie, zegt: „Wij vragen de minister om – in lijn met de mooie woorden uit de brief – de Eemshaven op voorhand expliciet uit te sluiten. [..] En daarmee recht te doen aan Groningen en Groningers.”
De twee kerncentrales moeten een aanvulling worden op de bestaande reactor in het Zeeuwse Borssele. In 2022 wees toenmalig minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) het terrein van de centrale in Borssele aan als voorkeurslocatie voor de twee nieuwe. Ook de Maasvlakte in Rotterdam is destijds onderzocht. Op verzoek van de Tweede Kamer werd de Eemshaven destijds expliciet uitgesloten. Groningen had genoeg te verduren gehad, was de gedachte.
Een definitief besluit over de locatie wordt volgens de planning komend jaar genomen. Drie internationale bouwers van kerncentrales hebben recent onderzocht of zij in Borssele de twee centrales zouden kunnen bouwen. De resultaten daarvan zijn nog niet openbaar.
Ondertussen werden afgelopen september twee andere mogelijke locaties bekend: Terneuzen en de Tweede Maasvlakte. Deze kwamen in beeld in een ander onderzoek van het ministerie, omdat zij voldoen aan de basiscriteria. Die criteria zijn onder andere voldoende ruimte, koelwater, capaciteit van het elektriciteitsnetwerk en toegangswegen voor rampenbestrijding.
Nu zijn ook de resultaten bekend van een landelijke inspraakronde waarin burgers, bedrijven, organisaties en bestuursorganen hun visie konden geven. Tussen de bijna 1.400 reacties zaten ook voorstellen voor de Eemshaven.
De minister zegt dat zij formeel verplicht is om vervolgonderzoek te doen binnen het Eemshaventerrein
Omdat dit gebied ook aan de basiscriteria voldoet, zijn de voorstellen moeilijk te negeren. De minister zegt dat zij formeel verplicht is om vervolgonderzoek te doen binnen het Eemshaventerrein. De hogere kans op aardbevingen in Groningen lijkt geen bezwaar, schrijft ze. Wel wijst zij op de naastgelegen Waddenzee, een Natura 2000-gebied, als „mogelijk aandachtspunt”.
„Als we dit vervolgonderzoek niet doen, is de kans groot dat de Raad van State het uiteindelijke locatiebesluit vernietigt omdat er onvoldoende naar alternatieven is gekeken”, legt een woordvoerder uit. „Bij een besluit als dit leert de praktijk dat er vrijwel zeker iemand beroep zal aantekenen.”
Hoewel de resultaten van de inspraakprocedure al in april bij het ministerie binnen waren, maakte Hermans de Eemshaven niet tegelijk met Terneuzen en de Tweede Maasvlakte bekend. Volgens het ministerie komt dat doordat de reacties toen nog niet allemaal waren beoordeeld.
Het kabinet wil na deze twee nog twee nieuwe kerncentrales bouwen. Formeel gaat het locatieonderzoek alleen over de eerste twee, maar in de praktijk zullen de resultaten ook een indicatie geven voor nummers drie en vier. De 14 miljard euro die het kabinet tot nu toe voor de bouw van vier stuks heeft gereserveerd uit het Klimaatfonds, zijn vermoedelijk niet genoeg, schrijft de minister. „De huidige inschatting is […] dat een grotere financiële rol van de overheid nodig zal zijn.”
Lees ook
Staat er straks in elke achtertuin een kleine kerncentrale?
