Wereldberoemde choreograaf Ratmansky associate artist bij Het Nationale Ballet

Rond de Rotterdamse Waalhaven zijn het vooral passagiers die vervoerd worden over het water. Een watertaxi schiet voorbij en een cruiseschip passeert de kade – wild verlicht door kleurige lichtbundels, majestueus en afschrikwekkend tegelijk. Maar in theatervoorstelling Bulk draait het niet om dit soort vaarten; Wunderbaum duikt specifiek in het vervoer van producten over het water.

Tijdens muziek-, theater- en operafestival O. speelt Bulk op een prachtige locatie aan de Nieuwe Maas. Onder een oude havenkraan is een tribune gebouwd. Daar tegenover staat een container, waar muzikanten Moritz Bossmann en Quartus Vlak zich hebben verschanst, omringd door hun instrumenten. Meeuwen scheren boven de hoofden van het publiek, het water klotst tegen de kade. Terwijl de avond valt over Rotterdam, lichten gebouwen rond de waterweg één voor één op. De lucht verandert van blauw naar roze, naar steeds donkerder.

Refrein

In dit schitterende decor (misschien wel Rotterdam op z’n best) laten de vijf acteurs van Wunderbaum anderhalf uur lang spulletjes de revue passeren. Eindeloze lijsten noemen ze op, associatief stuiterend van het ene naar het andere product. Dat gaat van bevroren etenswaren naar allerlei soorten koelmachines, van bakproducten naar fietsen, van Chinees speelgoed naar vuilnis dat verscheept wordt van land naar land. Spullen vallen in categorieën, categorieën haken aan productgroepen, buitelen over elkaar. Als een refrein worden de woorden herhaald, nog een keer en nog een keer tot ze hun betekenis verliezen, als klanken op de experimenteel-elektronische composities van Bossman.

Met Bulk wil Wunderbaum iets zeggen over de goederenstromen over water. De promotietekst hint op een statement, iets antikapitalistisch, maar die boodschap moet het publiek zelf destilleren uit de oneindige opsommingen, uit de woordenstroom die van ritme wisselt en soms een glimlach oproept, maar na enige tijd toch begint te vervelen. Het voornaamste wat uit de lijsten valt af te leiden, is dat het ontzettend veel is wat er wordt verscheept – heel veel, absurd veel. Hebben we dat écht allemaal nodig? En moet dat van de andere kant van de wereld komen? Een kanttekening is dat niet alles wat de acteurs noemen, daadwerkelijk aan boord van schepen wordt vervoerd. Dat brengt het voorstellingsconcept aan het wankelen: als een deel van die overdaad fictief is, maakt het geheel minder indruk. Je vraagt je bij iedere volgende uitspraak af, of je het serieus moet nemen.

Climax

Visueel krijgt de woordenstroom vorm met een act, waarbij de acteurs meermaals van kostuum wisselen, van urban outfits tot gymastiekpakjes. In choreografieën lopen ze ritmisch over het speelveld of maken bewegingen waaruit havenprocessen zijn af te leiden: gesleep met de dozen en containers, de schepen die binnen worden gehaald en weer vertrekken. Op een ander moment sjouwen de performers aan elkaar geplakt over de kade, terwijl de opsomming voortduurt.

Anderhalf uur is een lange zit bij zoveel herhaling. Zeker omdat de lijsten nergens naartoe werken, behalve het duidelijk maken van de veelheid aan verscheepte producten. De opsomming wordt een gimmick, van opbouw naar een climax is geen sprake. Bulk geeft een aanzet tot gedachtes over kapitalisme en globalisering, maar vraagt daarbij te veel van het publiek.

Delen

Mail de redactie

Het gaat er bloederig aan toe in Three Times Left is Right, de nieuwe voorstelling van Julian Hetzel die afgelopen donderdag op het Utrechtse SPRING Performing Arts Festival de Nederlandse première beleefde. Een man wordt, tijdens de liefdesdaad, door zijn geliefde van zijn ingewanden ontdaan. Als een feestslinger bungelen zijn darmen om zijn nek. De man verzet zich niet, kreunt alleen een beetje, terwijl hij in een uitdijende plas nepbloed ligt te kijken hoe zijn orgaanvlees door een gehaktmolen wordt gehaald, in een worstmachine tot sliert wordt geperst en in een pannetje wordt gaargebraden.

Dit is de prettig gestoorde manier waarop kunstenaar en theatermaker Julian Hetzel ‘cultureel kannibalisme’ verbeeldt, oftewel, in dit geval: hoe links idioom door rechts wordt overgenomen, verwerkt, vervormd, en in die nieuwe consistentie voor de eigen zaak wordt opgediend. Zo kan het gebeuren dat conservatieve sprekers oproepen tot ‘revolutie’. Dat ze de vuist ballen tegen onderdrukking en uitsluiting, tegen de verkettering van wat ze framen als vooruitstrevende ideeën. Het is het idioom van links, hoogstpersoonlijk tot worst geperst door rechts.

De man wordt gespeeld door Josse De Pauw, de vrouw door Kristien De Proost. Spiernaakt verschijnen de twee Vlaamse acteurs (ook in werkelijkheid partners) bij aanvang van de voorstelling voor ons, alleen een harnasje voor de zender om de schouders. In het Engels (de hele voorstelling is Engelstalig) leggen ze uit op wie hun rollen zijn gebaseerd: de zijne op cultuurwetenschapper Helmut Lethen, een progressief denker, en de hare op zijn echtgenote Caroline Sommerfeld, die er extreemrechtse denkbeelden op nahoudt. Ondanks botsende ideologieën voedde het Duitse echtpaar gezamenlijk drie kinderen op.

De Pauw en De Proost hebben van empathie hun vak gemaakt, vertellen ze; in wezen is acteren niets anders dan je inleven in de beweegredenen van een ander. Dat zijn ze dan ook van plan hier toe te passen. Vooral voor De Proost belooft dat een uitdaging te worden, want Sommerfelds conservatieve gedachtegoed is niet bepaald het hare.

Vleesgeworden pleidooi voor democratie

Daar gaat het dus over in Three Times Left is Right: hoe je je – in een relatie, maar ook in de maatschappij – kunt verhouden tot standpunten die de jouwe niet zijn. Ga je ertegen in verweer? Kunnen contrasterende visies vreedzaam naast elkaar bestaan? Voegen mensen zich misschien automatisch naar de heersende ideologie in de omgeving? Wat als die botst met je persoonlijke opvattingen? Kun je wennen aan uitspraken en daden die lijnrecht tegen je persoonlijke waarden in gaan? Kun je normaal gaan vinden wat je niet normaal wilt vinden, als je er maar vaak genoeg aan wordt blootgesteld? Concreter: hoe kon de Holocaust plaatsvinden? Hoe valt te verklaren dat mensen met een gezonde dosis empathie niet in protest komen wanneer er vlak voor hun neus genocide wordt gepleegd?

Het zijn belangrijke vragen, en het is in theorie fascinerend om te onderzoeken hoe de botsing van ideologieën zich, op kleine schaal, bij dit intellectuele liefdespaar voltrekt; de twee vormen in zekere zin een vleesgeworden pleidooi voor democratie. Maar om werkelijk tot verrassende gedachten te komen, hadden beide denkers wat serieuzer genomen moeten worden. Lethens college, bijvoorbeeld, over hoe ons referentiekader zich aan pleegt te passen aan de heersende normen en daarmee steeds nieuwe omstandigheden normaliseert, blijft behoorlijk aan de oppervlakte, hoewel De Pauw de tekst wel brengt alsof hij baanbrekende inzichten debiteert. Sommerfelds bezorgdheid over ‘massa-immigratie’ en ‘taalpolitie’ wordt geen moment invoelbaar, alle voornemens over empathie ten spijt.

De scherpste kritiek op links gedachtegoed wordt in Three Times Left is Right niet in de mond van Sommerfeld gelegd, maar komt, verrassend genoeg, van Hetzel zelf, die de voorstelling start met een schijnbaar eindeloze lijst trigger warnings. Rekening houden met andermans gevoelens kun je ook overdrijven, lijkt hij daarmee te willen zeggen. Zou het?

Delen

Mail de redactie