Opinie | Met Trump is het geloof in de apenrots weer terug

‘Het grijpt je echt aan, hè?”, zegt de man met wie ik mijn eerste afspraak heb op de ochtend na de nacht waarin Donald Trump de Amerikaanse verkiezingen had gewonnen. Er zit een ondertoon van verbazing in zijn stem die mij op mijn beurt verbaast.

De man is een consultant met een missie die in zijn geval geen holle woorden zijn: een betere wereld creëren, te beginnen met een Nederland waarin we tolerant zijn en het niet uitmaakt of je wit of zwart bent of joods of moslim of man of vrouw of geen van twee. Een voorvechter van vrouwenemancipatie bovendien, die in zijn eigen bedrijf de voorkeur geeft aan vrouwelijk leiderschap boven mannetjesputters. Toch ziet hij niet wat ik zie, die ochtend waarop de wereld fundamenteel is verschoven in een richting die me oprecht bang maakt.

Hij ziet niet wat nochtans zo overduidelijk is: dat de overwinning van Trump een klap in het gezicht is van vrouwen. Want het is niet alleen een veroordeelde seksist en racist die is gekozen, niet alleen een oude witte man met een weinig visionair en intelligent verhaal die heeft gewonnen van een zwarte vrouw met een doortimmerde en genuanceerde boodschap. Het is een bepaald type mannelijkheid dat zegeviert. En de afslag die Amerika daarmee heeft genomen, dreigt tot ver daarbuiten het net te sluiten voor vrouwen.

Niets grappigs

„Your body, my choice. Forever.” Met deze woorden reageerde de Amerikaanse extreem-rechtse politiek commentator Nicholas Fuentes op Trumps zege. Vanaf nu, insinueerde hij verlekkerd op X, hebben vrouwen niet meer de autonomie over hun eigen lichaam, maar is het aan mannen zoals hij om te beslissen wat daarmee gebeurt. Tot zover weinig verrassends – Fuentes is een notoire misogynist die bekendstaat om uitspraken waarin hij vrouwen veroordeelt tot een tweederangspositie in een door mannen gedomineerde wereld. Klein bier, zou je zeggen.

Fuentes’ post werd evenwel in no time meer dan 90 miljoen keer bekeken en kreeg navolging tot in de verste uithoeken van Amerika, waar de woorden ‘your body, my choice’ als een leuze werd getweet en getiktokt en gescandeerd door mannen op straat en jongens op schoolpleinen. In webwinkel Amazon verschenen notitieboekjes en shirts met de woorden – ze werden na klachten haastig verwijderd. Ook Fuentes kwam na protesten in de media met een verklaring dat zijn uitspraak in een ‘grappige context’ moest worden gezien, als een woordspeling op de feministische leuze ‘my body, my choice’ (mijn lichaam, mijn keuze).

In de Verenigde Staten is Trump het levende protoype van de ‘echte’ man

Maar er is niets grappigs aan de context. De inauguratie van Trump zal het begin markeren van een tijdperk waarin hij vrijwel ongestoord kan voortzetten wat hij in zijn eerste termijn al is begonnen: verdergaande beperking van het recht op abortus, en een verdere legitimering en normalisering van seksisme en seksueel geweld tegen vrouwen. Ook wel: een consolidatie van de alfaman aan de top van de maatschappelijke rangorde. Meer dan wat ook is dat waar deze verkiezing over ging.

Hegemonische mannelijkheid

Dat is niet waar de meeste analyses over gaan. Trump heeft gewonnen omdat hij een simpele boodschap had, zeggen sommigen. Anderen zeggen dat zijn winst te danken is aan het wantrouwen van kiezers in het establishment en de elite. Aan de economische malaise. Trump is goed voor business, klinkt het in het bedrijfsleven. Weer anderen wijzen naar Kamala Harris, die geen goed verhaal zou hebben. De analyses blijken de kern te missen. In 2021 wees een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek al uit dat aanhangers van Trump één ding gemeen hebben en dat is niet een anti-establishment-houding, anti-elitisme of nationaal-populisme, en ook niet seksisme, racisme, homofobie of xenofobie. De belangrijkste voorspeller, bij mannen én vrouwen, blijkt volgens dit onderzoek het geloof in en steun voor ‘hegemonische mannelijkheid’.

‘Hegemonische mannelijkheid’ is een begrip uit de menswetenschappen dat staat voor de norm die de witte man als hoogste in de rangorde plaatst. De term is ontleend aan het werk van Raewyn Connell, een Australische emeritus hoogleraar (voorheen Robert Connell) die wereldwijd wordt gezien als grondlegger van mannenstudies. In haar standaardwerk Masculinities zet ze uiteen hoe deze norm in westerse culturen voorschrijft wat een ‘echte’ man is: heteroseksueel, autoritair, onafhankelijk, ongevoelig, fysiek en mentaal onaantastbaar.

Deze visie op mannelijkheid legitimeert de patriarchale machtsstructuren zoals veel westerse samenlevingen die ooit kenden. Ze houdt een maatschappelijke hiërarchie in stand waarin mannen dominant zijn en vrouwen ondergeschikt. Dit manbeeld staat de laatste decennia echter onder druk, door de tanende invloed van religie, de opmars van feminisme, en de wetenschap die korte metten maakt met de veronderstelde fundamentele verschillen tussen mannen en vrouwen. De man die dacht machtig en onaantastbaar te zijn, komt niet langer weg met gedrag dat tot voor kort geaccepteerd werd en komt bovendien niet meer als vanzelfsprekend in aanmerking voor een topfunctie in de politiek, media of het bedrijfsleven.

Apenrots verlaten

Deze crisis in de genderrangorde, zoals Connell die noemt, betekent echter niet dat de hegemonistische man zonder tegenstribbelen de apenrots zal verlaten. Er kan juist ook een tegenbeweging ontstaan die traditionele genderopvattingen bestendigt en de pijlen richt op iedereen die hiervan afwijkt. Waarvan akte in Amerika, waar Trump het levende protoype is van de ‘echte’ man. En in Europa, waar rechts-populistische partijen zich steeds meer opwerpen als hoeder van het patriarchaat en zich afzetten tegen de ‘corrupte elite’, waartoe feministische bewegingen nadrukkelijk worden gerekend – omdat die een bedreiging zouden vormen voor het behoud van onze naties.

Deze tegenbeweging wordt gretig omarmd door jonge mannen die volgens onderzoeken onzeker zijn over hun plek als man in een wereld waarin de genderverhoudingen aan het veranderen zijn. Ongetwijfeld was dat de reden waarom Trump voor zijn campagne veelal koos voor optredens in podcastshows, zoals van de invloedrijke podcaster en vechtsportcommentator Joe Rogan. Deze jonge mannen blijken in toenemende mate vatbaar voor influencers die een stereotype mannelijkheid voorstaan, vaak onderstreept met een niet mis te verstande misogynie.

Ook in Europa wordt deze trend gesignaleerd. De Britse politie bracht vorige maand een alarmerend rapport uit waarin ze waarschuwt voor radicalisering in de richting van extreme misogynie bij jongens. Nederlandse politici stelden over dit rapport Kamervragen, en het kabinet antwoordde dat ook hier jonge mannen steeds meer onder invloed raken van de zogenoemde ‘manosphere’, met dreigende gevolgen voor de veiligheid van vrouwen.

De droom

Het zijn niet alleen de jonge mannen die gevoelig blijken voor het traditionele manbeeld. Trump wist deze verkiezing ook opmerkelijk veel vrouwen aan zich te binden. Veel van deze vrouwen afficheren zich als ‘tradwives’: vrouwen die zich schikken in de traditionele rolverdeling tussen mannen en vrouwen. Op socialemediakanalen als TikTok nemen ze een groeiende schare jonge vrouwen mee in hun leven, dat bestaat uit koken, jaren-vijftig-jurkjes dragen en in alle opzichten hun man dienen. Dat hun aanhang ook in Europa snel groeit, duidt erop dat de progressieve missie van feministen lang niet voor alle vrouwen even vanzelfsprekend is.

Als Trump iets goed heeft gedaan, dan is het dat hij deze trends tijdig heeft opgepikt. Met zijn MAGA-visie schotelde hij jonge mannen en vrouwen het beloofde land voor waar ze naar verlangen: het Amerika van de jaren vijftig, van vrijstaande huizen met gladgemaaide gazonnen en strak geschilderde veranda’s, waar het geld tegen de plinten klotst en alles overzichtelijk en duidelijk is, waar iedereen weet wie hij of zij moet zijn.

Het is dezelfde droom waar zogenoemde patriarchale populisten in Europa zich steeds populairder mee maken. Zolang progressieven er niet in slagen een aantrekkelijker toekomstbeeld te schetsen en duidelijk te maken dat die mooie jaren vijftig huizen werden bewoond door vrouwen die stilletjes doodongelukkig waren en mannen die zich meestal te laat realiseerden dat ze iets zochten wat niet op de apenrots is te vinden, gaan we een somber tijdperk tegemoet.

Delen





Mail de redactie