De Dordrechtse romanticus Ary Scheffer werd beroemd in Parijs – maar het beste werk op zijn tentoonstelling is niet van hem

Posted on November 8, 2024 by admin

Hij staat in brons gegoten in de Dordrechtse binnenstad, midden op het naar hem genoemde Scheffersplein. En een groot deel van zijn ateliernalatenschap werd in 1899 door zijn dochter geschonken aan het Dordrechts Museum, dat zich mede daardoor genoodzaakt zag te verhuizen naar het grotere gebouw waarin het nog altijd gevestigd is. Dordrecht en haar museum zijn onlosmakelijk verbonden met de schilder Ary Scheffer, die in 1795 in de stad geboren werd maar al op zijn zestiende naar Parijs verhuisde om nooit meer naar Nederland terug te keren. In Parijs raakte hij bevriend met schilders als Géricault, Delacroix en Ingres, schrijvers als Dickens en Toergenjev en componisten als Liszt en Chopin. De laatste zat regelmatig piano te spelen in zijn atelier. Scheffer werd ook hofschilder onder koning Filips VII en tekenleraar van diens kinderen.

Een interessante figuur kortom, onze man in Parijs. Maar niet zo’n heel interessante schilder. Charles Baudelaire gebruikte voor zijn schilderijen in 1846 de woorden ongelukkig, triest en besluiteloos. Een andere Franse criticus schreef in 1837 dat Scheffer de stijl van Ingres combineerde met ‘de stijve, droge manier van doen’ van de Duitse neoclassicisten. Net als later Max Liebermann in Duitsland of Hendrik Willem Mesdag in Nederland bewoog Scheffer zich in kringen van de beste schilders, met wie hij exposeerde en voor wie hij zich sterk maakte, maar had hij zelf als schilder nét niet het talent en de originaliteit van die vrienden. Kunstenaars als Mesdag, Liebermann en Scheffer mogen in de kunstgeschiedenis meedoen omdat ze als persoon, als verbinder, inspirator of mecenas van belang waren. Los van de groep zouden ze waarschijnlijk al lang in de vergetelheid zijn geraakt.

Horace Vernet, **De hertog van Orléans verlaat het Palais-Royal om zich naar het stadhuis te begeven**, 1832.

Collectie Palais de Versailles

In de zalen met negentiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst in het Dordrechts Museum valt Scheffer ook nog eens uit de toon doordat zijn werk veel Franser en romantischer is dan wat er verder hangt. Daarom laat het museum hem nu zien in de context van de Franse Romantiek. Voor de gedegen tentoonstelling Liberté is geput uit de collecties van 32 bruikleengevers, waaronder veel kleinere Franse provinciemusea. Er zijn nu op één plek schilderijen te zien waar je normaal gesproken vele zomervakanties voor nodig hebt. Belangrijkste Franse partner is het Musée de la Vie romantique, dat is gevestigd in Scheffers voormalige atelierwoning in de Parijse kunstenaarswijk Nouvelle Athènes.

Ary Scheffer, **Portret van Pauline Viardot**, 1840.

Funest gezelschap

Om een idee te geven van de uitstekende samenstelling: in de zaal ‘Revolutie en monarchie’ hangt een postuum portret dat Jean-Auguste-Dominique Ingres in 1844 schilderde van hertog Ferdinand-Philippe van Orléans, de op 31-jarige leeftijd gestorven kroonprins aan wie Scheffer tekenles had gegeven. Daarbij worden onder meer Scheffers studietekeningen en schaalmodel voor Ferdinand-Philippe’s grafmonument getoond, en links en rechts van Ingres’ portret hangen Scheffers portretten van twee beeldhouwsters: Ferdinand-Philippe’s zus, prinses Marie van Orléans, en Félicie de Fauveau. Het laatste portret is onvoltooid gebleven omdat geportretteerde en portrettist onenigheid kregen over Scheffers loyaliteit aan het Huis van Orléans. Prinses Marie is met een beitel in de rechterhand weergegeven aan de voet van een groot beeldhouwwerk en in een vitrine tegenover de portretten staan vier door haar gemaakte kleine beeldengroepen uit Scheffers nalatenschap. In dit ensemble wordt kortom tamelijk voorbeeldig een verhaal van vele kanten verteld aan de hand van museale objecten.

Ondertussen is Ingres’ portret van de kroonprins wel funest gezelschap voor de twee portretten door Scheffer. Vooral het portret van prinses Marie doet onder voor dat van haar broer. Tussen een badmutsachtig kapsel en een giraffenhals op afhangende schouders bevindt zich een totaal nietszeggend gezicht, gladgepoetst als door een Snapchat-filter, met een klein oor dat platgedrukt achterin die lange nek zit. Terwijl je alleen al uit de vier beelden in de vitrine kunt afleiden dat Marie een oorspronkelijke, scherpzinnige vrouw moet zijn geweest. Die had een karakteristieker portret verdiend – door Ingres bijvoorbeeld.

Théodore Géricault, **Studie voor het schilderij ‘Het vlot van de Médusa’**, 1819.

Zo is ook Géricaults olieverfschets voor zijn Vlot van de Médusa (1819) – een trefzekere samenvatting op klein formaat van het beroemde schilderij in het Louvre – beter dan Scheffers olieverfschets van zijn verwante compositie De vrouwen van Souli (1828). En de ‘burgerkoning’ Louis-Philippe zit in een groot geschilderd schouwspel van Horace Vernet op een steviger paard temidden van een boeiender weergegeven menigte dan in het stuntelige schilderij van Scheffer daarnaast.

Het laatste zaaltje is gewijd aan de jongere schilders die Ary Scheffer als gearriveerd kunstenaar steunde, bijvoorbeeld door ze in zijn ateliers te laten werken en exposeren. Verrassend genoeg waren dat landschapschilders (Scheffer schilderde zelf nauwelijks landschappen), die ook nog eens natuurgetrouwer en schetsmatiger werkten dan hij. Het kopstuk van de Romantiek hielp de School van Barbizon in het zadel, die op haar beurt weer de impressionisten zou inspireren. Vandaar dat we aan het einde van de tentoonstelling leuke plein-airstudies van Eugène Isabey en Théodore Rousseau krijgen voorgeschoteld en een pas gerestaureerde Zee bij stormachtig weer (1844) van Théodore Gudin, uit het Dordrechts Museum zelf. Je ziet de zon niet vaak zo mooi door een geschilderde golf schijnen.

Dus ja, op de Scheffertentoonstelling in Dordrecht zijn best een paar goede schilderijen te zien. Maar die zijn niet van Ary Scheffer zelf.

De teksten van pianist-zanger Samora Pinderhughes reiken ‘gut-level’-diep. „Ik wil dat mensen zich begrepen voelen.”

admin
November 8, 2024
0

Eenzaamheid, zelfvergeving, traumaverwerking. Het donkere wolkendek in een hersenpan. De teksten van pianist en zanger Samora Pinderhughes (33) uit New York reiken ‘gut-level’ diep. In de muziek van Pinderhughes werd kwetsbaarheid zijn kracht. Gemotiveerd door het voornemen altijd ‘oprecht’ te willen zijn keert hij zich binnenstebuiten, in al zijn lamlendigheid die voortkomt uit het doorbreken van de cyclische patronen van mentale gezondheidsproblemen.

Komende week speelt Samora Pinderhughes hier met zijn zeskoppige band op drie festivals (Rockit in Groningen, Super Sonic Jazz in Amsterdam en November Music) plus een losse show in LantarenVenster in Rotterdam. De jetlag speelt hem nu parten, grinnikt de muzikant met de prettige, zachtmoedige uitstraling. Maar hij ziet er zeer naar uit zijn nieuwe muziek live te brengen. Hij is net gearriveerd in Berlijn voor zijn Europese tournee.

Onlangs verscheen Venus Smiles Not in The House of Tears, een super gedetailleerd en gelaagd, open modern jazzalbum dat zich per luisterbeurt beetje bij beetje openbaart. Tussen contemplatieve jazzpiano, neo-soul, artpop, hiphop, koorzang en elektronische soundscapes laveert Pinderhughes zeer openhartig langs thema’s als depressie, angst, sociale druk, vergeving en genezing. Hij kijkt naar zijn identiteit en ervaringen als ‘biraciale’ man en benoemt zijn onzekerheden.

Het meest opvallend: zijn zang. Het is een bedwelmend fluisterzingen met soms kronkelige, gritty stembuigingen – alsof iemand de vocalen met een draaipitch aanstuurt. Zijn uitzonderlijke, haast Nina Simone-achtige ongrijpbare geluid doet zowel smelten als rillen.

The Healing Project

Omdat het een erg kwetsbaar album is, krijgt hij veel reacties, vertelt de muzikant. „Mensen willen praten over hun eigen mentaal lijden. Heel mooi, want dat is voor mij precies waar het om gaat. Ik wil en hoop dat mensen zich begrepen voelen door mijn muziek over… tja, noem het de kunst van leven. En ik kan ze vertellen wat voor mij goed werkt als ik weer eens een knoop voel in mijn maag.”

Wat dan? „Erover praten en beslist naar buiten. Lopen!”

Vraag hem naar de rol van muziek in zijn bestaan en je krijgt meteen een diepzinnig antwoord. „In muziek vind ik mijn taal. Muziek resoneert diep in mij, het is elementair. Spiritueel gezegd komt de muziek tot mij, als gift, waarna ik die als een soort kanaal zo ijverig en zo gedetailleerd mogelijk naar buiten doorgeef. Zelfs met mijn meest persoonlijke muziek kan ik niet zeggen dat ik daar de enige architect van ben.”

Pinderhughes is veelzijdig. Naast zanger, pianist, componist en filmmaker is hij ook een zachte activist. De in de Californische Bay Area opgegroeide Samora Pinderhughes ontving in 2023 van de Mellon Foundation een subsidie van een miljoen dollar. Het ongekend hoge bedrag was voor zijn multidisciplinaire Healing Project, een community die draait om ‘helen’, in zowel artistiek opzicht (muziek en beeldende kunst) als in sociaal-maatschappelijke projecten.

Het eerste album dat bij dit project hoort, was zijn album Grief. Hij werkte eraan met producer Jack DeBoe, zijn vaste muziekmaatje (die ook muziek maakte voor de Late Show with Stephen Colbert). Grief was een van de opvallendste jazzalbums van 2022: mild en introspectief bezong Pinderhughes menselijk lijden en veerkracht. Zijn nummers in een toverbal aan muziekgenres waren gebaseerd op ongeveer honderd interviews die hij had gehouden met mensen van kleur die in de gevangenis zaten of een vorm van ‘structureel geweld’ hadden meegemaakt. Daarnaast was er een tentoonstelling en een online archief.

The Healing Project, Pinderhughes werkt er al aan sinds 2014, gaat „om genezing en jezelf emotioneel openstellen – voor je eigen gevoelens, voor de ervaringen van anderen, voor vrijgevigheid”. Zijn sociaal-politieke betrokkenheid heeft hij niet van een vreemde. „Die vonk sprong al vroeg over.” In hun gemengde gezin hebben zijn ouders beiden een academische graad. Activistisch als ze zijn, springen ze graag in de bres voor maatschappelijke kwesties.

Al vanaf de kleuterschool maakt hij muziek. „Een van de juffen daar ontdekte mijn liefde voor muziek. Ze was een Venezolaanse percussioniste met een geweldig ritmegevoel. Dus ik begon met percussie, en op mijn zevende stapte ik over op piano.” Dat hij muziek speelde, voelde vanzelfsprekend. Net als voor zijn jongere zus, Elena Pinderhughes, zangeres en fluitist (bij onder meer Chief Adjuah-trompettist Christian Scott), die ook al vroeg in bands speelde.

Zorgen voor zijn broze opa

Samora Pinderhughes studeerde, overigens net als Nina Simone in 1950, piano op de befaamde Juilliard School of music in New York. Jazz. „Pianisten als Kenny Barron en Frank Kimbrough leerden me diepgaande beginselen van de piano, van solopiano, ritme, tijd en begeleiding, wat voor mij belangrijk is als zanger die zichzelf begeleidt. Je moet ruimte zien te vinden tussen de noten en de melodie en wat op de voorgrond gebeurt niet in de weg zitten.”

Zijn studietijd in New York, vertelt hij, was „verre van wild”. Hij woonde in bij zijn broze grootvader, een psycholoog op hoge leeftijd. „Ik heb hem tot zijn overlijden verzorgd. We hadden een erg goede band en via hem leerde ik veel over beeldende kunst. Ja, als jonge jazzstudent had ik misschien op wat meer sociale ervaringen gehoopt, maar ik ging niet uit, ik zorgde voor hem. Heel dierbaar.”

Zijn overlijden was Pinderhughes eerste ervaring met persoonlijk verlies en omgang met rouw. Hij besefte toen hoe weinig we als mens leren om te gaan met de dood. „In ons moderne leven is rouw is geïndividualiseerd. Mensen weten niet hoe ze met rouw moeten omgaan.” Het was het begin van zijn album Grief.

Zijn invloeden komen van overal, zegt hij. Hij verdiepte zich in Cubaanse en West-Afrikaanse muziek. Als tekstschrijver bestudeert hij naast literatuur en non-fictie, academische en filosofische artikelen. Maar zijn songwriting wordt minstens zo veel beïnvloed door rapmuziek. Wat hem betreft „van het hoogste schrijfniveau”. Als kunstenaar ziet hij zich voortkomen uit een lijn die hij de „zwarte radicale traditie” noemt – uitgesproken Afro-Amerikaanse kunstenaars afstammend uit de Afrikaanse diaspora.

De liedjes op Venus stammen uit verschillende perioden van zijn leven, vertelt hij. Sommigen al van een jaar of acht terug. Wat is de reden dat hij ze niet eerder uitbracht? „Nou ja, ik denk dat het gewoon allemaal wat te persoonlijk aanvoelde. En ik wilde dat ze echt goed zouden worden.” Hij vertelt hoe hij in die jaren zijn ‘stem’ moest vinden als songschrijver. En dit persoonlijke project liep parallel met zijn andere muziekprojecten. „Beetje bij beetje leerde ik hoe ik mezelf kon uiten in liedjes en hoe dat verfijning vereist. Ik denk dat er van sommige liedjes waarschijnlijk vijftig versies bestaan.”

Al langer is ‘Forgive Yourself’, het slotnummer van zijn shows. Met meerstemmige zang sluit hij er ook zijn album mee af. Het is als een mantra: „Forgive yourself, learn to live with yourself.” Even teer als bedwelmend geeft Pinderhughes een aai over bezorgde wangen.

Dat hij vorig jaar besloot door te zetten met de release van Venus kwam door de warme ontvangst van zijn album Grief. „Dat heeft me vertrouwen gegeven. Ik genoot ervan hoe mensen een relatie opbouwden met mijn liedjes, hoe ze er steeds weer naar terugkeren. Het voelt zo steeds veiliger voor me.”

Surfrock: muziek als het woeste geluid van de oceaan (en de binnenkant van een wasmachine)

admin
November 8, 2024
0

Tientallen versterkers blies hij op, maar toch lukte het Dick Dale (1937-2019) maar niet om te vinden wat hij zocht. Net als zijn leeftijdsgenoten in Zuid-California was hij in de ban van de perfecte golf: niet alleen om die met een surfplank te berijden, maar vooral om het geluid ervan te vangen met zijn gitaar.

Het gepingel van de instrumentale bandjes uit die tijd – rond 1960 – was hem te braaf, net als de glijdende en traag voortkabbelende Hawaï-klanken waar de meeste surfers naar luisterden. Het moest natter, zouter, scheller, feller en agressiever. Net als tijdens een heftige surfsessie moest de adrenaline uit je oren spuiten. Het kostte weliswaar de nodige opgeblazen apparatuur, maar Dale (echte naam: Richard Anthony Monsour) zou uiteindelijk zijn druipende ‘wet sound’ vinden, met dank aan de legendarische gitaarbouwer Leo Fender. Die maakte voor hem de eerste versterker met een vermogen van honderd watt, die behalve een gigantisch volume nóg een essentiële knop had: reverb, oftewel echo-oo-oo-oo. Het was de oerknal van de surfrock, waarvan Dale, ook wel ‘The King of the Surf Guitar’, de ultieme pionier zou worden.

Hoe klinkt het?

Surfrock is de muzikale onomatopee van de zee. Het is een oervorm van instrumentale rock-’n-roll waarbij de gitaar de rol van de heupwiegende vetkuif heeft opgeëist. Een van galm doorweekt spervuur aan vingervlugge, vaak oosterse loopjes en staccato gespeelde riedels geeft je de illusie te worden omringd door neerkletterend water. De echo zit ook in de drums doordat in de gejaagde vierkwartsmaat de eerste klap op de snare telkens dubbelt: taktak-tak. Dat golvende geluid wordt nog verder versterkt door de tremolo, een verplicht onderdeel aan iedere surfgitaar – bij voorkeur van het merk Danelectro, Mosrite of Fender (en dan weer alleen de Stratocaster, Jazzmaster of Jaguar). Door aan die hendel te hangen haal je de spanning van de snaren, waardoor een akkoord klinkt alsof je met je vinger even een langspeelplaat tegenhoudt. Surfers snappen die sensatie, want iedereen die zich in het binnenste van een golf – de tunnel – waagt, weet dat daar de tijd vertraagt.

Naar wie moet ik luisteren?

Tot de verplichte canon horen, behalve Dick Dale & his Del-Tones, ook The Chantays(die hun grootste hit ‘Pipeline’ vernoemden naar de beste surfspot van Hawaii en wellicht ook ter wereld), The Ventures, The Surfaris (bekend van de klassieker ‘Wipe Out’, de term voor een afstraffing door woeste golven waardoor het lijkt én voelt alsof je in een wasmachine zit).

De bekendste surfgitaren komen uit de bioscoop: aan het begin van iedere film over 007 klinkt het iconische ‘James Bond Theme’, al vanaf Dr. No (1962). Toentertijd beleefde het genre zijn hoogtijdagen, totdat het door The Beatles werd weggevaagd, ondergronds ging en voornamelijk nog door garagebandjes werd gespeeld. Die kwamen in de jaren negentig opnieuw bovendrijven in de mainstream, wederom geholpen door Hollywood. Dit keer was het regisseur Quentin Tarantino die voor het openingsnummer van zijn film Pulp Fiction (1994) Dick Dale’s versie van de Arabische traditional ‘Misirlou’ koos. In 2006 verwerkte het hiphoptrio Black Eyed Peas ‘Misirlou’ in het nummer ‘Pump It’.

Hoogtepunt van de golf nieuwe surfrockers waren bands als Los Straitjackets en Man or Astro-man? die in plaats van de oceaan liever de ruimte verkenden, en hun rauwe echoënde gitaargeweld verrijkten met hilarische samples uit B- en C-films over doorgedraaide wetenschappers en buitenaardse menseneters. Overigens beweerden de bandleden wel degelijk te zingen, alleen op een frequentie die voor ‘you earthlings’ niet hoorbaar zou zijn.

Dat er ook bij de huidige generatie nog genoeg te lachen valt, bewijzen bandnamen als The Coffin Daggers, Satan’s Pilgrims, Guantanamo Baywatch en niet te vergeten onze eigen swingende surfveteranen, all the way from Groningen and still going strong: The Krontjong Devils.

In ‘Ouderpardon’ worden ouders aangeklaagd voor het verzaken van hun zorgplicht

admin
November 8, 2024
0

Hoe kun je een juridische abstractie als het Verdrag inzake de Rechten van het Kind tot leven wekken? Door het door jonge kinderen te laten voorlezen, zo blijkt bij de voorstelling Ouderpardon van theatergezelschap Minoux. Plots klinken die dorre voorschriften als oprechte en kwetsbare kreten die jonge levens kunnen en moeten beschermen. Zoals recht op zorg, recht op vrijheid, recht op een eigen mening, recht op onderwijs. Het zijn er 54, en dat internationale verdrag kwam er (pas) in 1989.

Ouderpardon is een mengeling van documentair theater, documentaire filmbeelden, operazang, publieksinteractie en kinderspel, onder leiding van cabaretier en theatermaker Minou Bosua. Centraal staat de vraag of mensen wel voorbereid zijn op hun taak als ouders. Voor die kwestie tuigt Bosua een rechtbank op en klaagt ze haar ouders aan. Want haar moeder riep al bij haar geboorte: „Dit kind gaat mij gelukkig maken.” Die verwachting werd een last waar Bosua haar leven lang onder gebukt ging. „Bij mij is geschonden: het recht op privé, het recht op een eigen mening en het recht op ontwikkeling.”

Mezzosopraan Merlijn Runia en bariton Dominic Kraemer spelen haar ouders, die onder meer in aria’s reageren op wat Bosua hen voor de voeten werpt. Die stukjes opera werken vervreemdend, in wat toch al een bonte, chaotische avond is. Want naar eigen zeggen is Bosua door haar opvoeding uitgegroeid tot een „neurotisch personage”. En dat blijkt. Haar gedrevenheid is innemend, maar ze springt van de hak op de tak, terwijl de voorstelling toch al lukraak wisselt tussen korte scènes, gedoe met de grote groep kinderen op de vloer, vragen aan het publiek en filmbeelden.

Die documentaire filmbeelden zijn de grote attractie van de voorstelling. Te zien zijn zowel een handvol jongvolwassenen als een handvol ouders op leeftijd, van wie steeds alleen hun pratende hoofd in beeld komt.

Scène uit de voorstelling **Ouderpardon**.

Hartbrekend

Met „er zijn nog meer aanklagers” introduceert Bosua de jongvolwassenen. Die vertellen hoe hun rechten zijn geschonden: hun ouders gaven hun kinderen de schuld van hun ruzies of ongelukkige leven, pleegden fysiek geweld of vertoonden een gebrek aan zorg en aandacht. „Ik heb vaak het gevoel gehad dat ik geen mens meer was”, zegt een van hen. Hartbrekend is dat deze kinderen inmiddels in staat zijn terug te blikken en te vertellen hoeveel schade hun ouders hen hebben berokkend. Ze lijden aan allerlei angsten, pijn en twijfels en meerdere van hen hebben niet meer willen leven.

Tussendoor zijn er ook beelden van een groepje ouders, die schoorvoetend toegeven dat ze maar wat deden als ouder, niet wisten waar ze aan begonnen en/of weinig interesse in hun kinderen hadden. Dat staaft het idee van Bosua dat ouders beter voorbereid en begeleid dienen te worden.

Om dat te bekrachtigen haalt ze een oud-kinderrechter het toneel op, die haar suggestie steunt om aanstaande ouders een contract te laten tekenen waarin ze beloven de rechten van het kind te eerbiedigen. „Ouders zijn welwillende amateurs”, verklaart de rechter.

Met Ouderpardon behandelt Bosua een groot en onverminderd prangend probleem. Want als er ergens een crisis is, dan toch in de jeugdzorg. Deze week nog schreef NRC dat „kwetsbare kinderen in Nederland onvoldoende worden beschermd”. En zelfs dat „het systeem van kinder- en jeugdbescherming failliet is”. Voor wie dat abstract aandoet: Ouderpardon maakt die schrijnende werkelijkheid bij vlagen krachtig invoelbaar.