Zó’n toename had ze eerlijk gezegd niet verwacht: sinds bekend werd dat Donald Trump opnieuw president wordt van de Verenigde Staten, is de vraag naar abortuspillen die de Nederlandse arts en activist Rebecca Gomperts verstrekt ongeveer vervijftienvoudigd. „In 24 uur tijd kregen we evenveel aanvragen als in een paar weken”, zegt Gomperts twee dagen na de verkiezingen. „Vrouwen willen de abortuspil alvast in huis hebben, voordat Trump in januari officieel weer aan de macht komt.”
Gomperts is de oprichter van abortusrechtenorganisatie Women on Waves – bekend van de ‘abortusboot’ waarop abortussen worden uitgevoerd voor de kust van landen waar dat verboden is – en van Aid Access, de grootste leverancier van per post geleverde abortuspillen in de VS. De non-profitorganisatie werkt met vijftien werknemers en daarbij acht Amerikaanse artsen, die zijn gevestigd in staten waar abortus legaal is, of waar wetgeving artsen beschermt die helpen bij abortussen. In dertien Amerikaanse staten geldt een (vrijwel) volledig verbod op abortus, zoals in Texas, en in nog eens vier staten vanaf zes weken zwangerschap, zoals in Florida. In deze staten kunnen artsen vervolgd worden als ze vrouwen helpen.
Rebecca Gomperts: „Artsen durven vrouwen niet eens te verwijzen naar Aid Access, omdat ze bang zijn dat ze daarmee al strafbaar zijn.” Foto Merlijn Doomernik
Vrouwen kunnen bij Aid Access, gevestigd in Oostenrijk, een online hulpverzoek indienen. Dat wordt doorgestuurd naar een van de artsen in de VS, en die laten apotheken de abortuspil via de post versturen naar vrouwen in staten waar dat verboden is. Dat is legaal, een soort achterdeur in de wet. Een zwangerschap tot 9 weken kan worden afgebroken met een abortuspil. Aid Access verstuurt de pil gratis voor vrouwen die het niet kunnen betalen.
Waarom zet u zich als Nederlandse arts in voor vrouwen in de VS?
„Ik werk al 25 jaar voor abortusrechten. In 2018, toen de toegang tot abortus in de VS moeilijker werd gemaakt, ben ik met Aid Access begonnen met het veilig en gratis opsturen van de abortuspil. De abortuspil is een revolutie voor vrouwen. Het enige wat je nodig hebt is de pil, iemand die hem verstrekt en de kennis hoe je hem moet innemen. Het is veilig en je kunt het gewoon opsturen met de post. Dat is natuurlijk precies waarom anti-abortusgroepen ze van de markt proberen te halen. Maar dat gaat ze niet lukken.”
Zagen jullie dat aankomen?
„Normaal gesproken krijgt Aid Access zo’n 600 hulpverzoeken per dag. De dag nadat Trump won, waren dat er bijna 10.000. Een grote schok was het niet. Abortus was een van de grootste verkiezingsthema’s dit jaar. Dat en de angst dat Trump het recht op abortus helemaal zou wegnemen. Mensen zijn bang dat straks niemand meer zijn beslissingen gaat tegenhouden.”
Is dit hoge aantal hulpverzoeken blijvend?
„Dit is een piek, maar we verwachten wel dat het aantal hulpverzoeken de komende tijd veel hoger blijft dan voor de verkiezingen. Hoe hoog hangt ervan af of Trump de komende tijd inderdaad de door ons verwachte beslissingen zal nemen om de toegang tot abortus verder te belemmeren.”
Lees ook
Twee jaar na het verbod is in Missouri het recht op abortus terug
Wat voor reacties uit de VS hebben jullie ontvangen?
„Een vrouw mailde naar ons: ‘Ik ben nerveus dat mijn anticonceptie een keer niet werkt en dat er dan niets is dat ik kan eraan doen. Ik heb gemoedsrust, wetende dat [de abortuspil] er is, voor het geval dat.’ Het is bijna niet te beschrijven hoe groot de angst nu is in de VS. Artsen durven vrouwen niet te verwijzen naar Aid Access, omdat ze bang zijn daarmee al strafbaar te zijn.” In 2021 oordeelde de Amerikaanse medicijntoezichthouder FDA dat het per post versturen van geneesmiddelen, waaronder ook abortuspillen, legaal is.
Hoe bereidt Aid Access zich voor op wat gaat komen?
„We hebben verschillende scenario’s bedacht. In de ochtend na de uitslag kwamen we bij elkaar en we waren het meteen eens: we gaan hoe dan ook door. Toen hebben we voor ieder scenario een plan bedacht.”
Doosjes met abortuspillen. Foto Evelyn Hockstein/Reuters
Wilt u al iets over die plannen vertellen?
„Nee, dat houden we voor onszelf.”
Wat zijn de verschillende scenario’s?
„Het kan zo zijn dat Trump teruggrijpt naar de Comstock Wet – een wet uit 1873 die de Biden-regering niet handhaafde. Deze wet verbiedt het om ‘seksueel aanstootgevende producten’, waaronder ook voorbehoedsmiddelen en abortusproducten of informatie erover, te versturen per post. Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat Trump een landelijk verbod op abortus invoert.”
Kan dat zomaar?
„De conservatieve Republikeinse Partij van Trump heeft een meerderheid in de Senaat en ook in het Huis van Afgevaardigden stevenen ze af op winst. In principe kunnen alle wetsvoorstellen dan zonder probleem worden aangenomen.”
Jullie gaan toch door, zei u stellig.
„Ik vond het ontroerend hoe mijn team meteen in actie kwam. Hoewel sommige scenario’s heel beangstigend zijn, was iedereen het erover eens: als we niet doorgaan met wat we doen, betekent dat een enorme toename in moedersterfte, een terugkeer naar de middeleeuwen. Dat kan niet.”
Dat het duel tussen Ajax en de Israëlische voetbalclub Maccabi uit Tel Aviv op 7 november in Amsterdam meer zou worden dan alleen een sportieve ontmoeting, stond van tevoren vast. Een geplande pro-Palestina-demonstratie, de herdenking van de Kristallnacht-pogrom – het nazi-geweld tegen het Joodse deel van de Duitse bevolking en hun bezittingen in 1938 – en de reputatie van de harde kern van beide clubs zijn een ontvlambaar mengsel. Week4Palestine, een internationale actiegroep, vraagt burgemeester Halsema maandag de wedstrijd te verbieden; onder de fans van Maccabi zouden (ex-)soldaten van het Israëlische leger zijn „die getraind zijn in (extreem) geweld”.
De politie zal groot inzetten met honderden agenten, onder wie ME-pelotons, bereden politie, hondengeleiders en arrestatieteams in burger. Bij het stadion komt een waterkanon. Over het aantal Israëlische fans circuleren aantallen van twee- tot vijfduizend. Dam, Wallen, Centraal Station en het gebied rond de Johan Cruijff ArenA werden tot veiligheidsrisicogebied uitegroepen.
Woensdag 6 november 2024
De onrust begint in het centrum van Amsterdam. Maccabi-supporters, herkenbaar aan de gele clubkleuren, scanderen op de roltrappen van de metro: „Het IDF zal winnen, fuck de Arabieren”. Op het Rokin wordt een Palestijnse vlag van een gevel getrokken. Maccabi-supporters gedragen zich agressief tegen taxichauffeurs daar. Een man springt in de gracht, of wordt erin geduwd. Activisten melden arrestaties en roepen op tot ‘supportdemonstraties’.
Donderdag 7 november 2024
13.00 uur Enkele honderden Maccabi-supporters verzamelen zich bij het monument op de Dam. Zij worden uitgedaagd door jonge mannen in zwarte kleding die vlakbij anti-Israëlische leuzen roepen. De politie houdt enkelen van hen aan „wegens het provoceren van supporters”.
15.55 uur Supporters steken Romeinse kaarsen af.
16.30 uur „Zolang we hier met elkaar staan kan niemand iets doen”, zegt Maccabi-supporter Omry (34) op de Dam. Hij werkt als videoproducer in Londen en is speciaal voor de wedstrijd naar Amsterdam gekomen. „Maar als we straks buiten de groep zijn, wissel ik mijn shirt om. Ik wil niet herkenbaar zijn.” Een ander: „It sucks, om je afkomst te moeten verbergen.”
17.00 uurFanwalk; de Israëlische fans lopen over het Damrak naar het station onder politiebegeleiding. Voor het stationsplein en eerder in zijstraten van de Dam wordt gevochten. Israëliers zingen bij de metro: „Het IDF zal winnen, fuck de Palestijnen”. Politiecommissaris Peter Holla zal later spreken van „vechtpartijen over en weer, hit & run-acties en zoekgedrag van tegenstanders” (waarbij iemand wordt achtervolgd en aangevallen).
17.45 uur Op het Jonas Daniël Meijerplein, naast het Waterlooplein, gaat de synagoge rustig uit, waar de Kristallnacht is herdacht. Politie is massaal aanwezig.
Voor de wedstrijd
Rond het stadion verzamelen zich eind van de middag groepjes jongens met een Noord-Afrikaans uiterlijk, die normaal nooit bij wedstrijden van Ajax zijn, bijna allemaal in het zwart gekleed.
18.45 uur Op het Anton de Komplein verzamelen zich zo’n honderd mensen om tegen de wedstrijd te demonstreren. Een jongen in zwarte kleding: „We zijn hier niet om te rellen. We komen gewoon kijken.” Anderen houden hun gezichten bedekt met palestinasjaals. Deze groep valt volgens de politie uiteen in kleinere groepjes die de confrontatie zoeken bij de Arena. Politie voert charges uit met ME en paarden. Ajax-fans die vanuit het Arena-gebied komen worden tegengehouden.
20.00 uur Een groepje jongens, gevlucht voor een charge, zegt hierheen te zijn gekomen om het „tegen de hypocrisie” op te nemen. „Waar was de politie gisteren toen [de Israëliërs] onze taxichauffeurs mishandelden?”
Tijdens de wedstrijd
21.00 uur Voor de wedstrijd is er „een moment van stilte voor de doden in Valencia” – het staat ook in het Hebreeuws op borden. Het stadion houdt zich keurig stil, op een klein deel van het uitvak na, dat dubbel zo groot is als gewoonlijk.
22.10 uur Ajax-fans die zich tooien met Joden als geuzennaam kunnen het goed vinden met fans uit de Joodse staat. Amsterdam zet het lied ‘Waar komen Joden toch vandaan?’ De F-side zingt voor, het stadion antwoordt (‘Israël hier ver vandaan’) Bij ‘Israël’ klinkt luid applaus uit het uitvak en de Maccabi-fans blijven vrolijk – hoewel ze met 5-0 zullen verliezen – en scanderen zelfs Nederlandse teksten mee („Ajax-joden, superjoden”).
Na de wedstrijd
23.00 uur Het stadion loopt rustig leeg. Later ontstaan gevechten als Maccabi-supporters door de binnenstad lopen. Relschoppers vallen in groepen aan en mishandelen supporters. Hiervan duiken op sociale media later talloze filmpjes op. Vijf gewonden worden in een ziekenhuis behandeld. Enkele tientallen supporters met lichte verwondingen worden elders opgevangen. De politie verricht arrestaties maar kan niet overal tegelijk zijn.
Sommige activisten behoren tot studentengroepen die eerder ontwrichtende acties organiseerden. Een activist schrijft op Instagram dat „advocaten klaarstaan” om gearresteerden te helpen; het duidt op organisatie. Omroep RTL zal later vrijdag melden dat de oproep om Israëlische voetbalfans in Amsterdam aan te vallen donderdagmiddag „breed werd verspreid via Snapchat en Telegram. „Tussen 4 en 6 bij centraal moeten ze [Israëlische supporters] metro pakken, daar gaan 300 Israëliërs zijn zio’s [zionisten], wees daar strijders kom met hele groepen we laten zien dat we niet bang zijn.”
De politie verzamelt laat op de avond sommige Maccabi-supporters en brengt ze naar hun hotels. Volgens de politie keert de rust weer.
00.00 uur Maar bij een bewoner in de Paleisstraat met een Free Palestine-poster in het raam wordt hard tegen de voordeur geslagen „Ik was bang dat ze erdoorheen zouden beuken.” In de Spuistraat, om de hoek, gooien supporters ’s nachts nog zwaar vuurwerk.
De politiek wordt wakker
Vrijdag 8 november
4.15-5.00 uur Casper Veldkamp, minister van Buitenlandse Zaken, krijgt in Singapore, waar hij op werkbezoek is, telefoon van zijn Israëlische collega Gideon Saar. Die wil vliegtuigen sturen, Veldkamp zegt toe dat te faciliteren.
5.22 uur Itamar Ben-Gvir, de ultrarechtse Israëlische minister van Nationale Veiligheid zegt op X contact te hebben met Nederland.
5.51 uur Premier Netanyahu schrijft op X dat er sprake is van „a violent incident” tegen Israëlische burgers in Amsterdam. En kort erna dat hij met premier Schoof heeft gesproken en heeft geëist dat de Nederlandse regering actie onderneemt tegen de relschoppers.
Tussen 6.00 en 6.30 uur kort telefoongesprek tussen Schoof en Netanyahu. Schoof belooft dat Nederland alles zal doen om de veiligheid van de Israëliërs te garanderen en dat Nederland volledig zal meewerken aan evacuatievluchten.
6.03 uur PVV-leider Geert Wilders schrijft op X dat „a pogrom in the streets of #Amsterdam” heeft plaatsgehad. „Muslims with Palestinian flags hunting down Jews.”
7.23 uur De Israëlische president Isaac Herzog neemt Wilders’ term „ pogrom” op X over.
In de ochtend is er een conference call van Schoof, minister van Justitie Van Weel, burgemeester Halsema, Aalbersberg en hoofd NCTV-chef Aalbersberg. De Amsterdamse driehoek (burgemeester, OM en politie) meldt dat nog veel onduidelijk is.
9.00 uur Voetbalclub Maccabi maakt bekend dat supporters vanaf 14.00 uur gratis met in totaal drie Israëlische vliegtuigen – waarvan twee gewone lijnvluchten – kunnen terugvliegen.
Pogroms & provocaties
Vanaf 8.00 uur zwellen de berichten op sociale media sterk aan. Er zijn twee narratieven: dat van de ‘pogrom’ enerzijds en anderzijds dat van Israëlische provocaties en anti-Israël-berichten. In de eerste categorie: het bericht dat „Dutch-born Hakim Ziyech”, aanvoerder van het Marokkaanse elftal de aanvallen „toejuicht”. Uit de andere groep onder meer het bericht dat „een knokploeg” een Oekraïner staande houdt die zijn paspoort moet laten zien om te bewijzen „dat hij geen Israëlier/Jood is. Dit zijn simpelweg nazistische praktijken in georganiseerd verband. Hier, in Nederland.”
Op Schiphol
7.00 uur Supporters wachten al vroeg bij de incheckbalie. Guy Elazar, die woensdag naar Amsterdam kwam, vertelt dat hij rond 1.00 uur ’s nachts met een vriend door de Leidsestraat in voetbalshirt naar zijn hotel liep. „Uit het niets kwamen drie jongens op me af”, zegt hij. „Eén sloeg me in het gezicht”. Hij wijst op zijn gezwollen slaap.
Een andere man vertelt dat hij die avond een restaurant in moest vluchten. ’s Ochtends voelde hij zich niet veilig om met een taxi naar Schiphol te komen. „We kregen hulp van Joden hier in Nederland”, zegt hij.
10.30 uur De Amsterdamse politie meldt 63 aanhoudingen.
11.34 uur President Herzog zocht contact met koning Willem-Alexander en schrijft dat hij „beslissende actie tegen geweld en antisemitisme verwacht. Herzog: „De koning veroordeelde het geweld en vergeleek het met het Nederlandse falen om de Joden tijdens de Holocaust te beschermen.” De Rijksvoorlichtingsdienst bevestigt deze samenvatting. De koning schrijft later op X dat „onze geschiedenis ons heeft geleerd hoe intimidatie van kwaad tot erger gaat, met gruwelijke gevolgen. Joden moeten zich veilig kunnen voelen in Nederland, overal en altijd.”
11.50 uur Zo’n vijftien Maccabi-supporters worden opgehaald met een bus bij hun hotel in het centrum om naar Schiphol gebracht te worden
12.00 uur Persconferentie van burgemeester Halsema begint.
12.29 uur Mairav Zonszein, analist bij de Crisis Group, een onafhankelijke ngo, noemt het „absurd” om het geweld in Amsterdam met pogroms te vergelijken.
12.30 uur Politiechef Peter Holla op zijn persconferentie: „Hoewel we maximaal voorbereid waren op geweld, ben ik geschokt door wat er afgelopen nacht is gebeurd. Vooral doordat we met een van de grootste inzetten die de Amsterdamse politie met landelijke bijstand in een jaar doet, het niet konden voorkomen.”
14.00 uur Yad Vashem, het Holocaust-herdenkingscentrum in Israël schrijft op X dat het „solidair is met de slachtoffers van de verschrikkelijke aanval op Joden [in Amsterdam], juist in de aanloop naar Kristallnacht”.
15.30 uur Een activist post vrijdag op Instagram: „Laten we niet wachten op een externe aanleiding om met dezelfde woede de straat op te gaan als gisteren […] we zijn hier niet om ons terug te trekken… Bring the war home.”
Het tempo in politiek Den Haag ligt de afgelopen maanden sowieso hoog, maar vrijdagmiddag ontaardden de politieke spanningen letterlijk in een race. Daarin nam PVV-leider Geert Wilders het op tegen zijn eigen kabinet. De prijs: diplomatiek aanzien, Haags overwicht en een fotomoment.
De Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Gideon Saar kondigde vrijdagochtend aan dat hij naar Nederland zou komen, in reactie op het geweld met Israëlische voetbalsupporters in Amsterdam donderdagavond en -nacht.
Premier Dick Schoof was in Boedapest voor een informele EU-top, en zijn logische vervanger minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) was op werkbezoek in Singapore. PVV-leider Geert Wilders zag zijn kans schoon: anderhalf uur voordat Saar zou aankomen, meldde Wilders via persbureau ANP dat híj onderweg was naar Schiphol om de Israëlische minister op te halen, en zich daarmee te positioneren als staatsman. De aankondiging was het startschot voor de race.
Het is hoogst ongebruikelijk dat een Tweede Kamerlid een buitenlandse minister ontvangt. Gezien de spanningen in de coalitie en de precaire positie van de partijloze premier, was de aankondiging van Wilders een brutale greep naar de macht.
Maar uiteindelijk was het niet de PVV-leider die met Saar op de foto stond. VVD-minister David van Weel (VVD) kwam nipt als eerste over de finish: hij plaatste om 16.54 uur een foto met Saar bij een beveiligde aankomsthal van Schiphol. En Wilders plaatste zíjn foto met Saar ruim een half uur later, om 17.35 uur.
Hoe verzandde het kabinet in deze wedloop met Wilders?
Palestijnse vlaggen
In de nacht van donderdag op vrijdag vond in Amsterdam een reeks geweldsincidenten plaats. Supporters van de Israëlische club Maccabi Tel Aviv waren afgereisd naar Amsterdam voor een duel tegen Ajax. In de binnenstad haalden zij onder meer Palestijnse vlaggen van gebouwen en scandeerden zij anti-Palestijnse leuzen. ’s Nachts raakten zij slaags met pro-Palestijnse groepen. Mensen op straat werden gevraagd of ze Joods zijn en geslagen.
Diep in de nacht van donderdag op vrijdag werd premier Schoof, zelf aanwezig in Boedapest, digitaal op de hoogte gebracht van de situatie door zijn veiligheidskopstukken: de minister van Justitie Van Weel en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTV) Pieter-Jaap Aalbersberg. Schoof belde daarna met de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die evacuatievluchten naar Nederland wilde sturen. Schoof beloofde aan de evacuaties mee te werken.
Maar terwijl de premier het Nederlandse veiligheidsapparaat in stelling bracht en de diplomatieke kanalen opende, begon Wilders zich te roeren op X. Om 6.00 uur ’s ochtends schreef hij in een bericht in het Engels dat in Amsterdam een „pogrom” had plaatsgevonden: „We zijn het Gaza van Europa. Moslims met Palestijnse vlaggen jagen op joden.”
Wilders zegt dat de autoriteiten „verantwoordelijk zullen worden gehouden voor hun falen in het veilig houden van Israëlische burgers”. Het was het openingssalvo van een politieke aanval op zijn eigen kabinet en coalitie die de rest van de ochtend en middag aanhield.
Eerst richtte de PVV-leider zich op Schoof. Die beschreef het geweld in Amsterdam om 7.00 uur ’s ochtends op X als een reeks „volstrekt onacceptabele antisemitische aanvallen op Israëliërs”.
Wilders stookte het vuur verder op. Op X kondigde hij aan een spoeddebat te willen met premier Schoof. Wilders was niet tevreden over diens reactie: „Het veroordelen van de jodenjacht in Amsterdam is niet genoeg. De daders moeten het land uit.” Wilders schreef ook dat „de groeiende jodenhaat” komt door „islamisering”.
Met die uitspraak brak Wilders zijn belofte van na de verkiezingen van november vorig jaar. Toen had hij aangekondigd om zijn anti-islamstandpunten „tijdelijk in de ijskast” te zetten om zichzelf salonfähig te maken als mogelijke coalitiepartner.
Israëlische minister
Ook in Israël werd de kwestie steeds hoger opgespeeld. Premier Netanyahu had ’s ochtends al laten weten dat hij „het huiveringwekkende incident met de grootste zorg aanzag”. Ook in de Israëlische media werd er uitvoerig over bericht, waarbij sommigen vergelijkingen trokken met de Reichskristallnacht in Hitlers Duitsland.
De Israëlische krant Times of Israël meldde dat de deze week aangetreden Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Saar en de voorzitter van de Knesset op weg waren naar Schiphol. Schoof was intussen nog in Boedapest en gaf aan niet van plan te zijn om versneld terug te keren naar Nederland.
Even later richtte Wilders zich op minister van Justitie van Weel. De minister noemde degenen die slaags raakten met de Israëlische supporters op X „barbaren op scooters [die] door onze hoofdstad op jacht [waren] naar Israëli’s en Joden”. Van Weel zei dat hij hen wilde laten „opsporen en straffen”.
Daarmee ging hij zijn boekje te buiten, want het Openbaar Ministerie gaat over vervolging, niet het kabinet. Maar Wilders maande Van Weel tot méér actie. Op X schreef hij: „Waarom stuur je dit tuig niet het land uit? Waar blijven de voorstellen om criminele moslims te kunnen denaturaliseren?”
Weer een antimoslimuitspraak, en daarmee een verdere schending van de ijskastbelofte. Bovendien zijn de voorstellen lijnrecht in strijd met de rechtsstaat en juridisch onmogelijk. En Wilders vervolgde: „Waarom is er geen extra ministerraad vandaag? Waar is de urgentie?”
Wilders deelde daarna een tweet van een Amerikaans-Israëlische journalist waarin zij meldt dat de Israëlische overheid van tevoren „duidelijke indicaties van georganiseerd geweld” tegen de Maccabi-supporters had gedeeld met Nederland. Het zou gaan om „concrete informatie”. Wilders schreef op X: „Is dit waar. Ik hoop het niet want dan hebben we een probleem.” Geadresseerd waren de premier en de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken, Judith Uitermark (NSC).
VVD-leider Yesilgöz, die eerder het geweld in Amsterdam in felle termen had afgekeurd, keerde zich tegen Wilders in een radio-interview met Sven Kockelmann. „Ik heb niets meer aan slogans en oneliners.” Ook zei ze dat Wilders, die eerder opriep om een ministerraad bij elkaar te laten komen, zich niet met de agenda van het kabinet moet bemoeien.
Toen Kockelmann aan haar vroeg wat ze vindt van het voorstel van Wilders om Halsema te laten aftreden, zuchtte ze. Ze heeft geen zin om „random quotes” van Wilders te bespreken. De PVV-leider bijt terug: „De VVD heeft tien jaar geregeerd en tien jaar weggekeken. Over de islam als bron van antisemitisme mochten we het niet hebben en criminelen het land uit knikkeren durfden ze niet. En nu hebben we een jodenjacht in Amsterdam. En mij nu de les lezen wat een lef van Yesilgoz.”
Provocatie
En dan, na een ochtend van oplopende spanningen en beledigingen, klinkt het startschot: Wilders kondigt aan dat hij Saar zal ophalen.
Deze laatste provocatie lijkt ook premier Schoof te ver te zijn gegaan. Hij verlaat haastig de Europese bijeenkomst in Boedapest, een paar minuten voordat die sowieso zou aflopen, en vertrok naar huis. Maar dan is het al te laat: een vlucht van Boedapest naar Amsterdam duurt ruim twee uur, waardoor Schoof niet meer op tijd op Schiphol kan zijn om Wilders de pas af te snijden en zelf de Israëlische delegatie te ontvangen. Minister van Justitie Van Weel is wél op tijd, en vangt Saar op. En Wilders wordt tweede.
Misschien is Wilders simpelweg te laat gekomen. Voor Schiphol stonden lange files. Of wellicht heeft Schoof Wilders verboden om Saar te ontvangen, of met opstappen gedreigd. Misschien heeft Wilders zelf besloten dat het onverstandig zou zijn om het gezag van zijn eigen kabinet zo onderuit te halen.
Hoe dan ook: dat de PVV-leider zich überhaupt opwierp om als regeringsleider en staatsman een buitenlandse minister te ontvangen, toont dat hij bereid is om het toch al wankele gezag van Schoof onderuit te halen. En dat premier Schoof, die te laat uit Boedapest vertrok, daar niet altijd op bedacht is.
Terwijl in Valencia nog volop gezocht wordt naar slachtoffers van de verwoestende storm en overstromingen, is in Spanje een fel politiek debat losgebarsten over de bestuurlijke chaos rond de ramp. Centraal staat de vraag wie de leiding moet nemen bij een natuurramp: de regiopresident of de nationale regering van premier Sánchez.
De storm van dinsdag 29 oktober heeft 220 doden geëist, 78 mensen zijn nog vermist. Vrijdagochtend vonden hulpdiensten het lichaam van een dertigjarige vrouw met het syndroom van Down. Naar haar vader, die bij haar was, wordt nog gezocht.
Veel Valencianen denken dat er minder slachtoffers waren gevallen, als het regiobestuur van Carlos Mázon (Partido Popular) de bevolking eerder had gewaarschuwd. Die stuurde pas na acht uur ’s avonds een sms naar alle burgers van Valencia, toen de straten al blank stonden en mensen van hun werk naar huis reden, boodschappen deden of op weg waren naar crèche of sportschool. De meteorologische dienst had al dagen gewaarschuwd voor het noodweer, en ook nog op dinsdagochtend, toen de regen het hevigst was. Volgens de Spaanse krant El País zat Mazón te eten in een restaurant in het centrum van Valencia terwijl zijn regio onder water liep. Zijn team bevestigt het verhaal, maar zegt dat het om een werketentje ging.
Huilende koningin
De woede en frustratie bij de Valencianen kwamen zondag tot uitbarsting bij een bezoek van koning Felipe, koningin Letizia, premier Sánchez en regiopresident Carlos Mázon aan het zwaar getroffen Paiporta, waar ruim zestig inwoners omkwamen. Koningin Letizia kreeg een klont modder in haar gezicht en stond later te huilen. Het koningspaar heeft nadien nog een uur met inwoners gepraat. Premier Sánchez, die een klap op zijn achterhoofd kreeg met een bezemsteel, vertrok direct. „Un corbarde”, zeiden de inwoners, een lafaard, niet wetend dat de premier gewond was geraakt. Later liet minister van Binnenlandse Zaken Grande-Marlaska weten dat de verwondingen meevielen.
Volgens de regering-Sánchez zaten extreemrechtse groeperingen achter het geweld, waaronder de jongerenbeweging Revuelta, verbonden aan de ultrarechtse partij Vox. De Guardia Civil onderzoekt de betrokkenheid van deze groepen en heeft tot nu toe drie mensen gearresteerd.
<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="icon" data-description="Inwoners gooiden zondag in Paiporta modder naar de Spaanse koning Felipe (midden).” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Inwoners gooiden zondag in Paiporta modder naar de Spaanse koning Felipe (midden).” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/08160203/data124178636-db7656.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen-6.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen-4.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen-5.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen-6.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/spaanse-politici-geven-elkaar-de-schuld-van-chaos-rond-overstromingen-7.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/y8n3ESLYgDZ-y05cqqTHWAD7dck=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/08160203/data124178636-db7656.jpg 1920w”>
Inwoners gooiden zondag in Paiporta modder naar de Spaanse koning Felipe.
Foto’s: Manaure Quintero
De afgelopen dagen heeft Mazón geprobeerd de schuld voor de ramp bij de regering-Sánchez te leggen, en zelfs bij de militaire noodhulpeenheid (UME). „Dat de regering wacht op mijn hulpvraag en niet op eigen initiatief handelt, is absurd”, zei Mázon in een interview met zender Antena 3. Maar in zijn eigen partij is er kritiek op zijn eigen late handelen. Er wordt zelfs gezegd dat hij zou moeten aftreden om het imago van de Partido Popular (PP) te redden. „Mázon zit vast in een steegje met maar één uitgang”, zeggen bronnen binnen zijn partij.
‘Er is maar één schuldige’
Inmiddels gaat het politieke debat ook over de bredere vraag wie in een crisis als deze de leiding moet nemen. Madrid en Valencia blijven wijzen naar elkaar. De oppositie vindt dat Sánchez moet opstappen. „Er is maar één schuldige en dat is Sánchez. Hij moet opstappen, per direct”, zegt Vox-leider Santiago Abascal. Sánchez zelf zegt dat hij niets verkeerd heeft gedaan en benadrukt dat hij meerdere malen hulp heeft aangeboden, maar dat die is afgewezen door Mázon.
Volgens de Spaanse wet zijn autonome regio’s verantwoordelijk voor het versturen van waarschuwingen bij rampen. Ook horen de regiobesturen daarna de coördinatie op zich te nemen en de hulpdiensten aan te sturen. Het Constitutionele Hof bepaalde al in 1985 dat autonome regio’s verantwoordelijk zijn voor burgerbescherming en openbare veiligheid. Een wet van de gemeente Valencia beschrijft tot in detail wat te doen bij natuurrampen zoals overstromingen en bosbranden. Zodra een noodsituatie van nationaal belang wordt of de veiligheid van de inwoners in het geding is, kunnen de autonome besturen het ministerie van Binnenlandse Zaken om hulp vragen.
‘Verleen eerst hulp en ga elkaar daarna pas opvreten in het parlement’
De landelijke regering kan in sommige gevallen besluiten de regie over te nemen in een regio, zoals gebeurde in 2017 in Catalonië toen oud-regiopresident Carles Puigdemont de onafhankelijkheid uitriep. In het geval van natuurrampen kan dat juist weer niet, door een wet uit 2015 van de Partido Popular. Daarin staat dat Madrid regiopresidenten niet aan de kant kan schuiven bij rampen. „Ik moet me aan de wet houden”, zei premier Sánchez (van de socialistische partij PSOE) dan ook, toen hij van PP-leider Feijóo het verwijt kreeg niet te hebben ingegrepen in Valencia. „Het is notabene jullie eigen wet.”
Experts en politici pleiten voor herziening van deze wetten en duidelijker afspraken over wanneer Madrid moet ingrijpen bij natuurrampen, om chaos als deze in de toekomst te voorkomen.
Franklin (vader), Juana (moeder), Letizia (oudste dochter), Leire (bab) en Thiego (jongste zoon). Het hondje heet Gosh.Foto Joseph Fox
In Valencia beseffen burgers dat ze hier niets mee opschieten. „Het is misselijkmakend dat het in de eerste dagen na de ramp alleen ging over wie er schuldig was, terwijl we hier lijken uit de modder moesten trekken”, zegt Franklin Suarez, die zijn huis is kwijtgeraakt. „Politici willen altijd scoren over de rug van slachtoffers, maar dit is niet de manier. Verleen hulp, kom met oplossingen, deel eten en drinken uit en ga daarna – als de rust is weergekeerd – elkaar pas opvreten in het parlement. Niet nu, daar is het te vroeg voor. En het is respectloos jegens de slachtoffers.”
Volgende week moet de regering van Sánchez verantwoording afleggen aan het Congres. Dat doet de minister van Territoriaal Beleid Ángel Victor Torres. De dag daarop, donderdag, moet de Valenciaanse regiopresident Mázon op zijn beurt uitleg geven in Madrid. Oppositiepartijen Partido Popular en Vox willen dat ook Sánchez ondervraagd wordt, maar die is dan voor een klimaattop in Azerbeidzjan en ontspringt de dans.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146688-fb1fd1.jpg|https://images.nrc.nl/5zVTHZh0vkjUE5V37acRWhtfPMs=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146688-fb1fd1.jpg|https://images.nrc.nl/i7JelZAyVywoCWIRx7ZQaVtuJdE=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146688-fb1fd1.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146763-e90d5e.jpg|https://images.nrc.nl/jJS-61LQ-mZge0918SELpXF2JcU=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146763-e90d5e.jpg|https://images.nrc.nl/qvjX1ZaxFlcksWwFhPlCbF7-72M=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data124146763-e90d5e.jpg)
