Nieuwsuur interviewde 17 oktober psychiater Niels Mulder, hoogleraar Openbare geestelijke gezondheidszorg en werkzaam bij de crisisdienst in Rotterdam. De aanleiding was een steekpartij met dodelijk gevolg door een psychotische man. Uit onderzoek bleek dat weer sprake was van falende samenwerking tussen hulpverleningsinstanties en politie.
Dat daarvoor aandacht is in de media, is een goede zaak. Maar dat de aanleiding doorgaans gruweldaden zijn zoals deze dodelijke steekpartij, leidt helaas tot meer angst voor, en stigmatisering van alle psychosegevoelige mensen. Mede omdat deze angst bestaat, zou de samenleving er op moeten kunnen vertrouwen dat onze psychosegevoelige medemensen adequate zorg krijgen.
Psychiater Mulder legde uit dat de reguliere hulpverlening bij psychotische mensen vaak geen voet aan de grond krijgt, omdat het ontbreken van ziekte-inzicht symptoom is van hun aandoening. In situaties waarin iemand een gevaar vormt voor zichzelf en/of zijn omgeving kan de crisisdienst ingrijpen. Tussen de reguliere hulpverlening en de crisisdienst gaapt een leemte, die zou moeten worden ingevuld door zogeheten ‘bemoeizorg’. Regelmatig langsgaan bij verwarde mensen, die hulpverlening afhouden, zou hen tot het accepteren van zorg moeten ‘verleiden’. Er moet dan niet direct over pillen en dergelijke gesproken worden, maar eerst vertrouwen worden opgebouwd. Daar kan wel een jaar voor nodig zijn. De afgelopen vijftien tot twintig jaar functioneert de ‘bemoeizorg’, die is ondergebracht bij de gemeenten, echter niet goed. Vaak ontbreekt zelfs psychiatrische expertise, aldus Niels Mulder.
Dat die bemoeizorg niet functioneert is schadelijk. Voor een aantal psychosegevoelige mensen zal ‘verleiden tot zorg’ kunnen werken. Maar langdurig proberen vertrouwen op te bouwen kan ook schadelijke gevolgen hebben. Hoe langer iemand in een psychotische toestand verkeert, des te meer raakt hij psychisch, cognitief en fysiek beschadigd. Voor veel psychosegevoelige mensen is medicatie in de vorm van antipsychotica een essentiële remedie. Zonder drang en dwang is het vaak niet mogelijk zorgmijders ertoe te bewegen medicatie te accepteren. Pas als dat lukt, wordt het echt mogelijk hun vertrouwen te winnen.
Beoordeling door experts
Helaas hebben antipsychotica nare bijwerkingen, wat voor mensen vaak aanleiding is om ermee te stoppen. Of ze willen eens weten wie ze eigenlijk zijn zonder dat spul in lijf en hoofd. Als ze daardoor opnieuw over een langere periode hulp en medicatie weigeren, verliezen ze mogelijk alles wat ze dankzij het gebruik van medicatie hebben kunnen opbouwen, zoals werk, een relatie, lidmaatschap van een vereniging, vriendschappen, een woning. In feite is dan opnieuw ingrijpen geboden.
De moeder van de man die in psychotische toestand de gruwelijke moord pleegde, wat de aanleiding was voor het interview met psychiater Mulder in Nieuwsuur, had vergeefs bij alle mogelijke instanties aangeklopt, waaronder de gemeente. Zij verwachtte dat er iets vreselijks zou kunnen gebeuren ten gevolge van de mentale toestand van haar zoon.
Niet ter sprake kwam, of de moeder wist dat de gemeente in reactie op haar meldingen een verzoek om een zorgmachtiging voor haar zoon had kunnen indienen bij de officier van justitie. Evenmin werd duidelijk of iemand haar erop had gewezen, dat ze veertien dagen na het uitblijven van een verzoek om een zorgmachtiging door de gemeente, in beroep had kunnen gaan om te proberen die alsnog te krijgen. In zo’n proces om een zorgmachtiging te krijgen had in ieder geval iemand, namelijk een rechter en een onafhankelijke psychiater, beoordeeld of haar zoon voor gedwongen opname in aanmerking zou zijn gekomen.
Voorheen kon iedereen die meende dat iemand een gevaar vormde voor zichzelf en/of zijn omgeving bij de rechter om een machtiging tot gedwongen opname vragen, vergelijkbaar met de huidige zorgmachtiging. De tegenwoordig ingestelde tussenstap dat eerst de gemeente moet worden ingeschakeld, leidt tot vertraging en nalatigheid met schadelijke, en soms zelfs desastreuze gevolgen. Zeker wanneer bij die gemeente psychiatrische expertise ontbreekt, wat volgens hoogleraar Niels Mulder dus voorkomt.
Vrijheidsberoving soms nodig
Naast praktische zaken vormt mijns inziens de ethische kwestie van autonomie een begrijpelijke belemmering voor adequaat handelen inzake de zogenaamde zorgmijders.
Een van de verdrietigste dingen in mijn leven is geweest dat er regelmatig niets anders op zat dan mijn aan schizofrenie lijdende broer (in 2019 overleden) via de rechter te laten opnemen. Meer dan eens was hij dan al langere tijd, zelfs jarenlang, vereenzaamd en vervuild. Opname betekende toen helaas niet dat hij dan ook de medicatie kreeg die hij nodig had. Verplichte medicatie werd pas mogelijk onder de Wet verplichte ggz, die in 2020 is ingegaan. Wanneer mijn broer het gebruik van antipsychotica weer accepteerde, kon hij zelfstandig wonen, vrijwilligerswerk doen, zelf zijn geld beheren, en contact hebben met anderen.
Hulpverleners zijn erop gericht hun cliënten te ondersteunen zoveel mogelijk de regie over hun eigen leven te voeren. Een verzoek om vrijheidsberoving staat daar haaks op. Maar een harde maatregel als (tijdelijke) gedwongen opname, kan voorkomen een medemens in psychotische toestand verkommert, of gewelddaden pleegt. Helaas maken ook zachtaardige hulpverleners stinkende wonden.
