In de Verenigde Staten werden vannacht de stemmen geteld voor de presidentsverkiezingen. Verslaggever Merijn de Waal volgde de verkiezingsuitslag vanaf verschillende zogenoemde Watch Parties. Tot ieders verrassing is de uitslag nu al bekend en blijkt Donald Trump de winnaar.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman
Over ruim een jaar zullen de Verenigde Staten zich zeer waarschijnlijk voegen bij het illustere gezelschap van Iran, Libië en Jemen. Dat zijn de enige drie landen in de wereld die het klimaatakkoord van Parijs (2015) niet hebben geratificeerd. Net als in zijn vorige ambtstermijn heeft Donald Trump aangekondigd dat hij de Verenigde Staten zo snel mogelijk wil terugtrekken uit het akkoord, dat volgens hem zeer onrechtvaardig uitpakt voor zijn land.
In het Parijsakkoord was vastgelegd – mede uit vrees voor een Amerikaanse president à la Trump – dat landen er de eerste drie jaar na inwerkingtreding niet uit mochten stappen. Na de formele aankondiging duurt het een jaar voordat zo’n stap officieel bezegeld is. Daardoor bleef het effect van Trumps terugtrekking de vorige keer beperkt. Toen Joe Biden in 2021 Trump opvolgde, konden de VS na tweeënhalve maand afwezigheid weer probleemloos aanschuiven aan de onderhandelingstafel.
Of de VS zomaar uit het juridisch bindende klimaatverdrag uit 1992 kunnen stappen, is de vraag
Deze keer kan dat een stuk lastiger worden. De drie jaar wachttijd geldt niet meer nu het akkoord al bijna tien jaar oud is. Als Trump snel handelt, zullen de VS jarenlang aan de zijlijn staan bij de mondiale klimaatonderhandelingen. Die afzijdigheid kan nog worden versterkt als Trump ook het klimaatverdrag uit 1992, dat de basis vormt voor alle internationale klimaatafspraken sindsdien, opzegt. Daarvoor wordt onder andere gepleit in Project 2025, het document van een conservatieve Amerikaanse denktank dat mogelijk als blauwdruk gaat dienen voor Trumps tweede termijn.
Of de Amerikaanse president zomaar uit het juridisch bindende klimaatverdrag kan stappen, is de vraag. Juristen zijn het daar niet over eens. Het is een internationaal verdrag dat destijds met steun van het Congres is aangenomen, in tegenstelling tot het Parijsakkoord, dat niet diezelfde status heeft en door president Barack Obama in 2015 kon worden geratificeerd zonder tussenkomst van het Congres.
Volgens Dan Bodansky, hoogleraar internationaal recht aan de Arizona State University, heeft een president de bevoegdheid om verdragen op te zeggen. „De algemene consensus is dat de president in de praktijk de Verenigde Staten kan terugtrekken uit verdragen waar de Senaat advies over heeft gegeven en mee heeft ingestemd”, zei hij tegen de website Climate Home. Zijn collega Harold Koh van de Yale Law School betwijfelt dat. En mocht Trump het klimaatverdrag toch proberen op te zeggen, zullen tegenstanders volgens Koh naar de rechter stappen, waarmee ze het besluit gemakkelijk een paar jaar kunnen vertragen.
Lees ook
Trump krijgt veel ruimte om zijn macht te vergroten en tegenstanders te vervolgen
Onmogelijke opgave
Zeker is wel dat een terugkeer in het klimaatverdrag voor een volgende president een bijna onmogelijke opgave zou worden. Daarvoor ontbreekt in de Senaat een meerderheid die groot genoeg is – precies de reden waarom de auteurs van het conservatieve Project 2025 ervoor pleiten. Zonder dit raamverdrag is ook deelname aan Parijs niet mogelijk. Het zou de VS voor lange tijd buitenspel zetten in de onderhandelingen.
Toch zien veel experts deze juridische schermutselingen als een achterhoedegevecht. Daarbij wijzen ze op de vorige ambtstermijn van Trump. Toen beloofde hij tijdens de verkiezingscampagne dat hij de kolenindustrie een nieuwe impuls zou geven. Het tegendeel gebeurde: in de vier jaar van zijn presidentschap werden volgens The New York Times 75 kolencentrales gesloten en gingen 13.000 banen in de sector verloren. De wetten van de economie bleken sterker dan de wensen van de president. Energie uit onder meer zon en wind waren intussen veel goedkoper dan elektriciteit van kolencentrales.
Daar komt nog bij dat het niet zeker is of Trump het aandurft de Inflation Reduction Act, een pakket met wetgeving voor het vergroenen van de economie, helemaal ongedaan te maken. Het zijn veelal Republikeinse staten die profiteren van de federale subsidies op duurzame energie en infrastructurele maatregelen die het land minder kwetsbaar maken voor klimaatverandering.
Toch bestaat bij veel experts de vrees dat onder Trump de snelheid van de emissiereducties in de VS fors zal dalen. Carbon Brief, een Britse non-gouvernementele organisatie voor klimaatbeleid, becijferde dat de uitstoot van broeikasgassen in de VS tot 2030 wel eens zo’n vier gigaton hoger zou kunnen uitpakken dan wanneer de Democratische kandidaat Kamala Harris de verkiezingen had gewonnen. Dat is net zoveel als de Europese Unie en Japan samen jaarlijks uitstoten. Het zou alle besparingen die de afgelopen vijf jaar wereldwijd zijn bereikt door de groei van energie uit zon, wind en andere schone bronnen maar liefst twee keer teniet doen.
Lees ook
Hoe de Amerikaanse energietransitie zich verder zal ontwikkelen hangt af van de presidentsverkiezingen
Bidens belofte
Om bij te dragen aan het klimaatdoel van Parijs (een opwarming van minder dan 2 graden Celsius, en liefst minder dan 1,5 graden aan het einde van de eeuw) beloofde president Biden de uitstoot van broeikasgassen in 2030 te halveren ten opzichte van 2005. Trump zal die belofte niet waarmaken, verwacht Carbon Brief. De emissies zullen ook onder Trump blijven dalen, maar met niet meer dan ongeveer 28 procent.
Dat heeft ook gevolgen voor het Parijsakkoord. Het mondiale doel om tegen het midden van de eeuw de CO2-uitstoot naar netto-nul terug te brengen, dreigt nog onhaalbaarder te worden dan het toch al was. Niemand is in staat de rol van de grootste economie van de wereld en na China de grootste klimaatvervuiler over te nemen. Dat zal blijken in de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe, waar maandag de jaarlijkse klimaattop begint. En waar de rest van de wereld te maken krijgt met een vleugellamme Amerikaanse delegatie.
Nadat China in de afgelopen jaren onder Xi Jinping steeds autocratischer werd en Rusland onder leiding van Poetin aan een oorlog in een vreedzaam buurland begon, krijgt de westerse grootmacht VS met Donald Trump nu weer een president die ‘America first’ hoog in het vaandel heeft en die niets opheeft met multilateraal overleg.
In de afgelopen tien jaar is het idee dat regels en onderling beraad de omgang tussen staten moeten bepalen steeds verder op de achtergrond geraakt, terwijl het recht van de sterkste aan terrein won. Met de tweede termijn voor Trump wordt die ideëel-getinte internationale orde van recht en dialoog weer verder uitgehold. Het internationale klimaat-overleg bijvoorbeeld, zal nu nóg moeizamer worden.
Donald Trump laat zich in zijn buitenlands beleid leiden door twee tegenstrijdige impulsen. Hij houdt het liefst behoorlijk afstand tot conflicten ver weg. Hij heeft de Democraten herhaaldelijk de schuld gegeven van eindeloos durende oorlogen waar de VS in de afgelopen decennia bij betrokken waren. De kans dat de VS zich de komende jaren met een grote troepenmacht in een conflict mengen is niet zo groot. In zijn overwinningstoespraak woensdagochtend beloofde Trump dat hij geen oorlogen zal beginnen, maar ze zal beëindigen.
Transactie
Toch is hij geen zuivere isolationist. Hij wil óók dat de VS in de wereld sterk staan en kracht uitstralen. Hij beloofde woensdag ook een „machtige krijgsmacht”. Welk instinct op welk moment de doorslag zal geven is moeilijk te voorspellen.
De wereld zal daarnaast moeten leven met een westerse leider die elk internationaal contact ziet als deel van een transactie. In Trumps optiek kent elke onderhandeling maar één winnaar, en dat kan natuurlijk alleen hijzelf zijn. Dat geldt voor concurrenten én voor bondgenoten.
In vergelijking met acht jaar geleden is Trump nu beter voorbereid. Er liggen blauwdrukken voor zijn eerste honderd dagen klaar en met JD Vance heeft hij een jonge en dynamische vice-president aan zijn zijde die goed ligt bij zijn zoons en bij zijn held en helper Elon Musk.
Donald Trump laat zich in zijn buitenlands beleid leiden door twee tegenstrijdige impulsen
De overwinning van Trump en Vance is van groot belang voor Oekraïne. De VS zijn met afstand de belangrijkste bondgenoot van Kyiv in de oorlog met Rusland. Trump ziet niets in langdurige steun voor Oekraïne en wil dat er zo snel mogelijk onderhandeld wordt tussen Moskou en Kyiv. Vance heeft wel eens een vredesdeal geopperd waarbij Poetin een deel van het door Rusland bezette gebied in Oekraïne mag behouden en Oekraïne neutraal blijft en dus niet toetreedt tot de NAVO. Voor Kyiv zou zo’n uitkomst onverteerbaar zijn.
Voor Rusland is Trump in het verleden een lastige partner gebleken. Hij was openlijk complimenteus naar Poetin en zocht herhaaldelijk het gesprek, maar hij aarzelde ook niet sancties op te leggen. In Europa wekten de onderonsjes met Poetin argwaan die nooit is weggeëbd. Ook nu zal Europa héél goed letten op wat Trump met Moskou bespreekt.
Voor de traditionele vrienden van de VS in Europa breekt een onzekere tijd aan. Trump ziet de Europese Unie niet in eerste instantie als een club medestanders, maar als economische concurrenten. In zijn campagne heeft hij herhaaldelijk gedreigd met hoge invoertarieven. Als hij dat dreigement doorzet, zal Europa antwoorden met tarieven op Amerikaanse producten.
Kwetsbare bondgenoten
De tweede overwinning van Trump in acht jaar tijd toont bovendien aan dat een rechts-nationalistische wereldvisie in het Westen een steeds breder draagvlak krijgt. In Europa is de overwinning een steun in de rug voor de openlijke Trump-supporters als de premiers van Hongarije en Slowakije, Viktor Orbán en Robert Fico. Het betekent ook rugwind voor premier Giorgia Meloni in Italië, voor PVV-leider Geert Wilders en een hele reeks rechtse partijen in de Europese Unie, variërend van de AfD in Duitsland tot Rassemblement National in Frankrijk.
Hoe Trump 2.0 zal uitpakken voor de NAVO is ongewis. Trump heeft in het verleden twijfel gezaaid over de vraag of de VS een bondgenoot die aangevallen wordt wel zal verdedigen – de kern van de alliantie. Eenheid is de belangrijkste kracht van het bondgenootschap. Twijfels over de betrokkenheid van het met afstand machtigste land zijn funest. Bondgenoten die zich kwetsbaar voelen, zoals de Baltische landen, worden dan onzeker, vijanden en concurrenten voelen zich sterker.
Trump heeft ook wel gedreigd om uit de NAVO te stappen. Het dreigement werd vooral gezien als een manier om Europese landen die niet genoeg geld uitgeven aan hun krijgsmacht verder onder druk te zetten. Met zijn comeback zal de druk op Europa om op militair terrein snel zelfstandiger te worden, toenemen. Het is al twee decennia duidelijk dat de VS zich willen concentreren op de concurrentieslag met China en er steeds minder voor voelen op te treden als de beschermheer van Europa.
Een van Trumps favoriete woorden, zei hij tijdens de campagne is: ‘tarief’. Naast Europa moet ook China zich schrap zetten. Dreigde hij Europa met tarieven van 10 of 20 procent, richting Beijing schermde hij met 60 procent. Net als voor Europa geldt ook voor China dat er maar één manier is om Trumps invloed in te dammen: zelf sterker worden, zowel economisch als militair.
Eén van de rechtse politici die zich graag als sterke leider en Trump-vriend afficheert is de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. De genegenheid, bleek acht jaar geleden is wederzijds. Het ligt voor de hand dat Trump Netanyahu nóg meer ruimte geeft in zijn strijd tegen Hamas en Hezbollah dan de huidige Amerikaanse regering.
Lees ook
Tussen hoop en vrees: wat betekent Trumps overwinning voor de rest van de wereld?
Beleggers die vol inzetten op de zogenoemde ‘Trump trade’ – een strategie voor als de Republikeinse kandidaat de Amerikaanse verkiezingen zou winnen – hebben woensdag goede zaken gedaan.
Handelaren gingen ervan uit dat bij een zege van Trump de rente op staatsleningen zou stijgen. De reden daarachter is dat het Amerikaanse begrotingstekort zal stijgen, omdat de lastenverlichting die in 2017 werd doorgevoerd, door Trump volgend jaar volledig wordt verlengd, aangevuld met nieuwe lastenverlichting – vooral voor bedrijven.
Een oplopend begrotingstekort zorgt voor een hogere staatsschuld en een stijgende rente op de staatsleningen waarmee die schuld wordt gefinancierd. Bovendien kunnen de extra uitgaven zorgen voor het langer hoog blijven van de inflatie. Ook Trumps voornemen om invoertarieven integraal te verhogen, kan de inflatie bestendigen. Tarieven zorgen voor hogere invoerprijzen die weer doorsijpelen in de consumentenprijzen.
De rente op tienjarige staatsleningen steeg vanmorgen vroeg dan ook hard: op de verkiezingsavond bedroeg hij nog 4,28 procent en steeg daarna zeer snel naar 4,45 procent, waar hij de rest van woensdag bleef.
‘Trump traders’ gingen ook uit van een hogere koers van de Amerikaanse dollar. De hogere inflatievooruitzichten kunnen ervoor zorgen dat de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve Board, haar rente minder snel zal verlagen dan verwacht. De dollar profiteert op de korte termijn van zo’n hoger dan gedachte rente.
Al zeer vroeg in de ochtend was de toen verwachte winst van Trump al zichtbaar in een forse koersstijging van de Amerikaanse munt. Dat was goed te zien bij wisselkoers van dollar en euro, waarbij de Europese munt in luttele uren ruim 2 procent verloor. Dat is voor deze wisselkoers een enorme beweging.
Record voor bitcoin
Bitcoin, waarvan de koersvorming geen economische verklaring heeft, maar die wel werd geacht te stijgen bij een overwinning voor Trump, steeg met ruim 4 procent naar een record 75.345 dollar. Dat is ruim het dubbele van een jaar geleden.
Europese aandelen veranderden woensdag per saldo nauwelijks van koers, maar er waren grote onderlinge verschillen. Defensieaandelen deden het goed, met flinke koersstijgingen voor bijvoorbeeld het Franse Safran, het Italiaanse Leonardo, het Britse Rolls Royce en BAE Systems. Aandelen van bedrijven in groene energie, zoals Vestas en Orsted (allebei Deens), moesten juist flink terug, omdat hun investeringsvooruitzichten in de VS verslechteren. Dat gold ook voor de aandelen van automakers als Volvo, Mercedes, Volkswagen en BMW, die slachtoffer kunnen worden van hogere Amerikaanse invoertarieven.
Op Wall Street openden de koersen juist fors hoger, met een winst van 2 procent voor de S&P 500-index. Een van de grootste winnaars was Tesla, het concern van multimiljardair Elon Musk die zich enkele maanden terug bij de Trump-campagne aansloot.
De koers van Trump Media & Technologies, een verlieslatend beursvehikel zonder veel omzet, leverde een procent in. En was daarmee eigenlijk het enige onderdeel van de Trump trade dat niet reageerde zoals beleggers hadden gehoopt. De beurswaarde van dat bedrijf bleef daarbij op ruim 7 miljard dollar. Aankomend president Trump heeft er een aandeel in van 59 procent.
