Het onderwerp stond in de top drie van de belangrijkste thema’s van de Amerikaanse kiezer: abortuswetgeving. Volgens het landelijke kiezersonderzoek van Edison Research vonden kiezers alleen de onderwerpen democratie en economie belangrijker. Daarna volgden migratie en buitenlandbeleid.
In verschillende staten kon er dinsdag niet alleen op een nieuwe president gestemd worden, maar ook op het afschaffen van een verbod op abortus, het verruimen van de abortustermijn of het verankeren van het recht op abortus in de wet.
In zeventien Amerikaanse staten is abortus sinds 2022 verboden, of alleen mogelijk wanneer de zwangerschap voor zes weken wordt afgebroken. Burgerrechtenactivisten en medisch personeel hebben veel kritiek op die termijn, omdat veel vrouwen dan nog niet weten dat ze zwanger zijn. In drie van deze zeventien staten konden kiezers zich uitspreken over het recht op abortus. In totaal konden kiezers in tien staten stemmen over het onderwerp.
In de zeven andere staten is abortus weliswaar al mogelijk – de termijn verschilt per staat van vijftien weken tot na 24 weken – maar konden kiezers stemmen om het recht op abortus in de grondwet te verankeren. Dit gebeurde in zes staten: in Arizona, Colorado, Maryland, Nevada en New York is het recht op abortus nu opgenomen in de wet. Op Arizona na was abortus in deze staten al toegestaan tot de levensvatbaarheid van de foetus.
Missouri
De opvallendste uitspraak kwam uit Missouri, de eerste staat waar abortus in 2022 weer illegaal werd. Dat is nu teruggedraaid: abortus is gelegaliseerd tot 24 weken zwangerschap.
Missouri wordt omringd door vier staten waar abortus geheel is verboden of tot maar zes weken is toegestaan. De uitkomst in de Republikeinse staat, met iets meer dan 50 procent van de stemmen voor het opheffen van een abortusverbod, is een overwinning voor de Democraten. Zij hadden van het recht op abortus een belangrijk speerpunt in hun campagne gemaakt.
Lees ook
Babysterfte in VS gestegen na abortusrestricties
Ook in de staat Nebraska konden kiezers stemmen om het recht op abortus tot de levensvatbare fase van de foetus grondwettelijk vast te leggen. Dat gebeurde niet. De termijn waarbinnen abortus is toegestaan, blijft twaalf weken in Nebraska.
Dat is zes weken langer dan in de staten South Dakota en Florida, waar kiezers zich eveneens konden uitspreken om hun wetgeving aan te passen. In Florida moest 60 procent voor een aanpassing van de wet zijn, maar de ja-stemmers kwamen maar net boven de 40 procent uit. In South Dakota stemden nog meer kiezers dan in Florida tegen het aanpassen van het recht op abortus. Daar blijft een volledig verbod gehandhaafd.
Nadat China in de afgelopen jaren onder Xi Jinping steeds autocratischer werd en Rusland onder leiding van Poetin aan een oorlog in een vreedzaam buurland begon, krijgt de westerse grootmacht VS met Donald Trump nu weer een president die ‘America first’ hoog in het vaandel heeft en die niets opheeft met multilateraal overleg.
In de afgelopen tien jaar is het idee dat regels en onderling beraad de omgang tussen staten moeten bepalen steeds verder op de achtergrond geraakt, terwijl het recht van de sterkste aan terrein won. Met de tweede termijn voor Trump wordt die ideëel-getinte internationale orde van recht en dialoog weer verder uitgehold. Het internationale klimaat-overleg bijvoorbeeld, zal nu nóg moeizamer worden.
Donald Trump laat zich in zijn buitenlands beleid leiden door twee tegenstrijdige impulsen. Hij houdt het liefst behoorlijk afstand tot conflicten ver weg. Hij heeft de Democraten herhaaldelijk de schuld gegeven van eindeloos durende oorlogen waar de VS in de afgelopen decennia bij betrokken waren. De kans dat de VS zich de komende jaren met een grote troepenmacht in een conflict mengen is niet zo groot. In zijn overwinningstoespraak woensdagochtend beloofde Trump dat hij geen oorlogen zal beginnen, maar ze zal beëindigen.
Transactie
Toch is hij geen zuivere isolationist. Hij wil óók dat de VS in de wereld sterk staan en kracht uitstralen. Hij beloofde woensdag ook een „machtige krijgsmacht”. Welk instinct op welk moment de doorslag zal geven is moeilijk te voorspellen.
De wereld zal daarnaast moeten leven met een westerse leider die elk internationaal contact ziet als deel van een transactie. In Trumps optiek kent elke onderhandeling maar één winnaar, en dat kan natuurlijk alleen hijzelf zijn. Dat geldt voor concurrenten én voor bondgenoten.
In vergelijking met acht jaar geleden is Trump nu beter voorbereid. Er liggen blauwdrukken voor zijn eerste honderd dagen klaar en met JD Vance heeft hij een jonge en dynamische vice-president aan zijn zijde die goed ligt bij zijn zoons en bij zijn held en helper Elon Musk.
Donald Trump laat zich in zijn buitenlands beleid leiden door twee tegenstrijdige impulsen
De overwinning van Trump en Vance is van groot belang voor Oekraïne. De VS zijn met afstand de belangrijkste bondgenoot van Kyiv in de oorlog met Rusland. Trump ziet niets in langdurige steun voor Oekraïne en wil dat er zo snel mogelijk onderhandeld wordt tussen Moskou en Kyiv. Vance heeft wel eens een vredesdeal geopperd waarbij Poetin een deel van het door Rusland bezette gebied in Oekraïne mag behouden en Oekraïne neutraal blijft en dus niet toetreedt tot de NAVO. Voor Kyiv zou zo’n uitkomst onverteerbaar zijn.
Voor Rusland is Trump in het verleden een lastige partner gebleken. Hij was openlijk complimenteus naar Poetin en zocht herhaaldelijk het gesprek, maar hij aarzelde ook niet sancties op te leggen. In Europa wekten de onderonsjes met Poetin argwaan die nooit is weggeëbd. Ook nu zal Europa héél goed letten op wat Trump met Moskou bespreekt.
Voor de traditionele vrienden van de VS in Europa breekt een onzekere tijd aan. Trump ziet de Europese Unie niet in eerste instantie als een club medestanders, maar als economische concurrenten. In zijn campagne heeft hij herhaaldelijk gedreigd met hoge invoertarieven. Als hij dat dreigement doorzet, zal Europa antwoorden met tarieven op Amerikaanse producten.
Kwetsbare bondgenoten
De tweede overwinning van Trump in acht jaar tijd toont bovendien aan dat een rechts-nationalistische wereldvisie in het Westen een steeds breder draagvlak krijgt. In Europa is de overwinning een steun in de rug voor de openlijke Trump-supporters als de premiers van Hongarije en Slowakije, Viktor Orbán en Robert Fico. Het betekent ook rugwind voor premier Giorgia Meloni in Italië, voor PVV-leider Geert Wilders en een hele reeks rechtse partijen in de Europese Unie, variërend van de AfD in Duitsland tot Rassemblement National in Frankrijk.
Hoe Trump 2.0 zal uitpakken voor de NAVO is ongewis. Trump heeft in het verleden twijfel gezaaid over de vraag of de VS een bondgenoot die aangevallen wordt wel zal verdedigen – de kern van de alliantie. Eenheid is de belangrijkste kracht van het bondgenootschap. Twijfels over de betrokkenheid van het met afstand machtigste land zijn funest. Bondgenoten die zich kwetsbaar voelen, zoals de Baltische landen, worden dan onzeker, vijanden en concurrenten voelen zich sterker.
Trump heeft ook wel gedreigd om uit de NAVO te stappen. Het dreigement werd vooral gezien als een manier om Europese landen die niet genoeg geld uitgeven aan hun krijgsmacht verder onder druk te zetten. Met zijn comeback zal de druk op Europa om op militair terrein snel zelfstandiger te worden, toenemen. Het is al twee decennia duidelijk dat de VS zich willen concentreren op de concurrentieslag met China en er steeds minder voor voelen op te treden als de beschermheer van Europa.
Een van Trumps favoriete woorden, zei hij tijdens de campagne is: ‘tarief’. Naast Europa moet ook China zich schrap zetten. Dreigde hij Europa met tarieven van 10 of 20 procent, richting Beijing schermde hij met 60 procent. Net als voor Europa geldt ook voor China dat er maar één manier is om Trumps invloed in te dammen: zelf sterker worden, zowel economisch als militair.
Eén van de rechtse politici die zich graag als sterke leider en Trump-vriend afficheert is de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. De genegenheid, bleek acht jaar geleden is wederzijds. Het ligt voor de hand dat Trump Netanyahu nóg meer ruimte geeft in zijn strijd tegen Hamas en Hezbollah dan de huidige Amerikaanse regering.
Lees ook
Tussen hoop en vrees: wat betekent Trumps overwinning voor de rest van de wereld?
Beleggers die vol inzetten op de zogenoemde ‘Trump trade’ – een strategie voor als de Republikeinse kandidaat de Amerikaanse verkiezingen zou winnen – hebben woensdag goede zaken gedaan.
Handelaren gingen ervan uit dat bij een zege van Trump de rente op staatsleningen zou stijgen. De reden daarachter is dat het Amerikaanse begrotingstekort zal stijgen, omdat de lastenverlichting die in 2017 werd doorgevoerd, door Trump volgend jaar volledig wordt verlengd, aangevuld met nieuwe lastenverlichting – vooral voor bedrijven.
Een oplopend begrotingstekort zorgt voor een hogere staatsschuld en een stijgende rente op de staatsleningen waarmee die schuld wordt gefinancierd. Bovendien kunnen de extra uitgaven zorgen voor het langer hoog blijven van de inflatie. Ook Trumps voornemen om invoertarieven integraal te verhogen, kan de inflatie bestendigen. Tarieven zorgen voor hogere invoerprijzen die weer doorsijpelen in de consumentenprijzen.
De rente op tienjarige staatsleningen steeg vanmorgen vroeg dan ook hard: op de verkiezingsavond bedroeg hij nog 4,28 procent en steeg daarna zeer snel naar 4,45 procent, waar hij de rest van woensdag bleef.
‘Trump traders’ gingen ook uit van een hogere koers van de Amerikaanse dollar. De hogere inflatievooruitzichten kunnen ervoor zorgen dat de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve Board, haar rente minder snel zal verlagen dan verwacht. De dollar profiteert op de korte termijn van zo’n hoger dan gedachte rente.
Al zeer vroeg in de ochtend was de toen verwachte winst van Trump al zichtbaar in een forse koersstijging van de Amerikaanse munt. Dat was goed te zien bij wisselkoers van dollar en euro, waarbij de Europese munt in luttele uren ruim 2 procent verloor. Dat is voor deze wisselkoers een enorme beweging.
Record voor bitcoin
Bitcoin, waarvan de koersvorming geen economische verklaring heeft, maar die wel werd geacht te stijgen bij een overwinning voor Trump, steeg met ruim 4 procent naar een record 75.345 dollar. Dat is ruim het dubbele van een jaar geleden.
Europese aandelen veranderden woensdag per saldo nauwelijks van koers, maar er waren grote onderlinge verschillen. Defensieaandelen deden het goed, met flinke koersstijgingen voor bijvoorbeeld het Franse Safran, het Italiaanse Leonardo, het Britse Rolls Royce en BAE Systems. Aandelen van bedrijven in groene energie, zoals Vestas en Orsted (allebei Deens), moesten juist flink terug, omdat hun investeringsvooruitzichten in de VS verslechteren. Dat gold ook voor de aandelen van automakers als Volvo, Mercedes, Volkswagen en BMW, die slachtoffer kunnen worden van hogere Amerikaanse invoertarieven.
Op Wall Street openden de koersen juist fors hoger, met een winst van 2 procent voor de S&P 500-index. Een van de grootste winnaars was Tesla, het concern van multimiljardair Elon Musk die zich enkele maanden terug bij de Trump-campagne aansloot.
De koers van Trump Media & Technologies, een verlieslatend beursvehikel zonder veel omzet, leverde een procent in. En was daarmee eigenlijk het enige onderdeel van de Trump trade dat niet reageerde zoals beleggers hadden gehoopt. De beurswaarde van dat bedrijf bleef daarbij op ruim 7 miljard dollar. Aankomend president Trump heeft er een aandeel in van 59 procent.
In de Verenigde Staten werden vannacht de stemmen geteld voor de presidentsverkiezingen. Verslaggever Merijn de Waal volgde de verkiezingsuitslag vanaf verschillende zogenoemde Watch Parties. Tot ieders verrassing is de uitslag nu al bekend en blijkt Donald Trump de winnaar.
Heeft u vragen, suggesties of ideeën over onze journalistiek? Mail dan naar onze ombudsman
