„Ik zag Van Kooten & De Bie voor het eerst bij een buurjongetje toen ik een jaar of tien was”, vertelt theatermaker en komiek Khalid Akouzdame. „Ik snapte de sketch niet helemaal, ik was een kind en bovendien was het voor mij anders dan voor mijn buurjongen. Ik ben wel opgegroeid in een tamelijk witte omgeving, maar heb Marokkaanse ouders. De culturele nuance ontging mij. Toch fascineerde het me hoe de ouders van mijn buurjongen het zo grappig vonden. Dat had ik ook bij mijn eigen ouders als zij Marokkaanse komedie keken en over de bank rolden van het lachen.”
Jaren na het zien van de sketch bij z’n buurjongen begon Akouzdame zelf als komiek te werken. Hij is een van de oprichters van Borrelnootjez, een satirisch duo bekend van hun sketches op Instagram en YouTube. Zo kwam hij weer in aanraking met het werk van Van Kooten en De Bie. „En toen kwam ik er ook achter hoe vet hun sketches echt zijn. Het is zo een gevarieerd palet aan typetjes en sketches. Dit proberen wij ook met Borrelnootjez. Hun tempo was lager, echte slow humor, zo’n sketch zou je nu niet kunnen plaatsen op TikTok. Maar de grappen en hun benadering van de maatschappij zijn zo gevat en de chemie tussen de acteurs is echt heel erg sterk. De manier waarop zij komedie deden is tijdloos. Ik denk dat zij daar echt wel de beste in zijn in Nederland.”
Het werk van Kees van Kooten en Wim de Bie blijkt nog steeds relevant voor jonge makers. Vijftig jaar na de eerste uitzending van het Simplisties Verbond sprak NRC met jonge tv- en theatermakers die in veel gevallen te jong zijn om Van Kooten & De Bie live te hebben gezien. Toch noemen zij stuk voor stuk het legendarische duo als één van hun belangrijke inspiratiebronnen.
Vijftig jaar geleden, op 28 oktober 1974 om precies te zijn, richtte het Haagse satirisch duo Kees van Kooten en de vorig jaar overleden Wim de Bie de fictieve organisatie Simplisties Verbond op. De naoorlogse wereld was veel te ingewikkeld geworden, alles moest simpeler. Op 6 november werd de eerste aflevering van het gelijknamige programma op televisie uitgezonden. In iedere uitzending kwamen voorbeelden aan bod van veel te gecompliceerde, bureaucratische voorvallen in het dagelijks leven van de Nederlander: „Daar moet de mattenklopper overheen!”
Het Simplisties Verbond en latere programma’s van het duo als Keek op de week en Koot & Bie boden commentaar op actualiteiten via sketches en iconische typetjes. Decennialang waren ze zo ongeveer verplichte kost voor televisiekijkend Nederland en de komieken worden vandaag de dag beschouwd als de grondleggers van het satirische nieuwsprogramma.
Wie de sketches terugkijkt kan het niet ontgaan hoe profetisch sommige karakters en situaties zijn gebleken. In De Nationale Privacytest uit 1987 speelden Van Kooten en De Bie al met het idee van privacyverlies. Voor twintigers die voor het eerst de sketch zien over de aanzuigende werking van Laren op nep-VVD’ers is het leuk dat De Bie Mark Rutte zo goed na kan doen, de sketch stamt echter uit een tijd vóór Ruttes politieke opkomst.
Vooruitziende blik
Maar het bekendste voorbeeld van hun vooruitziende blik blijft de Tegenpartij, een fictieve rechts-populistische partij van de personages F. Jacobse en Tedje van Es – „voor alle Nederlanders die niet meer tegen Nederland kenne.” De ideeën en voorstellen van de Haagse ‘vrije jongens’ zijn vandaag de dag zo terug te lezen in de verkiezingsprogramma’s van Nederlandse rechts-radicale partijen. Overigens liep de grap een beetje uit de hand: de Tegenpartij werd zo populair, dat men verwachtte dat zij een aantal zetels in de Tweede Kamer konden winnen. Van Kooten en De Bie besloten hun personages vlak voor de verkiezingen in 1981 symbolisch te ‘laten sterven’ in een poging tot staatsgreep.
Jonge komieken trekken nog steeds lessen uit de technieken van het duo. Akouzdame van Borrelnootjez: „We zijn op een gegeven moment heel technisch naar hun sketches gaan kijken. Hoe doen zij dat en waarom?” Stand-upcomedian Martijn Koning, bekend van onder andere zijn theatershows en het televisieprogramma Comedy Train: „Het is eigenlijk het beste wat wij ooit in Nederland hebben gehad. Wat zij toen deden, lukt mensen nu nog niet eens goed. Het was inhoudelijk zó sterk, supergrappig en hun timing en punchlines klopten gewoon. Dat is zo ontzettend knap, wat zij maakten zijn onvoorstelbare kunstwerkjes.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/04163010/data123989788-fe4f37.jpg)
Van Kooten en De Bie hebben een blijvende invloed op de Nederlandse taal gehad. Twintigers van nu hebben vaak geen idee dat termen als ‘zo stoned als een garnaal’, ‘jemig de pemig’, ‘regelneef’ en ‘doemdenken’ hun oorsprong in het werk van Van Kooten & De Bie. Vandaag de dag staan in de Dikke van Dale ruim veertig woorden en gezegdes die zijn geïntroduceerd door het duo.
Te veel bureaucratie
„De regelneef is zo’n typisch voorbeeld van hun uniek goede humor,” vertelt Jeroen Woe, cabaretier, muzikant, theaterregisseur en programmamaker. „Dat zij kunnen bedenken dat er in een land met veel te veel bureaucratie iemand moet komen om de zee te regelen. Dat is zo’n mooie, geestige en poëtische manier om het nieuws inzichtelijk te maken. Wat zij deden is ongeëvenaard.”
Woe is bekend als lid van het cabaretduo Van der Laan & Woe van het satirisch actualiteitenprogramma Even tot hier. Vergelijkbaar met Van Kooten & De Bie, geven ze duiding aan het nieuws op een komische wijze. „Als je naar Nieuwsuur kijkt, dan hoor je wat er allemaal gebeurd is. Maar hier zit geen emotie onder. Wij proberen, net als Van Kooten en De Bie dat deden, een kijkrichting mee te geven. ”
Woe was zelf nog een kind toen Van Kooten en De Bie op televisie waren. „We waren met de hele familie bij mijn oma om Keek op de week te kijken. Als kind kreeg je niet de link met het nieuws mee, maar die types, zoals die twee oude dametjes of de boze voetbalsupporter, waren voor iedereen grappig.”
„Met die types trapten ze alle heilige huisjes omver”, zegt Koning. „Dit deden ze niet op de lompe, goedkope manier die nu vaak op tv te zien is, maar juist intelligent en inhoudelijk. Nu is het provoceren om het provoceren. Zij braken, zonder dit als doel te hebben, door muren heen.”
