Nog voordat de definitieve uitslag van de Moldavische presidentsverkiezingen bekend was, kwamen de Europese felicitaties voor president Maia Sandu op platform X al door.
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, is blij dat ze met Sandu „verder kan werken aan een Europese toekomst voor Moldavië en zijn bevolking”. EU-buitenlandchef Josep Borrell: „Moldaviërs hebben opnieuw hun vastberadenheid om een Europese toekomst te bouwen laten zien, ondanks hybride pogingen om de democratie te ondermijnen”.
Ook de Duitse kanselier Olaf Scholz en de Franse president Emmanuel Macron – die haar naam verkeerd schrijft – feliciteerden Sandu en spraken over de Europese koers. Premier Schoof biedt zijn hulp aan: „Nederland staat klaar om Moldavië te ondersteunen in het verder versterken van de democratische rechtsstaat en op het Europese pad”. Alleen de Hongaarse premier Viktor Orbán, die er vorige week snel bij was om de pro-Russische regeringspartij Georgische Droom te feliciteren met de verkiezingsoverwinning in Georgië, liet nog niets van zich horen.
Opluchting alom in het Europese kamp. Het overheersende gevoel: de democratie heeft gewonnen, Rusland heeft verloren. Hoe klein het land tussen Roemenië en Oekraïne ook is, deze presidentsverkiezingen waren van grote geopolitieke betekenis. De keuze in de tweede ronde van de verkiezingen ging tussen de pro-Europese Sandu, aan de macht sinds 2020, en de kandidaat van de pro-Russische Socialistische Partij, Aleksandr Stoianoglo. Deze voormalige hoofdaanklager ambieert weliswaar ook toetreding tot de EU, maar wil tegelijk goede banden onderhouden met Moskou. Bleef de voormalige Sovjet-republiek Moldavië behouden voor Europa of viel het in handen van Poetin?
Volgens het Europese kamp was er volop sprake van Russische inmenging, bijvoorbeeld door Moldaviërs vanuit Rusland naar Minsk, Bakoe en Istanbul te vliegen om daar op Stoianoglo te stemmen. Na het sluiten van de stembussen was zondagavond aanvankelijk sprake van een nek-aan-nekrace tussen de twee kandidaten. Later op de avond, toen de stemmen uit het buitenland werden geteld, nam Sandu de leiding. De eindstand werd maandagmiddag bekend: 55,3 procent voor Sandu en 44,7 procent voor Stoianoglo.
Lees ook
over de krappe winst bij het referendum over de EU
Diaspora voor Sandu
Nadere beschouwing van de uitslag bevestigt dat Sandu haar overwinning dankt aan de diaspora. De ingevlogen kiezers uit Rusland horen daar ook bij, maar hun stem op de pro-Russische kandidaat zette geen zoden aan de dijk. Veel Moldaviërs wonen buiten hun land. Niet alleen in Rusland, ook in Roemenië, Italië, Duitsland, de VS. Van de 1,7 miljoen mensen die zondag hun stem uitbrachten, stemden er ruim 326.000 in het buitenland, bijna 20 procent. Deze diaspora-kiezers kozen overweldigend voor Sandu: 83 procent.
Binnen Moldavië liggen de stemverhoudingen heel anders. Van de ruim 1,3 miljoen binnenlandse stemmers koos 49 procent voor Sandu en 51 procent voor Stoianoglo, een verschil van circa 23.000 stemmen. In Gagaoezië, de pro-Russische regio waar Stoianoglo vandaan komt, kreeg hij 97 procent van de stemmen. Zonder de diaspora had Sandu verloren.
Er zijn meer redenen om de Europese opluchting te relativeren. Twee weken geleden, bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, initieerde Sandu een referendum over de vraag of het streven naar EU-toetreding moet worden opgenomen in de grondwet. Het proces is al in gang gezet: de onderhandelingen zijn deze zomer begonnen, de streefdatum voor toetreding is 2030. Een marginale meerderheid van 50,4 procent zei ja. Bij een opkomst van 50,7 procent kun je zeggen dat slechts een kwart van de Moldavische bevolking de EU werkelijk omarmt. De rest is tegen toetreding tot de EU of laat het koud.
En dan is er nog de nogal opzichtige wijze waarop Brussel de pro-Europese kandidaat steunde in de aanloop van het referendum en de presdientsverkiezingen. Op 10 oktober kwam Commissievoorzitter Von der Leyen naar hoofdstad Chisinau voor een bezoek aan Sandu. Ze bracht 1,8 miljard euro mee, als investering in de Moldavische economie voor de komende drie jaar.
Het geld is bedoeld voor scholen, ziekenhuizen, infrastructuur en de energievoorziening. Von der Leyen tegen Sandu: „We denken dat we jou kunnen helpen om de omvang van de economie in tien jaar tijd te verdubbelen.” Critici van Sandu beschouwen de EU-investering, tien dagen voor de verkiezingen, als buitenlandse inmenging.
Prooi voor Poetin
Sandu, deels opgeleid aan Harvard en met werkervaring bij de Wereldbank in Washington, is geliefd bij Europese leiders. Er valt iets te winnen: Moldavië is kwetsbaar voor Russische beïnvloeding en geldt als mogelijk prooi voor Poetin. Niet toevallig vond de tweede bijeenkomst van de jonge Europese Politieke Gemeenschap vorige zomer plaats in een Moldavisch kasteel, met Sandu als gastvrouw voor 54 staatshoofden en regeringsleiders.
In eigen land is de president minder populair. Haar blik is te veel naar buiten gericht en te weinig naar binnen, zeggen critici. Regeringspartij PAS lost binnenlandse problemen als armoede en corruptie niet op. Zowel de partij als de rechtspraak moet worden hervormd.
Voor nu is Moldavië behouden voor Europa. Het is gelukt om Russische inmenging te pareren. Een van de lessen van deze verkiezingen is volgens de Moldavische analist Dionis Cenusa dat als een regering sociaal-economische onvrede negeert, Rusland dat zal oppikken en uitvergroten met desinformatie in verkiezingstijd. President Sandu kan meteen beginnen aan de volgende uitdaging: in juli 2025 zijn er parlementsverkiezingen in Moldavië.
Lees ook
deze reportage over de Moldavische defensie
