Wie in Nederland Keltisch wil studeren moet haast maken. „We verwachten dat het na 1 september 2025 niet langer mogelijk is om te beginnen met deze bacheloropleiding”, waarschuwt de Universiteit Utrecht op haar website. Als je op 1 september begint kun je de opleiding „gegarandeerd” nog afronden. „Je hebt daar tot 1 september 2030 voor.”
Geen wervende boodschap voor aankomende studenten, vindt Nike Stam, universitair docent Keltisch. „We hopen dat de tekst nog wat aangepast kan worden, ook al begrijpen we dat de universiteit eerlijk wil zijn over de toekomst van onze studie.”
De medewerkers van Keltische talen en cultuur kregen op vrijdag 25 oktober te horen dat hun opleiding over vijf jaar moet sluiten. Die boodschap kregen ook vijf andere studies in Utrecht: Duits, Frans, Italiaans, Islam en Arabisch (samen een studie) en religiewetenschappen. Zij trekken minder dan 25 studenten per jaar en zijn volgens het faculteitsbestuur van Geesteswetenschappen al jaren niet rendabel te maken. Voor Keltisch meldden zich dit jaar slechts twee nieuwe studenten aan. „Numeriek een dieptepunt. Meestal zijn het er een stuk of tien”, zegt Stam. „Toch gaat het niet slecht met ons. Er zijn veel studenten die een bijvak bij ons volgen, zoals modern Iers en Welsh. Dat trekt soms wel vijftig studenten.”
In Leiden kregen de Geesteswetenschappen al eerder een soortgelijke schok te verwerken. Daar werd bekend dat het faculteitsbestuur African Studies en Latin American Studies wil schrappen en andere studies wil samenvoegen in brede bachelors. Bij Midden-Oostenstudies worden alle specialisaties, zoals Arabisch, Perzisch en Turks, afgeschaft.
De faculteiten Geesteswetenschappen in Leiden en Utrecht verkeren in financiële problemen. In Leiden wordt rekening gehouden met een tekort van 6 miljoen in 2026, in Utrecht is sprake van 7 miljoen euro. Daar bovenop komen de jaren erna nog de bezuinigingen die het kabinet heeft aangekondigd op de instroom van internationale studenten. „Als de Engelstalige bachelor international studies moet stoppen, met 500 studenten, hebben we een nog groter probleem”, zegt Mark Rutgers, decaan van de faculteit Geesteswetenschappen in Leiden. „Dan heeft dat ook gevolgen voor kleinere opleidingen, want hun docenten geven vakken bij international studies. Dan kom je in een reorganisatie terecht.”
De faculteit Geesteswetenschappen in Utrecht vreest een tekort van 13 miljoen euro in 2027 en moet daarom over de hele breedte 10 procent bezuinigen. „We begrijpen dat het een harde boodschap is, maar we kunnen niet op de oude voet doorgaan, dan stevenen we af op een faillissement”, zegt decaan Thomas Vaessens. „Met het sluiten van zes opleidingen zijn we er nog niet. Alle opleidingen moeten een efficiëntieslag maken en meer vakken samen geven, om de volledige breedte aan disciplines te kunnen behouden.”
Brede bachelors
De plannen in Leiden werden medio oktober onthuld door universiteitsblad Mare. Volgens Petra Sijpesteijn, hoogleraar Arabisch, leken ze een voldongen feit. „Daar kwam veel protest tegen, omdat uit de plannen bleek dat het faculteitsbestuur weinig inzicht heeft in hoe onze studies precies in elkaar zitten. Als we helemaal geen mensen meer opleiden die de brontalen kennen, worden bredere bachelors als Midden-Oostenstudies betekenisloos.”
Volgens decaan Rutgers zijn de plannen nog niet definitief. Het zou gaan om scenario’s die met de medezeggenschap en het college van bestuur worden besproken. „We zijn hier al anderhalf jaar mee bezig, met allerlei commissies. Er werken bijna duizend mensen op de faculteit, het was onmogelijk die allemaal te betrekken.” Hij erkent dat de opleidingsdirecteuren eerder ingelicht hadden kunnen worden. „We gaan kijken of ze betere oplossingen hebben.”
Die komen zeker, zegt Gabrielle van den Berg, hoogleraar cultuurgeschiedenis van Iran en Centraal Azië. „Wij dienen zo snel mogelijk een afgeslankt programma in, met minder vakken, terwijl de verschillende afstudeerrichtingen overeind blijven. Perzisch en Turks hebben een lange geschiedenis in Leiden en het zijn talen die in grote gebieden worden gesproken. Het zou een groot verlies zijn als je die nergens in Nederland meer kunt studeren. Dan moet je naar Bamberg of Londen.”
Bij talenstudies aan andere universiteiten wordt met argusogen gekeken naar Utrecht en Leiden. „Dit kan ons allemaal overkomen”, zegt Lotte Jensen, hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. „Ook Nederlands heeft te maken met een dalend aantal studenten. Studenten hebben steeds meer de neiging om te kiezen voor brede bachelors. Ze denken dat een Engelstalig programma als business and communication meer waard is dan een gespecialiseerde talenstudie.”
Universiteiten laten de studies die zij aanbieden afhangen van de keuzes van 18-jarigen. Begrijpelijk, maar niet goed
Martin van Hees, voorzitter van het domein Geesteswetenschappen bij de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen, vindt dat de universiteiten even pas op de plaats moeten maken. „Universiteiten laten, om te kunnen voortbestaan, de studies die zij aanbieden afhangen van de keuzes van 18-jarigen. Begrijpelijk, maar niet goed. Universiteiten moeten gezamenlijk afstemmen welke kennis zij willen waarborgen.”
Unica
Enkele studies die met opheffing worden bedreigd zijn zogenoemde ‘unica’. Utrecht is de enige plek in de Benelux waar de bachelor Keltisch wordt gegeven. En onder meer Chinees, Japans, Koreaans, Perzisch en Turks kun je in Nederland alleen in Leiden studeren. Voor een aantal kwetsbare talenstudies kregen universiteiten begin jaren negentig extra geld van de overheid. Deze zogenoemde ‘Staalgelden’ gingen in de loop van de tijd op in de zogenoemde lumpsum die de universiteiten krijgen. Volgens de decanen bestaat dit geld nog steeds en krijgen de Geesteswetenschappen daarom ook nog altijd extra financiering, maar te weinig om de kosten te dekken.
Frits van Oostrom, emeritus universiteitshoogleraar in Utrecht, heeft als voorzitter van het Programmabureau Duurzame Geesteswetenschappen een brandbrief geschreven aan het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Tweede Kamer. Van Oostrom: „Om de unica te beschermen hebben we tien jaar geleden met elkaar afgesproken dat ze niet zomaar kunnen worden opgeheven. Dat deden we nadat Hongaars was verdwenen in Groningen en Portugees in Utrecht, zonder dat daar landelijk overleg over was geweest. Toen is afgesproken dat er voortaan eerst advies moest worden gevraagd aan een aantal gremia, waaronder ons Programmabureau.”
Hij vreest dat ook andere taalstudies op de precaire status van unicum afstevenen. Frans, Duits en Italiaans verdwijnen, als de plannen doorgaan, zowel in Leiden als in Utrecht als zelfstandige bachelors. Van Oostrom: „Als we niet uitkijken worden deze opleidingen straks ook geschrapt op andere universiteiten, dan kun je zelfs de moderne talen nergens meer studeren.”
De decanen in Leiden en Utrecht verzekeren dat ze het vereiste adviestraject nog zullen doorlopen. En zij benadrukken dat ze de expertise van de bachelors die moeten stoppen willen behouden.
Utrecht wil de vakkennis van de talenstudies integreren in bijvoorbeeld media en cultuur of geschiedenis. Ewout van der Knaap, hoogleraar Duitstalige literatuur en cultuur, wil daar best over meedenken. Maar, zegt hij, „interdisciplinariteit vereist dat er voldoende basis in de vakdiscipline is”. De opleiding Duits moet je ook daarom dus niet schrappen, vindt hij. „Het idee is dat germanisten gaan samenwerken met bijvoorbeeld de faculteit geschiedenis en samen een vak vormgeven. Dan worden er bijvoorbeeld Duitstalige bronnen in een geschiedenisvak gebruikt en colleges in het Duits gegeven. Ik denk dat het aantrekkelijk kan zijn voor geschiedenisstudenten, maar het vereist wel dat zij de Duitse taal op voldoende niveau beheersen.”
Lees ook
Bezuinigen op geesteswetenschappen is kortzichtig
Martin van Hees van de KNAW vreest dat door de integratie van de talenstudies in andere bachelors veel expertise zal verdwijnen. „De bezuinigingen raken immers ook die andere opleidingen. Daardoor zal er maar beperkt ruimte voor de talen zijn.”
In Leiden is het plan om studies samen te voegen tot nieuwe, brede bachelors. Chinees, Japans, Koreaans en Zuid- en Zuidoost-Aziëstudies moeten opgaan in Aziëstudies; Frans, Duits en Italiaans in Europese talen en culturen. En bij de bachelor Midden-Oostenstudies worden alle specialisaties geschrapt, waardoor het dus niet meer mogelijk is om in Leiden af te studeren in Arabisch, Turks, Perzisch of Hebreeuws.
Als die talen geen zelfstandige bachelors of afstudeerrichtingen meer zijn, worden ze heel kwetsbaar, zeggen docenten. Dan worden het losse vakken en die kun je, als er nog meer bezuinigd moet worden, heel makkelijk schrappen. „Met Japans en Koreaans gaat het niet slecht, dit jaar hebben we een instroom van zestig studenten”, vertelt Remco Breuker, hoogleraar geschiedenis van Korea en Noordoost-Azië. „Maar als we Zuid- en Zuidoost-Aziëstudies overeind willen houden, moeten we samengaan. Dat vind ik verdedigbaar. Het punt is: ik geloof niet dat het hierbij blijft. Het faculteitsbestuur waarschuwt niet voor niks dat er nog meer bezuinigingen aankomen.”
Lees ook
Het kabinet bezuinigt niet op universitaire banen maar op onderzoeksbeurzen. De schade blijft even groot, zeggen universiteiten
