Talrijke Haagse politici hebben een verleden in Amerikaanse politiek. Zo was Caspar Veldkamp (NSC), minister van Buitenlandse Zaken, in 1988-1989 assistent van de vermaarde senator Dick Lugar (1934-2019). Een Atlanticus, 36 jaar Republikeins senator, die als voorzitter van de Senate Foreign Relations Committee altijd samenwerking met de Democraten zocht.
Enkele jaren voor zijn dood maakte Lugar geen geheim van zijn afkeer van Donald Trump: „The use of his Twitter account or other bombastic avenues he has taken have not been helpful in terms of reaching solutions.”
Ook gelóófde Lugar in ontwikkelingssamenwerking. „Een koopje voor onze nationale veiligheid en ons economische en morele aanzien in de wereld”, aldus het Lugar Center in Washington, dat zijn nalatenschap beheert.
En nu geeft Veldkamp leiding aan een ministerie dat de grootste bezuiniging ooit op ontwikkelingssamenwerking doorvoert, in een kabinet dat mede leunt op PVV-voorman Geert Wilders: de Nederlandse politicus wiens sociale mediagedrag het meest op dat van Trump lijkt.
Tegelijk waarschuwt oud-diplomaat Henne Schuwer, voormalig ambassadeur in Washington, in NRC dat Nederland onvoorbereid is op een mogelijk presidentschap van Trump. „Als je kijkt naar het regeerprogramma dan zie je dat we internationaal vooral mínder willen: minder geld naar de EU, minder ontwikkelingssamenwerking, minder, minder. Er is geen vooruitziende blik over wat er op ons afkomt.”
Intussen heb je niet de indruk dat het land, zelfs niet de coalitie, zich bewust is van de geschiedenis die Trump en Wilders delen. In 2021 kwam in de VS een boek uit, Reign of Terror van journalist Spencer Ackerman, waarin die geschiedenis wordt geschetst. Foreign Policy, The WashingtonPost én The New York Times kozen het tot beste non-fictieboek van dat jaar.
Die gedeelde geschiedenis draait om een plan uit 2010 voor een islamitisch centrum, inclusief moskee, nabij Ground Zero in New York. De imam achter het plan had eerder de vader van de Joodse journalist Daniel Pearl (Wall Street Journal), na 9/11 vermoord door Pakistaanse moslimstrijders, in zijn synagoge toegesproken.
„Vandaag ben ik Joods”, zei de imam.
Moslims én Obama
Maar als zijn plan voorjaar 2010 bekend wordt, ontstaat een kolkend protest van provocaties, verdraaiingen en overdrijvingen. The New York Post mengt zich in de kwestie. Fox News. Anti-islamactivist Pamela Geller, bewonderaar van Wilders, schrijft over een „beledigende en vernederende […] monster-moskee”.
Oud-burgemeester van New York Rudy Giuliani, een Trump-bondgenoot, zegt dat de imam eerder “initiatieven steunde die sympathiseerden met terrorisme”. Een verzinsel – maar wat maakt hem het uit.
Ackerman concludeert in zijn boek dat hier de nativistische coalitie ontstaat die in 2016 Trump het Witte Huis in helpt. Een coalitie die erin slaagt allerlei bijna-feiten in de professionele media te krijgen. Een coalitie die inspeelt op twee soorten angst: die voor de islam én voor Obama’s zwarte presidentschap (hij is gekozen in 2008).
De betrokken imam zegt het zo: „Obama’s father was a Muslim and people have used this to arouse hostility against him. A kind of racism still exists in the United States, and islamophobia is a more convenient way to express that sentiment.”
Glansrol
Wilders heeft een lange weg in Republikeins Amerika afgelegd als hij in 2010 bij de zaak betrokken raakt. Zijn opvattingen over de islam (‘een gewelddadige politieke ideologie’) zijn voor toenmalige Republikeinse kopstukken – Bush jr., McCain, Romney – ondenkbaar: zij willen niet dat de oorlogen in het Midden-Oosten een religieuze dimensie krijgen, en noemen de islam daarom stelselmatig „een religie van liefde”.
Wilders belandt in een marginale factie van de Republikeinen – maar die geeft hem een glansrol. In 2009 merkt de conservatieve activist David Horowitz uit Californië, overigens oud-communist, dat Wilders’ verhaal – de doodsbedreigingen na zijn islamkritiek – erg aanslaat. Tijdens een fondsenwerving haalt de PVV-leider op één avond 75.000 dollar op. Spectaculair. En Republikeinse islamcritici die zich van hun partij moeten inhouden, hebben voortaan Wilders om hun opvattingen te verspreiden.
Horowitz verteltNRC in 2010: „Is Mohammed een pedofiel? Uiteraard. Maar ik zou dat hier niet schrijven. […] Geert Wilders spreekt dingen uit die wij nooit kunnen zeggen.”
Obama Mosque
Fondsenwerving en taboes doorbreken: het wordt Wilders’ Amerikaanse rol. En dus is hij in 2010 op de herdenking van 9/11, in hartje Manhattan, keynote speaker op het protest tegen het islamitisch centrum − demonstranten noemen het nu ‘Obama Mosque’. Organisator Pamela Geller presenteert Wilders als “moderne Churchill”. Hij roept New Yorkers op „een grens te stellen, zodat New York nooit een Nieuw Mekka wordt”. Gejuich.
Diezelfde dag sluit ook Trump zich aan bij het protest: hij biedt publiekelijk aan het betreffende onroerend goed te kopen om zo het project te blokkeren. Hij schrijft: „I am making this offer […] because it will end an […] inflammatory and highly divisive situation that is destined […] only to get worse.”
Later blijkt dat Trump zich datzelfde jaar via The National Enquirer is gaan positioneren als presidentskandidaat.
Geert Trump
Het plan nabij Ground Zero bloedt dood, en Wilders’ werk als pionierende islamofoob zit erop: Trump neemt zijn rol over. In 2011 agendeert hij of „Barack Hussein Obama” wel in de VS is geboren, en Republikeinen blijken zijn twijfels te delen.
Als hij zich in 2015 officieel heeft gekandideerd voor het presidentschap, verdwijnt het partijtaboe op islamkritiek. Trump bepleit „observatie” van moslims. Hij zegt dat „de islam ons haat”. Hij roept dat geweldloze moslims niet van radicale moslims zijn te onderscheiden. „You don’t know who is who.”
Het resulteert erin, constateertThe Washington Post (€) vlak voor de verkiezingen van 2016, dat Trump „marginale complottheorieën over de islam” in „de mainstream” heeft gebracht. Ze komen grotendeels van mensen die Wilders aantrokken om in 2010 op Manhattan te spreken.
126.000
Wilders zoekt daarna vooral bondgenootschappen in Europa – bij Le Pen, Vlaams Belang, Orbán, etc. Maar als hij vanaf 2014 opnieuw vervolgd wordt (‘minder Marokkanen’), schiet zijn Amerikaanse makker David Horowitz hem te hulp: hij maakt in twee jaar 126.000 euro over aan de PVV, onthultNRC in 2016.
De precieze bedragen die Wilders aan Binnenlandse Zaken opgeeft blijken bij controle niet overeen te stemmen met Horowitz’ Amerikaanse opgaven, maar het ministerie, destijds geleid door Ronald Plasterk, ziet het door de vingers.
Na aanvullende Amerikaanse publicaties, die zich mede baseren op NRC, begint de Amerikaanse belastingdienst, de IRS, een onderzoek naar mogelijke onrechtmatigheden. De afloop is nog altijd onduidelijk.
Horowitz, 85, blijft iemand met ingangen in Trumps wereld, aldus een verbaasd profiel van twee oude vrienden in The New Republic: de man die ze leerden kennen als scherpzinnig links intellectueel zit nu opgesloten in Trumps feitenvrije echokamer. Bevriend met Steve Bannon, de politieke mentor van Stephen Miller, Trumps tekstschrijver in het Witte Huis.
Hij noemt de demonstranten die 6 januari 2021 met geweld het Capitool bezetten „helden” die zich verzetten tegen „de diefstal” van „Bidens criminelen”.
Daarna schrijft de suikeroom van Wilders het verlies van 2020 van zich af in een boek waarin hij de complottheorieën uitwerkt waarmee Trump zijn nederlaag ontkent: The Enemy Within: How a Totalitarian Movement Is Destroying America. De Democraten als vijand van binnenuit: het keerde in de slotweken van deze campagne terug als sinister Trump-thema.
Een zege van Harris zou voor Nederland vele malen overzichtelijker zijn
Een onderzoek uit 2020 toont aan waarom Trumps gevecht tegen de uitslag van 2020 zo weinig Amerikanen tot een afwijzing van zijn kandidatuur brengen. In een samenvatting in American Political Science Review laten Yale-onderzoekers zien dat de polarisatie in de VS zozeer is verscherpt dat maar een kleine groep kiezers een kandidaat afwijst als die zinspeelt op ondemocratisch gedrag.
In een tweepartijenstelsel is het alternatief bijna altijd dat deze kiezers anders moeten stemmen op een kandidaat met wie ze het op voorname punten oneens zijn. Ter bescherming van de democratie is hooguit 3,5 procent daartoe bereid, aldus het onderzoek. Zo vergaand is het Amerikaanse democratiebesef geërodeerd.
Al in september raadde Wilders Amerikanen een stem op Trump aan. Toch liet een peiling van Ipsos-I&O voor Trouw vorige week zien dat PVV-kiezers een ruime voorkeur – 48 om 28 procent – voor Harris hebben.
Het onderstreept hoezeer een zege van Trump Den Haag uit het lood kan slaan. Is het voor Caspar Veldkamp mogelijk een door Trump gesloten ‘vredesdeal’ met Poetin over Oekraïne te steunen? Is het voor Wilders mogelijk zo’n deal te trotseren? Wat als Trump inderdaad gaat morrelen aan de democratie? Een zege van Harris zou voor Nederland vele malen overzichtelijker zijn.
De vraag is wel of Wilders nog uit zijn Amerikaanse wereldje kan stappen. Zo heeft hij – kijk maar – al bevestigd dat hij eind november aanwezig is op de jaarlijkse conferentie van zijn suikeroom Horowitz, met bijna alleen Trump-supporters op de sprekerslijst. Make America Great Again.
