Een alles overheersende regeringspartij, al tientallen jaren verankerd in alle machtsorganen van het land, verliest vrijwel nooit verkiezingen. Die trend in de Afrikaanse politiek is vrijdag verrassend doorbroken toen in Botswana de regeringspartij een verbijsterende nederlaag leed en de macht overdroeg aan de oppositie.
Sinds de onafhankelijkheid van het Verenigd Koninkrijk in 1966 zwaaide de Botswaanse Democratische partij (BDP) de scepter. Tot ze vrijdag haar meerderheid verloor – de eerste uitslagen wezen op een verpletterende nederlaag voor de BDP. De vertrekkende president -Mokgweetsi Masisi gaf kort na de uitslag zijn nederlaag toe en feliciteerde de winnaar, mensenrechtenadvocaat Duma Boko.
Boko’s partij, een verzameling van oppositiepartijen onder de noemer Umbrella for Democratic Change (UDC), kreeg vooralsnog 32 van de 65 parlementszetels tegen slechts drie voor de BDP. De oppositie hamerde tijdens de campagnes op corruptie en slecht bestuur onder de regeringspartij. Door een financiële crisis kon de overheid nauwelijks meer salarissen betalen aan zijn ambtenaren.
Wat de BDP vooral de das heeft omgedaan is de teruglopende economie, voor tachtig procent afhankelijk van de export van diamanten. Op dit moment is Botswana na Rusland de grootste exporteur van diamanten. Wereldwijd daalt echter de vraag naar diamanten snel waardoor de werkloosheid in Botswana met 27 procent steeg, onder jongeren zelfs met 38 procent.
In haar eigen campagne kwam de zittende regeringspartij met de belofte de afhankelijkheid van de edelstenen te doorbreken. Maar de campagneleuze ‘Samen veranderen en welvaart opbouwen’ klonk vooral hol, na vele jaren aan de macht.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123844640-d78146.jpg|https://images.nrc.nl/-14KU97yHJX-pINYf6TAAtGXVfI=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123844640-d78146.jpg|https://images.nrc.nl/WgDg96CDKDD8Eq_iz1ZwVnezYPM=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data123844640-d78146.jpg)
Oude machten uitgedaagd
De zege toont dat het groeiende percentage jongeren in Afrika – zeventig procent van de bevolking is jonger dan 30 jaar – steeds sterkere gevolgen heeft voor de politieke verhoudingen. Dominante regeringspartijen, zoals het ANC in Zuid-Afrika, Frelimo in Mozambique en het MPLA in Angola, hebben in de ogen van jonge kiezers hun glans verloren als bevrijders van de koloniale overheersers.
In Mozambique, waar Frelimo sinds 1975 de regering vormt, vond vorig maand fraude plaats bij verkiezingen en kreeg de favoriete kandidaat van de jeugd, Venâncio Mondlane, geen meerderheid, waarna er dagenlang hevige rellen uitbraken. De verkiezingen in 2022 in Angola verliepen volgens eenzelfde patroon. In Zuid-Afrika verloor het ANC zijn meerderheid en moest een coalitieregering vormen met oppositiepartijen.
Interne eenheid
Historisch heeft de ontginning van diamanten Botswana veel opgeleverd. Toen het daar in 1972 mee begon, was het land straatarm. Zo lag er destijds slechts twaalf kilometer asfaltweg en telde het land 22 inwoners met een universitaire opleiding.
Botswana is een atypisch Afrikaans land, uitgestrekt maar met slechts 2,5 miljoen inwoners. Met name interne eenheid maakte het mogelijk dat Botswana uitgroeide tot een van de meest succesvolle democratieën van het continent.
Etnische tegenstellingen vertroebelen de politiek niet. De groep van Tswana-stammen vormt de grote meerderheid, en de onderlinge verschillen binnen deze groep zijn gering. De grootste minderheidsstam is de Kalange (twaalf procent), en de Basarwa, die historisch is achtergesteld maar zich politiek nog niet laat horen.
