Helmplicht, leeftijdsgrens, en ‘sjoemelfietsen’: wat moet je weten over de fatbike?

Een fietspad vol krakkemikkige stadsfietsen lijkt verleden tijd; het moderne fietspad wordt gebruikt door elektrische voertuigen die elkaar met verschillende snelheden voorbij sjezen. De regelgeving kan de razendpopulaire fietsen niet bijhouden, met een toenemend aantal ongelukken tot gevolg. De fatbike met zijn karakteristiek dikke banden is opvallend vaak de boosdoener en het middelpunt van fel maatschappelijk en politiek debat.    

Maar wat zijn nou precies de regels? Hoe zorg je ervoor dat je geen illegale fatbike koopt? Wie is er aansprakelijk bij een ongeval? En wat moet je als ouder als je kind een fatbike wil? NRC stelt en beantwoordt vier relevante vragen over fatbikes. 

1Wat zijn nou precies de regels? 

De fatbike valt juridisch onder de categorie elektrische fietsen, wat betekent dat een fatbike niet harder mag dan 25 kilometer per uur (met een afwijking van 10 procent) en een vermogen mag hebben van maximaal 250 watt. Voor elektrische fietsen, en dus ook fatbikes, gelden dezelfde verkeersregels als voor een gewone fiets, en is een rijbewijs of een helm niet verplicht.

Het probleem is dat veel fatbikes, evenals andere elektrische fietsen trouwens, gemakkelijk zijn op te voeren, tot wel 50 kilometer per uur. TikTok staat vol met korte filmpjes hoe het moet: door het display te vervangen of door wat knoppen in te drukken is de ingebouwde snelheidsbegrenzing binnen een handomdraai uitgeschakeld. En zo verandert de e-bike met dikke banden in een gevaarlijke ‘sjoemelscooter’. 

De Tweede Kamer wil dit aanpakken: de fatbike-motie van de VVD en NSC is eind september met een brede meerderheid aangenomen. De motie roept de regering op tot de invoering van een helmplicht én een minimumleeftijd van 14 jaar voor fatbikes. De Kamer is erop tegen om een helmplicht en leeftijdsgrens in te voeren voor álle elektrische fietsen, omdat ze de e-bike toegankelijk willen houden voor kinderen die een lange afstand naar school moeten fietsen.    

Hoe minister Barry Madlener (Infrastructuur en Waterstaat, PVV) gehoor gaat geven aan deze motie is niet helder; vóór kerst zal hij meer duidelijkheid geven, heeft hij beloofd. De minister had eerder al zijn bezwaren geuit; volgens hem is het namelijk ingewikkeld om de fatbike juridisch los te knippen van andere elektrische fietsen. Dat concludeerde ook ingenieursbureau Sweco in maart, na onderzoek in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.  

„Theoretisch gezien is het mogelijk”, legt Hans Drolenga uit, adviseur veilige mobiliteit bij Sweco. „Maar de praktijk blijkt lastiger.” Dat komt doordat het moeilijk is om de fatbike op basis van een aantal kenmerken (zoals banddikte, zadelhoogte, gewicht) te beschrijven in de wet op een manier die hem onderscheidt van andere elektrische fietsen.    

Daarnaast is het meest kenmerkende aspect van de fatbike, de banddikte, niet de verklaring voor het onveilige gedrag. „Sterker nog, een dikkere band is mogelijk veiliger. Bij de fatbike gaat het om een gedragsprobleem”, zegt Drolenga.  

Ook de vindingrijkheid van fabrikanten maakt het lastig om beleid te ontwikkelen voor fatbikes. Dat bleek één dag na de stemming in de Kamer: producenten kwamen gelijk met de ‘skinny bike’, die met zijn dunnere banden eventuele nieuwe regelgeving kan ontwijken.  

„Zodra een aantal kenmerken van de fatbike zijn gedefinieerd, weten fabrikanten dat binnen de kortste keren te omzeilen door een voertuig te maken dat daar net langs gaat, qua vereisten”, zegt Drolenga, volgens wie het nog wel twee jaar kan duren voordat de regelgeving rond is. „En áls er straks een wet is, dan zal je zien dat het niet effectief is omdat de markt zich razendsnel ontwikkelt. Als wetgever blijf je achter de feiten aanlopen.”    

2Hoe gevaarlijk is een fatbike? 

Traumachirurg Detlef van der Velde ziet op zijn operatietafel in het Utrechtse St. Antonius Ziekenhuis kinderen met „de meest bizarre letsels” door fatbike-ongelukken, zei hij in september tegen NRC. Van ontvelde benen en armen, tot schedelbasisfracturen en dwarslaesies.    

Begin oktober registreerden alle 82 ziekenhuizen met een spoedeisende hulp één week lang het aantal ongelukken met een fatbike. In deze zeven dagen kwamen bijna honderd fatbikers op de spoedeisende hulp terecht, volgens VeiligheidNL. Dat zou neerkomen op vijfduizend fatbikers op de spoedeisende hulp per jaar, ervan uitgaande dat deze week representatief is voor een gemiddelde week. 

VeiligheidNL publiceerde eind september al eerder cijfers over fatbike-ongelukken, gebaseerd op de gegevens van dertien spoedeisende-hulpafdelingen. Daaruit bleek dat in de eerste helft van 2024 bijna twee keer zoveel slachtoffers van een fatbike-ongeval zijn behandeld op deze afdelingen dan in heel 2023. Maar liefst 60 procent van de slachtoffers had ernstig letsel, en bijna de helft van de slachtoffers was tussen de 12 en 15 jaar oud.

Naast de helmplicht en de leeftijdsgrens wil de Tweede Kamer ook een ‘typegoedkeuring’ voor fatbikes invoeren, zodat er beter gecontroleerd kan worden op kwaliteit en wettelijke vereisten. Dat is volgens de Kamer nodig om illegale fatbikes, vaak vanuit China geïmporteerd, van de Nederlandse markt te weren.

In juli zijn 3.500 fatbikes van Chinees fabricaat in beslag genomen. In september is dat aantal uitgegroeid tot 16.500 onderschepte fietsen, meldt de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Het gaat om ongekeurde bromfietsen met het uiterlijk van een fatbike, die worden aangeboden als elektrische fietsen, waarschuwt de Inspectie.   

Het is volgens ANWB-fietsexpert Wouter Duijndam moeilijk om een illegaal model te herkennen. De prijs is volgens hem een eerste indicatie. „Een handelaar kan nooit een legale fiets vanuit China naar Nederland importeren en het product aanbieden voor maar duizend euro. Dat kan niet. Want je hebt met invoerrechten te maken, btw, anti-dumpingheffing.”

Uit een aflevering in september van het BNNVARA-programma BOOS bleek dat marktleider La Souris voertuigen importeerde met elektromotoren die constructietechnisch een sterkte hebben van 500 of zelfs 750 watt, en deze verkocht als ‘begrensde 250 watt e-bikes’.  „Deze illegale modellen worden als gemotoriseerde voertuigen of zelfs als speelgoed geïmporteerd, waardoor ze heffingen kunnen ontlopen”, zegt ANWB-fietsexpert Wouter Duijndam, „en vervolgens verkocht als illegale fatbike; consumenten hebben vaak dus geen idee”.  

Volgens de fietsexpert is de oorspronkelijke fatbike nooit ontwikkeld als een fiets voor kinderen om mee naar school te fietsen, maar is hij ontworpen in de jaren 80 om fietsexpedities op de Noordpool mogelijk te maken, of in woestijnen. „Maar inmiddels zien we dat de fatbike in het straatbeeld een verbastering van de snorfiets is geworden, maar dan zonder helmplicht.”    

3Goed voorbereid de weg op. Hoe zit het met verzekeringen en boetes? 

Een verkeersongeluk kan zorgen voor torenhoge schadevergoedingen. Een goede verzekering is dan ook geen overbodige luxe. Het kan je makkelijk gaan duizelen van de verschillende opties: wat is het verschil tussen een WA-verzekering, een fietsverzekering, of een AVP-verzekering?   

Een Wettelijke Aansprakelijkheidsverzekering (WA) wordt vaak verward met een aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren (AVP). Een WA-verzekering is verplicht bij motorvoertuigen (auto’s, motoren, scooters, brommers en snorfietsen), en dekt de schade veroorzaakt door het motorvoertuig. Een AVP-verzekering dekt de schade die je veroorzaakt aan iemands spullen of fysieke schade. Omdat een fatbike die voldoet aan de kenmerken van een elektrische fiets geen motorvoertuig is, keert een WA-verzekering dus geen geld uit. Een AVP-verzekering biedt wél dekking: deze verzekering is niet verplicht, maar het is wel een slim idee om er een af te sluiten omdat de schade die je bij de ander veroorzaakt anders voor eigen rekening is, adviseert het Verbond van Verzekeraars. 

Maar let op: als de fatbike opgevoerd is, of wanneer het gaat om een illegaal model, biedt een AVP-verzekering géén dekking. Er zijn al voorbeelden van 13-jarige fatbikebestuurders die zwaar letsel hebben veroorzaakt bij anderen met illegale of opgevoerde fatbikes, waarschuwt het Verbond voor Verzekeraars. In dat geval komen de kosten voor eigen rekening. Zeker als het gaat om ernstige letselschade kan het bedrag hoog oplopen. „Dan gaat het al snel om tonnen”, volgens de woordvoerder.  

Een fatbike verzekeren tegen diefstal of schade doe je met een fietsverzekering. Maar dat is wel een stuk lastiger geworden: veel traditionele verzekeraars, zoals Univé, ANWB, Allianz en ASR, zijn gestopt met het verzekeren van fatbikes, vanwege de hoge diefstalcijfers en de grote aantallen fietsen waar technisch aan wordt gesleuteld.  

Rijd je op een opgevoerde fatbike en word je aangehouden door de politie, dan krijg je een boete van 310 euro. Bij een tweede overtreding krijg je de boete nogmaals en kan de politie de fatbike ook in beslag nemen. In de strijd tegen de illegaal opgevoerde fatbikes heeft de politie sinds begin dit jaar een nieuw instrument in handen: speciale ‘rollerbanken’ die testen of fatbikes of elektrische fietsen harder gaan dan de maximaal toegestane 25 kilometer per uur. In februari ging NRC met de politie op stap toen de nieuwe rollerbanken werden ingezet.  

4Help! Mijn kind heeft/wil een fatbike, wat moet ik doen? 

Fatbikes hebben een enorme aantrekkingskracht op jongeren; tot grote zorgen van politie en artsen. De instanties wijzen ook naar ouders; zij zouden meer verantwoordelijkheid moeten nemen. Maar hoe voer je een constructief gesprek over verkeersveiligheid met je kind?    

„Het is belangrijk om eerst van je kind te horen waarom het hebben van een fatbike zo belangrijk voor het kind is; zoek naar welke beweegredenen erachter liggen”, tipt Saskia Sep, GZ-psycholoog Kind- en Jeugd bij ‘Opgroeiconsult!’. Gaat het daarbij bijvoorbeeld over groepsdruk, populariteit of willen ze simpelweg sneller op school komen? „Vraag waarom vriendjes een fatbike nodig hebben. Wat zegt dat over hen, en wil je ook zo zijn. Of kan je ook op een andere manier stoer of leuk zijn?” 

Als je als ouder niet wil dat je kind op een fatbike fietst, is het je goed recht om je poot stijf te houden. „Valideer wat je hoort, daarmee bevestig je de gedachten en emoties van je kind, en laat je zien dat je er begrip voor opbrengt. Leg vervolgens ook uit waarom je toch ‘nee’ zegt: dat je je zorgen maakt over veiligheid, of ongelukken.” 

Het roekeloze rijgedrag van kinderen kan hen niet altijd kwalijk worden genomen, volgens Sep, omdat hun hersenen nog niet helemaal ‘rijp’ zijn, waardoor ze de risico’s niet goed kunnen overzien. „Dat heeft te maken met de ‘myelinisering’ van de hersenen: tussen de hersencellen zitten verbindingen, een soort telefoonlijnen, waar vanaf je puberteit een isolatielaag omheen komt. Zo’n laagje zorgt ervoor dat informatie sneller door de cel heengaat.” 

Deze myelinisering begint achter in je brein en gaat naar voren, en vanaf het midden gaat het eerst opzij. „De frontaalkwab, verantwoordelijk voor het sturen van je gedrag, een stukje overzicht en het remmen van je impulsiviteit, is als laatste klaar. Omdat dit hersendeel nog in ontwikkeling is, overzien jonge tieners complexe situaties, zoals verkeerssituaties, minder goed en hebben ze meer risicogedrag. Dat is niet hun schuld, we moeten ze daarbij helpen en tegen zichzelf beschermen.”  

Oudere tieners kunnen natuurlijk met de verdiensten van bijbaantjes zelf een fatbike kopen. Door hun leeftijd kunnen ze meer verantwoordelijkheid nemen, maar ze overzien wel minder goed de risico’s en gevolgen van hun gedrag. Daarom is het volgens Sep een goed idee om een totaalplaatje te schetsen en dat aan ze voor te leggen. „Met 16, 17-jarigen is het niet handig om bepaalde zaken te verbieden. Vraag eerder naar het gevoel: stel, je veroorzaakt een ongeluk, wat zou dat met je doen?” 

ANWB-fietsexpert Wouter Duijndam heeft ook nog een concrete tip voor ouders: „Voordat jij of je kind een fatbike koopt: check op het internet of het model deugt door op YouTube of TikTok het typenummer van de fatbike of het display op te zoeken, in combinatie met het woord ‘opvoeren’. Als je gelijk tien filmpjes krijgt over hoe dat moet, schaf hem dan niet aan.” 

Delen





Mail de redactie