Zelden wordt in Frankrijk zoveel gesproken en geschreven over één rechtszaak als de afgelopen weken over het proces van de 71-jarige Gisèle Pelicot. Zij is jarenlang gedrogeerd door haar man Dominique Pelicot, en vervolgens in haar eigen slaapkamer, zonder haar medeweten, verkracht door tientallen mannen die haar echtgenoot op een datingsite recruteerde. Dominique Pelicot filmde de verkrachtingen, met dat beeldmateriaal konden tientallen mannen worden opgespoord. In het proces, dat tot half december duurt, staan naast Dominique Pelicot vijftig mannen terecht.
De zaak wordt al sinds het begin op de voet gevolgd door alle Franse media. Ook buitenlandse media besteden er geregeld aandacht aan. En iedere dag komen er tientallen bezoekers naar de rechtszaal van Avignon om het proces te volgen en Gisèle Pelicot te steunen. Iedere dag dat ze de rechtszaal binnenkomt, klinkt er applaus.
Het is niet voor het eerst dat een verkrachtingszaak zo veel stof doet opwaaien, ziet de in vrouwengeschiedenis en feminisme gespecialiseerde historicus Christine Bard van de Universiteit van Angers. Al eerder domineerden verkrachtingszaken het nieuws in Frankrijk én leidden deze tot een vernauwing van de definitie van verkrachting onder de Franse wet. Dat kan nu weer gebeuren. „Maar de verkrachtingscultuur is diepgeworteld in Frankrijk, die verandert niet zomaar.”
Welke rechtszaken hebben invloed gehad op de manier waarop verkrachting wordt behandeld in Frankrijk?
„De belangrijkste rechtszaak is die van Aix-en-Provence in 1978. Die draaide om de verkrachting van twee jonge Belgische vrouwen door drie mannen in een natuurgebied bij Marseille. De bekende advocaat Gisèle Halimi stond de slachtoffers bij. De rechtszaak groeide uit tot het hoogtepunt van de feministische strijd voor een betere veroordeling van verkrachtingen.
„Verkrachting was al eeuwen strafbaar in Frankrijk, maar verkrachtingszaken leidden zelden tot een veroordeling. De verkrachting van een vrouw werd pas erkend als er bewijzen waren, zoals ernstige wonden. In het patriarchale rechtssysteem werden de getuigenissen van vrouwen vaak niet serieus genomen, terwijl mannen het voordeel van de twijfel kregen. Rechters onderstreepten vaak dat ze bang waren onschuldige mannen te veroordelen.
„Dit zorgde ervoor dat van veruit de meeste verkrachtingen geen aangifte werd gedaan. En als het wél tot een zaak kwam, werd deze behandeld in correctionele rechtbanken. [Rechtbanken waar minder ernstige misdrijven worden behandeld en er geen jury aan te pas komt.] Hier was meer barmhartigheid voor de daders, die vaak lage straffen kregen.
„Halimi kreeg het voor elkaar dat de zaak van Aix-en-Provence wel in een Hof van Assisen werd behandeld [de rechtbank voor zwaardere misdrijven, waarbij een jury oordeelt] en ze heeft effectief aangetoond dat de definitie van verkrachting te nauw was. Met succes: in 1980 werd de wet aangepast.”
In dat jaar werd verkrachting in het wetboek van strafrecht gedefinieerd als „elke vorm van seksuele penetratie, van welke aard dan ook, gepleegd op een ander persoon, door middel van geweld, dwang of verrassing”. De daders van ‘Aix-en-Provence’ werden veroordeeld tot zes en vier jaar cel.
Lees ook
Gisèle Halimi ging voorop in de strijd voor Franse vrouwenrechten
Wie was Gisèle Halimi?
„Halimi [1927-2020] was een heel bekende en getalenteerde feministische advocaat. Zij kon rechtszaken naar een hoger plan tillen, waarbij het niet alleen meer ging om de zaak, maar om het doen evolueren van de wet. Zo stond ze de zestienjarige Marie-Claire bij in de bekende rechtszaak van Bobigny in 1972. Het meisje was verkracht en had daarna clandestien een abortus gepleegd – abortus was destijds verboden – waarna haar verkrachter haar aangaf bij de politie.
„Halimi heeft destijds in de rechtbank verteld dat ook zij eens illegaal abortus had gepleegd maar niet vervolgd werd, en ze liet andere gepriviligeerde vrouwen hetzelfde getuigen. Daarmee, en door de bekendheid van Halimi en de steun van [de bekende feministische schrijfster] Simone de Beauvoir, kwam er veel media-aandacht voor de zaak. Marie-Claire werd vrijgesproken en de zaak werd een belangrijke stap naar het uiteindelijke legaliseren van abortus in 1975.”
De advocaten van Gisèle Pelicot zijn niet per se bekend. Wat zegt dat u?
„In deze zaak is het niet de advocaat die van het scherm spat, maar het slachtoffer. In de jaren zeventig had je een bekende advocaat nodig om zo veel media-aandacht te krijgen voor een verkrachtingszaak, maar nu is de publieke opinie volwassener – een gevolg van het decennialange werk voor het legitimeren van de uitlatingen van vrouwen. Mits een slachtoffer zo veel kracht heeft als Gisèle Pelicot, die zich ook gesteund voelt door ontelbare feministen en haar familie.”
U sprak net over het patriarchale rechtssysteem. Inmiddels werken er veel meer vrouwen als advocaat en rechter. Verandert dat de manier waarop dit soort zaken verlopen?
„Sinds 1900 kunnen vrouwen in Frankrijk advocaat worden, sinds 1946 ook magistraat [officier van justitie of rechter]. De feminisering van het rechtssysteem heeft logischerwijs invloed gehad op hoe in de rechtbank geluisterd wordt naar vrouwen – er zijn minder vooroordelen. Wat hier aan bijdraagt, is dat er vooruitgang is geboekt in het vaststellen van trauma’s. Door gesprekken met psychologen en vooruitgang in de traumatologie kan beter worden aangetoond hoe verwoestend een verkrachting is.
„Dit wil niet zeggen dat iedereen een feministische attitude heeft. Zo hebben de woorden van advocaat Nadia El Bouroumi [die twee verdachte mannen bijstaat] in het proces van Gisèle Pelicot sommige feministen gechoqueerd.”
In de rechtbank werden op verzoek van de advocaten van de verdachten 27 seksueel getinte foto’s van Pelicot getoond, El Bouroumi zei daarbij dat „je kunt stellen dat dit een vrouw is die van seksuele spelletjes houdt”. Gisèle Pelicot zei afgelopen week dat ze zich ‘vernederd’ voelde. Bent u verbaasd dat dit nog steeds kan gebeuren?
„Helemaal niet. Dit soort argumenten maken deel uit van de gereedschapskist van wat feministen de culture de viol (verkrachtingscultuur) noemen. Ze worden gebruikt om de beschuldiging om te keren en tegen het slachtoffer te richten, dat geen goed slachtoffer zou zijn omdat zij een bloeiend seksleven heeft, omdat zij zich sexy zou kleden. Die verkrachtingscultuur bestaat al zo lang, dus is niet zomaar af te breken.”
Lees ook
Actrice Judith Godrèche: ‘De Franse cinema is geen veilige werkplek’
Hoe uit die verkrachtingscultuur in Frankrijk zich?
„Wat Frankrijk kenmerkt, is onze diepgewortelde traditie van vrijheid van meningsuiting en artistieke vrijheid. De Fransen zien zich als een libertijns volk, geëmancipeerd en vrijgevochten van een religieuze moraal – ook al is dit een mythe, de historische realiteit is complexer. Hoe dan ook schaadt die overwaardering van vrijheden de bescherming van slachtoffers van seksueel geweld. En daders worden juist beschermd, zoals we zagen met Gabriel Matzneff [een gevierd schrijver die zich vergreep aan de 14-jarige Vanessa Springora terwijl het literaire establishment wegkeek].
„Een tweede obstakel is het anti-Amerikanisme. Feministische bewegingen worden in Frankrijk vaak afgeschilderd als een importproduct uit de VS of protestantse landen uit Noord-Europa. Voor veel Fransen is Amerikaans feminisme overdreven, puriteins en niet geschikt voor Frankrijk, omdat het zou leiden tot het inperken van onze vrijheden. Het label ‘Amerikaans’ werkt als vogelverschrikker en maakt dat feministische bewegingen worden gediskwalificeerd.”
Wat voor gevolgen zou het proces van Pelicot kunnen hebben voor hoe in Frankrijk wordt omgegaan met verkrachting?
„Vanwege de grootte en alle aandacht zal het proces ruimte bieden aan een breder debat over hoe seksueel geweld te bestrijden. Deze rechtszaak is buitengewoon vanwege de hoeveelheid verdachten, de aanwezigheid van onomstotelijk bewijs, en de verschrikkelijke manier waarop de verkrachtingen plaatsvonden. Maar het is ook heel banaal, omdat het toont dat zeker vijftig hele gewone mannen zich schuldig hebben gemaakt aan verkrachting.
„Misschien leidt het tot een nieuwe wet – dat is waar feministische organisaties om vragen. Mogelijk zal de manier waarop we kijken naar verkrachting binnen het huwelijk veranderen. In Frankrijk is verkrachting door een partner pas heel laat erkend als misdrijf, in 1990. Niet eerder is er een bekende rechtszaak geweest die om zo’n gebeurtenis draait.
„Maar ik verwacht geen ambitieuze politieke strijd tegen seksueel geweld. Daar is de politieke context niet naar, gezien de verrechtsing van de Franse maatschappij en de andere uitdagingen waarvoor we staan, op het gebied van klimaat, oorlogen en economische problemen.”
Dat stemt niet optimistisch.
„Wat wel optimistisch stemt is dat de derde feministische golf, aangezwengeld door #MeToo, wereldwijd is en ertoe heeft geleid dat vrouwen overal ter wereld hun ervaringen zijn gaan delen en dat er een gedeeld gevoel van zusterschap is ontstaan. Het feminisme is nog nooit zo sterk geweest als nu.”
Lees ook
Monsters? Nee, doodgewone mannen
