Het voelt als een „schoolreisje” voor Saskia Boelema, rondlopen op de Brabantse Wal. Vanaf de doorgaande weg richting het Belgische Putte baant de Brabantse provinciebestuurder zich een weg door de pijpenstrootjes die dit paadje overwoekeren. Dat zijn grassen die smullen van stikstof en dit Natura 2000-gebied steeds meer opslokken.
„Hier links, Jody?”, vraagt Boelema aan gebiedsecoloog Jody Ettema, die namens de provincie Noord-Brabant laat zien welke invloed overmatige stikstofdepositie op de Brabantse Wal heeft. „Stop hier maar”, zegt Ettema bij een open strook waar grassen zijn weggehaald om plaats te maken voor heide. „Heide is een grote nectarbron”, legt de ecoloog uit, „en biedt plaats voor verschillende soorten sprinkhanen en vlinders.”
Het zandlandschap, zo typisch voor de Brabantse Wal, verdwijnt door stikstokdepositie onder wat Ettema „een dicht tapijt” van pijpenstrootjes, mos en berken noemt. „Als je hier een paar jaar niets doet, staat het helemaal vol met berken. Wij willen geen bos, maar open plekken met zonlicht. Dat is nodig voor rode mieren bijvoorbeeld, die weer belangrijk zijn als voedsel voor de zwarte specht. Die heeft echt problemen om te overleven hier.”
Het is niet uitgesloten dat de zwarte specht op de Brabantse Wal, evenals andere planten en dieren, ook zal lijden onder de stikstofdepositie van een al jaren omstreden fabriek die op vier kilometer afstand in de Antwerpse haven wordt gebouwd, oordeelde De Raad voor Vergunningsbetwistingen in Vlaanderen vorig jaar. Het gaat om een ethaankraker van Ineos, de chemiereus waarvan de Britse multimiljardair Jim Ratcliffe eigenaar is. In de kraker moet ethyleen, een bouwsteen voor kunststofproducten, geproduceerd gaan worden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/23105216/data123198601-126fbc.png)
De uitspraak van de Vlaamse rechter ging over het bezwaar tegen de vergunning van de provincie Noord-Brabant tegen de bouw van de ethaankraker, dat de door Ineos geschatte uitstoot van 7 tot 10 mol per hectare per jaar te hoog acht. Voor de meeste habittattypes en leefgebieden op de Brabantse Wal geldt een matige overbelasting, zo’n 70 mol boven de kritische depositiewaarde (KDW) waarbij het risico bestaat dat de natuur significante schade lijdt door stikstof, of een sterke overbelasting. Daarbij liggen de waardes minstens twee keer zo hoog als de KDW. „Het is dweilen met de kraan open”, zegt ecoloog Ettema over de stikstofstand op de Brabantse Wal.
Ook de provincie Zeeland had, vanwege stikstofdepositie op het Natura 2000-gebied Westerschelde & Land van Saeftinghe, bezwaar ingediend tegen de vergunning voor de bouw. Door de uitspraak van de Vlaamse rechter over de impact op de Brabantse Wal lag de bouw van de ethaankraker een halfjaar stil, terwijl oorspronkelijk de bedoeling was dat die dit jaar zou opstarten. De Vlaamse regering verleende afgelopen juli opnieuw een vergunning, maar ook daartegen maakten de provincies Noord-Brabant en Zeeland bezwaar.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/23105219/data123381058-c2d6ff.jpg)
Ethaangas
Het verzet vanuit Nederland is opmerkelijk te noemen, aangezien vijf jaar geleden tevergeefs werd geprobeerd diezelfde ethaankraker van Ineos naar Rotterdam te halen. Daar hadden allerlei politieke zwaargewichten „alles aan gedaan”, zei de toenmalige havenwethouder in de gemeenteraad op 17 januari 2019, „tot aan de minister-president toe”.
Een ethaankraker van dit formaat verscheen de afgelopen twintig jaar niet in Europa. De installatie verwerkt ethaangas, een bijproduct van de winning van schaliegas dat wordt verscheept uit de Verenigde Staten. In Antwerpen wordt het ethaan ‘gekraakt’: het wordt extreem verhit tot het wordt omgezet in ethyleen. Die grondstof is een bouwsteen voor onder meer plastic verpakkingen, auto-onderdelen en kleding.
Het is dweilen met de kraan open
In Antwerpen zal het productieproces uitzonderlijk ‘groen’ zijn, belooft Ineos. Normaal gesproken komt bij verhitting veel CO2 vrij; volgens Ineos kan die uitstoot met moderne technieken teruggedrongen worden tot een vijfde van de uitstoot door de duurzaamste ethaankrakers van dit moment. De verstgevorderde techniek is momenteel het gebruik van waterstof die vrijkomt bij het ‘kraken’ in plaats van koolstof als brandstof voor de ovens, laat Ineos desgevraagd weten. Binnen tien jaar na ingebruikname moet de kraker CO2-neutraal zijn, staat als voorwaarde in de vergunning van de Vlaamse regering. Volgens Vlaanderen is de eerdergenoemde stikstofuitstoot van 7 tot 10 mol per hectare die jaarlijks op de Brabantse Wal zou kunnen neerslaan verwaarloosbaar.
Voor Vlaanderen is de Ineos-fabriek „de investering van de eeuw”, schreef de Antwerpse burgemeester Bart de Wever op X. De Vlaamse regering staat dan ook garant voor maximaal 500 miljoen euro, een recordwaarborg waarvan al 325 miljoen euro is vrijgegeven voor leningen die Ineos afsloot. Volgens Ineos werken momenteel 1.300 mensen op de werf, loopt dat aantal volgend jaar op tot 2.500 en levert de bouw indirect 8.000 banen op, onder meer bij Nederlandse aannemers. Na ingebruikname moet de kraker 450 voltijdbanen opleveren.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/23105217/data123381037-bc3cbd.jpg)
Lees ook
In het Verdronken Land van Saeftinghe maken ze zich grote zorgen over PFAS in het vlees van de buitendijkse grazers
Milieu-effecten
Het verzet tegen de fabriek is breder dan de bezwaren van de provincies Noord-Brabant en Zeeland. Vijftien milieuorganisaties hebben zich aangesloten bij de juridische procedure, waaronder natuurvereniging De Steltkluut. „Wij zijn eigenlijk geen actiegroep, maar maken ons erg zorgen”, vertelt Ingrid Smit, onderweg in de auto naar een locatie aan de Westerschelde waar de vervuiling van de chemische industrie zichtbaar is.
Naast Smit, achter het stuur, zit Hanneke Smulders. Het tweetal van De Steltkluut trekt samen op in het Ineos-dossier. Vorig jaar protesteerden ze in Antwerpen tegen de ethaankraker. Elke nieuwe plasticfabriek in de buurt, hoe duurzaam ook, is er voor deze betrokken inwoners van Zeeuws-Vlaanderen een te veel.
Smit en Smulders stoppen bij een bocht aan de rivier. Achter de dijk, bij gemaal Campen, trekt de rivier zich ’s ochtends terug. Langs de vloedlijn heeft het duo de afgelopen jaren honderden zogeheten ‘nurdles’ aangetroffen. Deze kunststoffen bolletjes, die op parelcouscous lijken, zijn vermoedelijk afkomstig van fabrieksterreinen in de Antwerpse haven of van DOW Chemical, verderop aan de Westerschelde.
„Kijk, hier zien we ze”, zegt Smulders als ze is neergehurkt achter de dijk. De nurdles zitten tussen het aanspoelsel, een belangrijke voedingsbron voor planten en dieren. „Je ziet dat het hier vol leven zit”, zegt Smulders. „Dat maakt het ook zo gevaarlijk voor vogels”, vult vogelaar Smit haar aan.
In deze bocht liggen over een halve kilometer verspreid zo’n honderdvijftigduizend nurdles, was de schatting in een rapport van twee jaar geleden dat door toenmalig staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat, CDA) als „zorgelijk” werd bestempeld. Het rapport, gepubliceerd door de Plastic Soup Foundation, werd opgesteld door een bezorgde ambtenaar die een sabbatical had genomen om op tientallen locaties in Zeeland een steekproef te doen.
Na de demonstratie waarbij Smit en Smulders waren, liet Ineos-eigenaar Ratcliffe op een bijeenkomst in de Antwerpse Stadsschouwburg blijken alle zorgen overtrokken te vinden. „Wat moeten we doen zonder plastic?”, citeerde Het Laatste Nieuws de Britse miljardair, die zich ergert aan het politieke verzet. „Project One [zoals Ineos de kraker noemt] is een toonbeeld van het potentieel van onze regio, maar jammer genoeg ook voor de zwakheid van ons huidig politiek klimaat.”
Het spreekt voor zich dat we nu ook de vergunningen aan de Nederlandse zijde van de grens onder het vergrootglas gaan leggen
In Vlaanderen heerst vooral onbegrip voor de weerstand van de provincies aan de Belgische grens, Noord-Brabant en Zeeland. Om druk te zetten op het dossier dienden de twee provincies vorige maand ook een schorsingsverzoek in bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen, zodat de bouw stilgelegd kan worden voordat een nieuwe uitspraak over de vergunning wordt gedaan. Het schorsingsverzoek was „een daad van pure agressie”, vond Annick De Ridder, tot voor kort havenschepen in Antwerpen, in een verklaring. „Het spreekt voor zich dat we nu ook de vergunningen aan de Nederlandse zijde van de grens onder het vergrootglas gaan leggen.”
Minister Demir gaf te kennen dat Noord-Brabant en Zeeland zich beter op hun eigen stikstofbeleid kunnen richten. Volgens berekeningen van Bart Martens, milieuadviseur van de gemeente Antwerpen, stoten Shell in het Brabantse Moerdijk en DOW Chemical in Terneuzen per ton ethyleen ongeveer zeven keer zoveel stikstof uit als de ethaankraker van Ineos gaat doen. De provincie Zeeland verleende vorig jaar nog te makkelijk een vergunning aan DOW waarin de landelijke stikstofmaxima werden overschreden, oordeelde de rechter vorige week.
De zorgen aan de Nederlandse kant van de grens heeft Ineos niet weg kunnen nemen, zegt gedeputeerde Boelema. ,,We hebben wel gesprekken gevoerd en het is geweldig als zij veel CO2-reductie gaan behalen, maar het gaat ons om de stikstofdepositie die hier nog eens extra neerdaalt en welke maatregelen zij daarop nemen. Wij lopen hier nu eenmaal rond in een kwetsbaar gebied. We kunnen de windrichting niet veranderen.”
Lees ook
Zeeuwse vissers bezorgd over PFAS-vervuiling: kopen mensen hun garnalen straks nog wel?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/10/23105224/data123381133-7108ac.jpg)
