Welke kunstenaars geven met hun werk seintjes af aan andere kunstenaars?

Posted on October 23, 2024 by admin

Het zijn de grootste bomen in het bos. Hun kronen steken boven alle andere uit en met de voedingsstoffen die ze via hun bladeren, takken en stammen, naar hun wortelstelsel en de daaraan gehechte schimmeldraden transporteren, geven voeding aan de jonge, in de schaduw groeiende zaailingen. ‘Moederbomen’ heten die woudgiganten, een begrip dat gemunt werd door de Canadese ecoloog Suzanne Simard.

Voor kunstenaar en tentoonstellingsmaker Ad de Jong stond Simards boek Finding the Mother Tree aan de basis van het idee voor een groepstentoonstelling met 38 Nederlandse beeldhouwers. Welke ‘moederbeelden’ zijn er denkbaar in het huidige tijdsgewricht? Welke jonge en oudere kunstenaars geven met hun werk seintjes af aan anderen: zo kan het ook, zo mag het ook, kijk maar, leen maar.

De Jong (1953) – bekend van eerdere anarchistische groepstentoonstellingen op ruige plekken, als een oud-postkantoor (Groningen), een verlaten parkeergarage (Amsterdam-Zuidoost) en een oude fabriekshal (Amsterdam-Noord) – heeft met The New Mother Sculptures een zintuiglijke verrijkende en weldadig genereuze tentoonstelling gemaakt, waar geen enkel letterlijk beeld van een moeder in voorkomt.

Kousenvoeten op leemgrond

De hele, best lastig in te richten bovenzaal van Museum Cobra is veranderd in een landschap waar ongeveer vijftig beelden (sommige hangen aan de muur) hun ‘leven’ leiden. De vloer is van aangestampte leem. Ze ruikt lekker en is zacht – zeker als je, zoals bedoeld, je schoenen uittrekt. Een bij vlagen dromerig, abstract geluidskunstwerk van Loma Doom begeleidt je op je kousenvoetentocht.

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

Net zoals in een bos geen naamkaartjes hangen, zo ontbreken ook hier naam- en titelkaartjes. De Jongs bedoeling is: dwalen, kijken, je telefoon in je zak laten en ontdekken wat er voor rijke ideeën leven bij jonge en oude, overwegend in Nederland werkende beeldhouwers. Die ideeën vinden in alle mogelijke materialen hun weg, niet alleen in hout of marmer, maar ook tegels, tape en plastic, staal, hout, keramiek, acrylgaren, sisal en nog veel meer. Het beeld – en dat is kenmerkend voor De Jong –, is leidend, niet het concept. Het beeld moet meteen zijn bestaansrecht opeisen.

Slechts vijf maanden geleden ontstond het plan. Museum Cobra zat in een crisis, er gaapte een gat in de programmering, De Jong had een idee: en met wat een goed resultaat. Er zijn bekende namen te zien zoals Diana Scherer, die een majestueuze, van het plafond naar beneden hangende groeisculptuur laat zien van gras en zaden. Maria Roosen toont een enkelhoge en lekker onhandig zwabberende Lichtmuur (2024) van snoepkleurige glazen baksteenvormen. Van Job Koelewijn is uit museum De Pont in Tilburg een als een golfslag krullende, propvolle en deels ontoegankelijke boekenkast geleend (Untitled – Lemniscaat, 2006).

Onbekende namen

Maar er zijn ook onbekende namen. Esther de Graaf toont een imposante maar fragiele constructie van ijzerdraad, plastic en aluminiumfolie. Deze Antenna (2014) steekt op zoveel plekken en nauwelijks waarneembaar uit dat je als bezoeker voorzichtig moet manoeuvreren om niet een deel van het werk omver te lopen. Izaak Zwartjes is een andere kunstenaar die op te weinig tentoonstellingspodia in Nederland te zien is. Zwartjes parkeerde een roestige ‘kruiwagen’ (The Barrow – 2024) op de lemen vloer. Op de wagen ligt een torpedovormige stapeling van leren lappen, stof en roestig metaal die in vorm worden gehouden door spanbanden. Zwartjes’ kleurenpalet is vaak somber – en ook nu is dat het geval. The Barrow lijkt op een dodenschip, een vervoermiddel voor vluchtelingen met in het midden een plek om weg te kruipen.

Op The New Mother Sculptures zijn werken te zien die van kleur sprankelen (een levensboom van Afra Eisma), hun woede uiten over de politieke omstandigheden van nu (Jonas Ohlsson) en ook zuivere poëzie verbeelden. Een van de sterkste voorbeelden van dat laatste is Hilke Walraven en haar beeldencirkel Dagen van Hout (2024). Walrafen heeft een kleine tien pilaren gesneden uit een es, een walnoot, een harde beuk, een eik en kers: deze bomen gaven hun hout voor haar werk. In de pilaren verstopte Walrafen piepkleine tekeningen, briefjes en objecten. Votiefbeeldjes lijken het. Boodschappen aan de toeschouwer, aan haarzelf, maar ook aan de boom die eens was. De boodschappen zijn licht en broos: een windvlaag kan ze zo meenemen.

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

Welke kunstenaars geven met hun werk seintjes af aan andere kunstenaars?

admin
October 23, 2024
0

Kousenvoeten op leemgrond

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

Onbekende namen

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

The New Mother Sculptures in Museum Cobra. Foto Peter Tijhuis

In een Schiedamse kerk zoeken Shunske Sato en Shuann Chai naar de ideale Beethoven

admin
October 21, 2024
0

Westvest 90, een kerk in Schiedam, gebouwd in 1909, staat bekend om zijn goede akoestiek en om de onovertroffen rust van de omgeving. Geen verkeer, geen afleiding: de kade is uitgestorven. Ideaal voor wie muziek wil opnemen „in een volledige bubbel”, zoals opnametechnicus Ernst Coutinho verwoordt. „We komen hier aan als het donker is en we gaan weer naar huis als het opnieuw donker is. In de tijd daartussen telt alleen de muziek van Beethoven.”

We – dat zijn Coutinho zelf, een pianostemmer, violist Shunske Sato en pianiste Shuann Chai met hun assistent. Gedurende dertien dagen werken ze elf uur per dag aan een driedubbel-cd met Beethovens tien vioolsonates, gecomponeerd tussen 1791 en 1812. Violist Sato wrijft zich de handen vast warm en haalt een doek over zijn Bernardèl-viool uit 1846. Zijn instrument is van na Beethovens tijd, erkent Sato, „maar ik ben geen enorme purist, een viool blijft voor mij een instrument. Gereedschap. Deze viool bespeel ik al sinds mijn achttiende, dus ik weet precies wat ik ermee kan. Als ik een viool uit Beethovens tijd had geleend voor deze opname, zou ik die helemaal moeten ‘veroveren’ en leren kennen, waardoor allemaal nieuwe uitdagingen zouden zijn ontstaan.”

Marloes Biermans, persoonlijk assistent van Sato, kijkt bedenkelijk. „Nou Shunske …. je bent misschien geen extreme materiaalfreak, maar je probeerde voor deze opname wel allerlei verschillende soorten snaren uit, om maar iets te noemen.”

Sato: „Natuurlijk. Een album is een momentopname, maar je wilt wel dat die representatief is voor wat jij op dat moment denkt dat het beste werkt.”

In de kerk wordt de Rosenberger-pianoforte uit 1800 voorbereid voor de volgende opnamesessie. In de consistorie – nu regiekamer – zit Coutinho klaar achter microfoon en mengtafel. Het pianostemmen blijkt een klein klusje: het kerkklimaat is met negentien graden Celsius en een luchtvochtigheid van veertig procent in principe ideaal, vertelt pianostemmer Carolien Dopheide. Op het programma staat vanochtend de Derde vioolsonate. Zo’n twintig minuten muziek – van de eerste tot de laatste noot. Maar daarvan krijg je slechts een fractie te horen in een opnamesessie van twee uur. „We leggen zo’n zeven keer meer materiaal vast dan we uiteindelijk gebruiken”, zegt Coutinho.

Muzikale zinnen worden keer op keer herhaald, totdat ook dat ene loopje precies klinkt als gewenst. „We hebben gekozen voor een natuurlijke opstelling van microfoons, dus mijn werk als opnametechnicus gaat in essentie alleen over de muziek zelf”, zegt Coutinho. „Welk verhaal willen Shunske en Shuann in Beethoven vertellen? Ik breek alleen in met een vraag als iets me echt opvalt in de klank – een scherpe noot die eruit springt, iets scheefs in de balans. Om zeker te weten dat wat ik hoor, ook echt zo is bedoeld.”

Shunske Sato: „En intussen maken we heel veel flauwe grapjes.”

Reis zonder bestemming

Als ze niet opgesloten zitten in Schiedam, wonen Shunske Sato en Shuann Chai in Den Haag, samen met hun dochtertje dat – „heel voorspelbaar, sorry” – ook viool speelt. Sato stopte in 2023 als artistiek leider en concertmeester van de Nederlandse Bachvereniging. Hij geeft les aan het Conservatorium van Amsterdam, Chai doceert aan CodArts Rotterdam. Daarnaast vormen ze een kamermuziekduo en zijn ze beiden afzonderlijk actief als musicus, en Sato ook als dirigent. Na een mini-marathon met alle vioolsonates van Beethoven in Leiden besloten ze: al zijn er op Spotify talloze uitvoeringen beschikbaar, ook wij willen onze visie op dit muzikale monument opnemen. Er bleek op voorhand animo voor: via crowdfundplatform voordekunst.nl stroomde ruim 73 duizend euro binnen. Vanuit Nederland, maar ook internationaal. Het platform moest zelfs nieuwe betaalopties activeren voor donaties vanuit de VS en Japan.

Shuann Chai: „Beethoven heeft nergens opgeschreven wat hij wilde met de sonates, maar er zijn veel getuigenissen overgeleverd van leerlingen van Beethoven die hebben opgeschreven hoe hij zijn muziek zelf speelde, waar hij pedaal gebruikte, versieringen toevoegde, enzovoorts. Die getuigenissen nemen wij als een uitgangspunt, maar het bleek een doos van Pandora. Alles wat je probeert, roept weer nieuwe vragen op. Deze opname zien we zelf als het verslag van die reis.”

Shunske Sato: „Ja, een reis zonder bestemming. Het enige wat we écht zeker weten, uit een verslag van Carl Czerny, is dat Beethoven zelf zijn muziek elke keer weer totaal anders speelde. Over sommige details weten we iets meer. Bijvoorbeeld dat bij wisselingen van toonsoort en akkoordreeksen vaak wat werd vertraagd. En dat harder vaak ook sneller spelen betekende. Dat werkt ook heel logisch, ontdekken we nu. Voor onszelf én voor de luisteraar is het een fascinerende zoektocht, denk ik. Je komt nooit tot dé definitieve uitvoering. Op elke vraag zijn meer goede antwoorden.”

Klezmer

Tot zover de theorie. De praktijk, in de stille, tot concentratie uitnodigende kerk, blijkt wel degelijk opvallend anders dan anders. Het gebruik van vibrato: minder. Akkoorden: hoekig en kort. Veranderingen in de positie van zijn linkerhand, maakt Sato lichtjes glijdend (portamento). En van de opvallend talrijke ‘versieringen’ doen sommige in uitbundigheid aan klezmermuziek denken. Zó kan Beethoven dus ook klinken.

Sato: „Componist Antonio Salieri schreef in 1810 dat het gebruik van portamenti ‘een ziekte was die eruit gestampt moest worden.’ Dan weet je dus júíst dat iedereen het deed. En we weten ook uit verslagen dat Beethoven ervan hield. Ik zit zelf zo diep in dit materiaal dat het voor mij allemaal de gewoonste zaak van de wereld is. Maar dat het jou opvalt, bewijst het nut van onze opname.”

Shuann Chai: „Sowieso: het idee dat je in klassieke muziek niks mag doen wat niet zwart op wit staat, dat dát authentiek zou zijn, dat is toch heel raar? Als je poëzie voorleest, doe je dat ook niet met een monotone voordracht. Muziek is een taal; je legt als van nature nadruk, werkt ergens naartoe, neemt micropauzes, bouwt spanning op.”

Sato: „De paradox van het streven naar een ‘historische uitvoeringspraktijk’ is dat je nu een eeuw aan uitvoeringen kunt terugluisteren. Dat zijn allemaal reflecties van tijden, van hoe er tóén over de juiste uitvoering werd gedacht. Dat dat kan, vind ik geweldig. Ik kan enorm genieten van een ouderwets romantische Beethoven-uitvoering – al zou ik zelf nooit meer zo spelen. Speelstijl, zo blijkt, zegt ook iets over de tijd waarin een opname tot stand kwam.”

Chai: „Als ik naar een concert ga, is het enige wat me interesseert of ik overtuigd word. Een interpretatie mag zéker volstrekt anders zijn dan die van mijzelf. En ik denk ook wel dat er mensen zijn die onze Beethoven-benadering ‘fout’ zullen vinden. Maar dat mag, het schrikt me niet af. Dit is ónze Beethoven, dit is wat ons beweegt, dit is wat wij nu willen horen.”

Sato: „Het spannende is alleen dat ik totaal niet het gevoel heb dat we straks zelf klaar zijn met deze muziek, dat het werk ‘af’ is. We blijven ontdekken. Dat is in zekere zin angstaanjagend. Want een cd is een bevroren document. Als deze opname in oktober verschijnt, zullen er details zijn waar wij als musici zelf al niet meer achter staan. Maar goed: dat is opnemen. Niet voor niets legde cellist Yo-Yo Ma de Bach-suites driemaal vast.”

De theepauze is weer voorbij. Met compromisloze inzet wordt twee uur verder gewerkt aan de eerste twee bladzijden van de Derde sonate. Vooral Chai is genadeloos streng voor zichzelf en voor Sato. Hoogste lof: „Maat 44 was geweldig nu! Daar verbaasde ik mezelf.”

Chai: „Het is een beroemd citaat van Beethoven, uit een brief: een verkeerde noot spelen is onbeduidend, maar spelen zonder passie is onvergeeflijk. Allebei zijn we tijdens onze conservatoriumstudies doordrongen van het ideaal zo objectief mogelijk te spelen en de bedoeling van de componist te achterhalen. Inmiddels weten we: er is helemaal geen objectiviteit, je kunt alleen maar proberen door het lezen van traktaten, bronnen en brieven zo veel mogelijk te weten te komen. En verder is het zoals Carl Philipp Emanuel Bach zei: je kunt mensen niet ontroeren wanneer je zelf niet ontroerd bent.”

Chief Adjuah verkent nieuwe horizonten met zelfgemaakte instrumenten: ‘Zelfs het gezoem van de toerbus inspireert me’

admin
October 21, 2024
0

Het was voor trompetliefhebbers toch even schrikken toen op Bark Out Thunder Roar Out Lightning, het vorig jaar verschenen album van Chief Xian aTunde Adjuah (vroeger bekend als Christian Scott), geen enkele trompet was te horen. Wel veel gezang, terwijl Chief Adjuah zichzelf begeleidt op een muziekboog, een zelfgemaakt snaarinstrument dat is geïnspireerd op de harp en oude Afrikaanse muziekbogen.

„Ik wist eigenlijk niet zo erg goed wat ik zou doen op dit album. Ik experimenteer al een tijdje met de Chief Adjuah-boog. Eigenlijk is het een instrument dat ik ontwierp voor kinderen, om hen vertrouwd te maken met oude Afrikaanse tradities. Maar ik begon zelf steeds meer schik te krijgen in het spelen met de boog en begon er spontaan bij te zingen”, vertelt Chief Adjuah (41), net voor zijn optreden op Tourcoing Jazz in het noorden van Frankrijk, afgelopen weekend.

„Voor die zang werd ik geïnspireerd door oude Maroon-gezangen, ontsnapte Afrikaanse slaven met een grote gezongen muziektraditie, vaak in vraag en antwoord. Die twee, de muziekboog en het zingen, bleken wonderwel in elkaar te passen. Het was alsof mijn hele lijf voelde dat ik dat op dit album moest doen”, zegt Chief Adjuah. „Het is niet zo dat ik geen zin meer had in de trompet, ik speel nog iedere dag en het blijft mijn eerste liefde. En ook tijdens de optredens speel ik trompet. Maar ze paste gewoon niet in dit concept.”

Nieuwe instrumenten

Chief Adjuah geniet enorm van het spelen op de muziekboog en werkt aan verschillende varianten, maar ook aan andere instrumenten. Op dit moment broedt hij op een twaalftal prototypes, vaak geïnspireerd op eeuwenoude traditionele instrumenten. „Eigenlijk is er geen moment dat ik niet denk aan muziek en met welke instrumenten ik die het best kan uitvoeren. En dan denk ik vaak aan nieuwe mogelijkheden. Ik raak zelfs geïnspireerd door het zachte gezoem als we ’s nachts met onze toerbus rijden. Dat geluid wil ik op de een of andere manier reproduceren met een nieuw instrument.”

Hij heeft zelfs een apart bedrijfje opgericht voor het creëren van nieuwe muziekinstrumenten. Hij bedenkt vooral het concept, maar is ook graag nauw betrokken bij de constructie. Die is in handen van het Nederlandse Adams Instruments, dat ook zijn speciale trompetten bouwt. „Ik ben enorm verheugd over die samenwerking, volgens mij zijn zij de beste instrumentenbouwers ter wereld. Ze werken snel, maar met precisie, en denken mee over hoe het beter kan.”

Soms is het nodig snel een nieuw instrument te bouwen. De allereerste Chief Adjuah-boog werd vernield tijdens het transport. „Dat gebeurde tijdens ons vorige bezoek aan Frankrijk. De luchthaven Charles de Gaulle is bij muzikanten berucht, er raken wel vaker instrumenten zoek of stuk. Maar de boog zat in een heel sterke, beschermende koffer. Die was opengemaakt. Om zo’n metalen boog te breken, moet je er echt veel kracht op uitoefenen, dit was met opzet gedaan. Dat hadden we niet eerder meegemaakt.”

Drie nieuwe albums

Maar Chief Adjuah is er de man niet naar om bij de pakken te zitten. Hij lijkt wel een bodemloos vat vol ideeën en energie. Ondanks een druk toerschema, dat hem deze week in Nederland brengt, heeft hij de afgelopen maanden drie nieuwe albums opgenomen, die vanaf volgend jaar verschijnen. Veel wil hij er nog niet over kwijt, wel dat er deze keer zowel een elektrische als akoestische versie van de Chief Adjuah-boog te horen zal zijn. En ook de trompetliefhebbers wil hij wel even gerust stellen. „Er zijn zeker opnieuw trompetten te horen, en zelfs enkele nieuwe trompetvarianten, want ook aan de trompet blijf ik graag sleutelen.”

Dat maakt Chief Adjuah tot een buitenbeentje in de muziekindustrie. Niet alleen door instrumenten te ontwikkelen, ook met zijn eigen platenlabel en de bijbehorende muziekapp, Stretch Music. De term stretch verkiest hij boven het historisch beladen woord jazz, volgens Chief Adjuah een begrip met een duidelijk racistische ondertoon.

Met Stretch Music wil hij de macht van de platenmaatschappijen inperken en die teruggeven aan muzikanten en luisteraars. „Het traditionele model van de muziekindustrie is gebaseerd op uitbuiting. Dat gaat soms ver, met zogenaamde 360-deals. Dit betekent dat als jij geen enkele plaat verkoopt en om te overleven bij McDonald’s moet gaan werken, de platenfirma zelfs nog recht heeft op dat geld. Het is echt moeilijk om niet furieus te zijn op de muziekindustrie. Bovendien is het meeste wat traditionele maatschappijen uitbrengen vaak dodelijk saai. Wist je dat veel platenfirma’s geleid worden door dezelfde mensen die de privé-gevangenissen in de VS uitbaten? Dat kan geen toeval zijn.”

Chief Adjuah speelt op maandag 21 oktober in het Bimhuis in Amsterdam (19.30 uur), op dinsdag 22 oktober in LantarenVenster in Rotterdam (20.30 uur) en op woensdag 23 oktober in TivoliVredenburg in Utrecht (8.15 uur).

Kousenvoeten op leemgrond

Onbekende namen

Related Posts

Welke kunstenaars geven met hun werk seintjes af aan andere kunstenaars?

Kousenvoeten op leemgrond

Onbekende namen

In een Schiedamse kerk zoeken Shunske Sato en Shuann Chai naar de ideale Beethoven

Reis zonder bestemming

Klezmer

Chief Adjuah verkent nieuwe horizonten met zelfgemaakte instrumenten: ‘Zelfs het gezoem van de toerbus inspireert me’

Nieuwe instrumenten

Drie nieuwe albums