Na de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne heeft het Westen van alles geprobeerd om het regime van Vladimir Poetin te isoleren. Russische tegoeden werden bevroren, de Russische economie wordt getroffen door sancties. Poetin zelf wordt gezocht door het Internationaal Strafhof op verdenking van oorlogsmisdaden.
Desondanks staat president Poetin, ook na bijna duizend dagen oorlog, bij lange na niet alleen. Hoeveel vrienden en partners hij nog heeft, wil hij het Westen deze week inpeperen als gastheer van een bijeenkomst van BRICS-landen in het Russische Kazan, die dinsdag begon. Op de gastenlijst staan drieëndertig landen, waarvan een twintigtal hun regeringsleider hebben afgevaardigd. De groepsfoto, een verplicht nummer op elke top, moet een bewijs worden van Poetins internationale standing.
Poetin kan niet alleen laten zien „dat hij allesbehalve een internationale paria is”, schreven Alexander Gabuev en Oliver Stuenkel van denktank Carnegie in Foreign Affairs. Hij kan ook tonen „dat hij nu een centrale rol speelt in een dynamisch gezelschap dat de toekomst van de internationale orde zal vormgeven.”
Vorig jaar was de BRICS-top in Zuid-Afrika. Poetin zag er toen van af om persoonlijk deel te nemen omdat het gastland het Internationaal Strafhof erkent en dus verplicht zou zijn hem op te pakken en uit te leveren aan Den Haag. De Russische president gaf een toespraak per video en miste zo het belangrijkste deel van een internationale top: het bilaterale overleg met andere leiders in de marge.
Opkomende economieën
Dit jaar heeft Poetin alle gelegenheid om te netwerken – en het zijn niet de minste landen waarmee hij zich kan omringen. De BRICS, opgericht als club van opkomende economieën, bestond oorspronkelijk uit Brazilië, Rusland, India, en China, later aangevuld met Zuid-Afrika. Inmiddels zijn ook Egypte, met een kwakkelende economie, de kleine, maar rijke Verenigde Arabische Emiraten, Ethiopië en Iran toegetreden. Een kleine twintig landen zouden graag lid willen worden, waaronder NAVO-bondgenoot Turkije. Saoedi-Arabië is al uitgenodigd om aan te schuiven als lid, maar de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman zal niet deelnemen aan de vergadering in Kazan.
De BRICS-landen vertegenwoordigen bijna de helft van de wereldbevolking en ruim 35 procent van het mondiale bbp
Poetin heeft ook António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, uitgenodigd voor de bijeenkomst. Dat vooruitzicht leidde in Kyiv prompt tot verbolgen reacties, al wilde de VN nog niet zeggen of Guterres op de uitnodiging ingaat.
De eerste BRICS-vergadering was in 2009 in het Russische Jekaterinenburg. Vijftien jaar later is het potentieel van de leden aanzienlijk: ze vertegenwoordigen bijna de helft van de wereldbevolking en ruim 35 procent van het mondiale bruto binnenlands product op basis van koopkrachtpariteit, als Saoedi-Arabië wordt meegeteld. De G7 van grote westerse industrielanden is goed voor 30 procent van het mondiale bbp en vertegenwoordigt 10 procent van de wereldbevolking.
Bont gezelschap
BRICS is een bont gezelschap. Rusland voert strijd met het Westen. Grootmacht China werkt kalm maar voortvarend aan een meerjarenplan om de macht van de Verenigde Staten uit te dagen. Voor China is BRICS een cruciaal forum om medestanders te zoeken in die strijd met de VS, al zullen een aantal belangrijke BRICS-landen zich daarvoor niet lenen. Iran is al decennia een aartsvijand van de VS. Hun lidmaatschap geeft BRICS het aanzien van een anti-westerse, anti-Amerikaanse club.
Daartegenover staan landen als Brazilië en India, die juist niet uit zijn op frontale botsingen met het Westen. Zij zoeken, evenals Saoedi-Arabië, niet naar een anti-Amerikaans bolwerk, maar streven naar een wereld met meerdere machtscentra met een belangrijke positie voor de ‘opkomende economieën’ van weleer die al lang zijn doorgegroeid tot volwassen regionale grootmachten.
Lees ook
In een multipolaire wereld bepaalt India zelf waar het bruggen bouwt
Voor Rusland en Iran biedt BRICS een mogelijkheid om te voorkomen dat ze geïsoleerd raken. Beide landen zoeken een antwoord op westerse sancties. Voor Brazilië en India is het een manier om naast goede contacten met het Westen een tweede machtscentrum te creëren om op te leunen. In een wereld met meerdere machtscentra is het een comfortabele positie om met alle centra goede banden te onderhouden en tegelijk een onafhankelijke middenkoers te varen.
India, bijvoorbeeld, BRICS-lid van het eerste uur, werkte de laatste jaren nauw samen met de VS in regionaal veiligheidsverbond Quad (VS, India, Japan en Australië). Vorige maand waren de Quad-leiders nog te gast bij de Amerikaanse president Joe Biden, die het verbond onder andere ziet als een middel om de Chinese expansiedrift, bijvoorbeeld in de Zuid-Chinese Zee, in toom te houden.
Grensconflict
Vlak voor de top was er zowel goed als slecht nieuws voor de gastheer. De Braziliaanse president Lula da Silva – die al op de eerste BRICS-top in 2009 van de partij was – meldde zich wegens ziekte af. Maar India en China maakten bekend dat ze overeengekomen zijn hun grensconflict te de-escaleren. In 2020 kwam het aan de grens tot een confrontatie. Sindsdien was de relatie tussen de twee machtige buren gespannen. Een Indiase diplomaat zei tegen de BBC dat premier Modi en de Chinese leider Xi Jinping elkaar in Kazan zullen spreken.
Lees ook
In de Himalaya bevechten twee kernmachten elkaar met stokken
De belangrijkste bilaterale ontmoeting is ongetwijfeld het onderonsje tussen Poetin en Xi. Poetin is dan wel de gastheer, Xi is de belangrijkste gast. Voor Rusland is Chinese steun sinds de invasie in Oekraïne onmisbaar. Rusland kan met China handel drijven en de Russische wapenindustrie kan niet zonder Chinese componenten. Xi heeft wel eens zijn ongenoegen over de oorlog laten blijken, maar steunt Poetin economisch en politiek.
De wereld ondergaat veranderingen die we in een eeuw niet hebben gezien, de internationale situatie is chaotisch
„De wereld ondergaat veranderingen die we in een eeuw niet hebben gezien, de internationale situatie is chaotisch”, zei Xi tegen Poetin op de eerste dag van de top. „Maar ik ben er vast van overtuigd dat de vriendschap tussen China en Rusland nog generaties zal standhouden en dat de verantwoordelijkheid van onze grote naties voor hun burgers niet zal veranderen.”
De BRICS zijn een populair gezelschap, gezien de lijst met aspirant-leden. Of het ook een effectieve club zal worden is volgens denktankers Gabuev en Stuenkel afhankelijk van de vraag of de grote verschillen, zeker als het gaat om de relatie met de VS, overbrugd kunnen worden.
Lees ook
Over één ding zijn de BRICS-landen het eens: de westerse dominantie moet stoppen
