Eind jaren tachtig pendelden twee mannen een nacht lang heen en weer tussen Den Haag en Scheveningen. Robert Serry zag het nog zo voor zich: hij en zijn (inmiddels overleden) medediplomaat Max van der Stoel, samen op de fiets. In een Haags hotel bevond zich Yossi Beilin, toenmalig minister van Financiën in het Israëlische kabinet-Shamir. In het Scheveningse Carlton Beach Hotel zat ondertussen de Palestijne diplomaat Afif Safieh, toenmalig vertegenwoordiger van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie. Een ontmoeting was uitgesloten: de Israëlische wet verbood direct contact met de PLO. En toch wilden ze praten. Dat lukte in de vorm van proximity talks. In het geheim tastten ze die nacht de mogelijkheden voor vrede af door boodschappen door te geven aan twee Hollanders op tweewielers.
Serry, Beilin en Safieh blikten terug op hun toenaderingspoging in Brug over de breuklijn 2 (BNNVARA). Deel 1 werd uitgezonden in december vorig jaar, niet lang na de aanval van Hamas op Israël die een nieuw hoofdstuk opende van een jarenlang conflict. De verdeeldheid dreunde (en dreunt) door tot in Nederland. Voor columnist Natascha van Weezel en programmamaker Sinan Can (naast collega’s ook vrienden) vormde dat aanleiding om juist te pleiten voor verbinding en wederzijds begrip.
Waar ze toen zochten naar bruggenbouwers in Nederland, trokken ze voor het tweede deel ook naar Israël, op zoek naar de zachte krachten binnen een steeds hardere strijd. Waarom ze niet een soortgelijk bezoek aan Gaza brachten laat zich raden: Israël blijft daar aanvallen uitvoeren die enorme aantallen burgerslachtoffers eisen, en laat bovendien buitenlandse journalisten Gaza niet binnen. Van de journalisten die zich wél in Gaza bevinden, zijn er – voor zover we weten – al 130 gedood.
Toch komen (onder meer via videoverbinding) ook Palestijnse bruggenbouwers aan het woord, onder wie Safieh en advocate Hiva Husseini. Die laatste zet zich samen met Beilin onvermoeibaar in voor vrede in het Midden-Oosten. Beilin: „Vredesovereenkomsten worden altijd gesloten na de vreselijkste oorlogen.” Al bestaat vrede uit meer dan alleen verdragen sluiten en resoluties formuleren, benadrukt Husseini. „Het gaat om acceptatie. Om accepteren dat de ander bestaat en ook emoties heeft, net als jij. Als we het rationele en emotionele combineren, geeft dat ons de kans te genezen.”
Hoop
Er waren meer momenten van hoop. Een burgemeester van een dorpje waarin Joden en Palestijnen “intentioneel samenleven”. Vredesactivisten die zelf vrienden en familie zijn verloren op 7 oktober, maar geen heil zien in wraak. Stemmen die luid roepen om vrede. Maar de beelden van bombardementen en trillende kinderen zijn er ook. Onverbiddelijk hard spatten ze van het scherm, je veilige woonkamer binnen. Je kunt je ogen dichtdoen, je tv uitzetten, maar daarmee maak je niet ongedaan dat de scènes zich in het echte leven hebben afgespeeld. Dat ze eindigden met de dood van een vijfjarig kind. „De achteloosheid waarmee het allemaal gebeurt”, zegt Beilin. „Israël verliest zijn gevoeligheid voor mensenlevens.”
Vóór en na het programma waren op verschillende zenders de updates te zien over de Giro555-actie waarmee geld werd ingezameld voor oorlogsslachtoffers in het Midden-Oosten. Ook die actie verdeelde Nederland: een avondvullende uitzending kwam er niet, bedrijven en BN’ers hielden zich stil. Toch werd er ruim 15 miljoen ingezameld, voornamelijk afkomstig van particulieren. In het callcenter maakten de Joodse Noa en moslima Selma de voorlopige eindstand bekend. Samen met nog twee leeftijdsgenoten startten ze de verbindingscampagne Deel de Duif, waarmee ze verbinding zoeken tussen Nederlandse jongeren. Bruggenbouwers zijn er altijd. Blijf alsjeblieft naar ze luisteren.
Grappige kappersrekening van minister Marjolein Faber. Ze heeft haar dooie punten laten snoeien voor het schamele bedrag van 571 euro en 74 cent. Die Haagse kapper heeft het inmiddels drukker dan ooit. Honderden kansloze koppies grijpen hun kans. Zo ook ik.
Donderdag zat ik er en het was gezellig. We namen de wereld door. Iedereen vroeg of ik afgelopen vrijdag de persconferentie van dappere Dickie had gezien. Onze premier was na zijn door de mand gevallen kabinet in bloedvorm. Vooral dat mantra over racisme was adembenemend. Hoe zei hij het ook alweer? Er was in Den Haag geen racisme. Hij kon het niet vaak genoeg zeggen. Niet in de regering en niet in de fracties. Ik dacht aan staatssecretaris Jansen. Dat is die van die Marokkanen. Inderdaad geen racisme rond het Binnenhof.
„Maar wel in de tram, de kroeg en de voetbalkantine”, lachte een klant die Dickie steevast ‘het schoofhondje van Geert’ noemde. Op dat moment belde een woedende Sywert. Omdat we met de hele zaak zin hadden om een beetje te lachen zette ik hem op de speaker. Sywert stak meteen van wal. Of ik nu mijn zin had?
„Ik niet alleen”, lachte ik, „het hele land vindt het leuk.” Hierop gaven alle klanten een spontaan applausje. Op datzelfde moment begonnen Bernd en Camille op de achtergrond keihard te schreeuwen.
„Zijn de heren overspannen of nog steeds gillend rijk?”, vroeg ik aan onze Melkmuil des Vaderlands. Nu begon Sywert zelf ook radeloos te foeteren. Hij was onschuldig en dat ging hij nu bewijzen. Het woord smaad viel. Laster uiteraard ook. Ik was nog niet van hem af.
Jij ook niet van mij, dacht ik zacht in mezelf, waarop de klanten vroegen of ik die gluipkop wilde ophangen. Op dat moment zwaaide de deur open. Een sterk vermagerde Frans Timmermans betrad de winkel. Glimmend van trots zei hij: „Ik ben afgevallen.” Een oude dame keek de limbo smalend aan en zei: „Maar dat was je toch al bij de verkiezingen schat!” Hierop draaide Fransje zich geïrriteerd om en beende de Van Loostraat in. Vroeger konden die zuiderlingen nog wel eens tegen een geintje.
Voor ik het wist kreeg ik weer telefoon. Netanyahu dit keer. Of Wilders in de zaak was? Nee, alle blondeerstoelen waren bezet met onzekere botoxdames. Dan wilde hij Casper.
„Bedoel je Veldkamp?”
Ja, die bedoelde hij en of ik tegen hem wilde zeggen dat hij niet hoefde te komen. Ze zouden hem daar meteen arresteren of gewoon laten omleggen door de harde kern van Maccabi. Of ik had gehoord dat hij gezocht werd door dat Strafhof?
Wat ik er van vond? Ik legde uit dat ik nog wel eens schrik van fotootjes van uitgemergelde kindertjes met hongerogen en dat die plaatjes me ergens aan doen denken. Net als de hulpgoederen die worden tegengehouden. Daarna fluisterde ik voorzichtig dat ik 40.000 doden ook wel wat aan de hoge kant vind.
„Antisemiet” brieste hij en hing op.
„Hij heeft zijn dag niet”, sprak mijn buurman die alleen zijn snor liet bijpunten.
De klanten vroegen me om het niet over politiek te hebben. Een oude dame lachte: „Voor je het weet heb je bonje met humorloze rechtse of linkse minkukels.”
We kregen het veilig over de tuinkabouter van MDMA die in Brabant is aangehouden. Daarna vroegen we ons af of in die roomse provincie een kerststalletje met het hele zootje van geperste cocaïne een leuk idee zou zijn. Dus Jozef, Maria, de herders, de os, de ezel en dat je na het kerstdiner met de hele familie de kleine Jezus uit zijn kribbe snuift.
Een keurige Haagse meneer begon over het Belgische bejaardenhuis waar ze strippers hadden ingehuurd en dat hij zich daar nu ging inschrijven.
„Of moet ik tot mijn urn sjoelen en scrabbelen?”, lachte hij.
Toen was ik aan de beurt. In tien minuten was ik geknipt. Kosten 10 euro.
Ik zei tegen de kapper dat ik dacht dat hij hartstikke duur was.
Sinds de overwinning van Donald Trump hangt de belofte van een spoedig staakt-het-vuren in Oekraïne in de lucht. Trump heeft beloofd dat hij dat binnen 24 uur na betreden van het Witte Huis wel even zal regelen. Niemand neemt die aankondiging letterlijk en het duurt ook nog twee maanden voordat Trump president is, maar een staakt-het-vuren beheerst inmiddels het gesprek over de oorlog.
Het vooruitzicht op een wending ten goede in Poetins oorlog is na ruim 1.000 dagen een perspectief waar velen zich graag aan vastklampen. Wie gunt Oekraïners niet een leven in vrede en veiligheid?
Maar met de belofte ligt ook wensdenken op de loer. Om tot een staakt-het-vuren te komen, moeten nog vele hordes worden genomen. En als het al lukt, betekent dat geenszins dat Europa zal terugkeren naar een onbekommerd tijdperk van vredesdividend en goedkoop gas uit Rusland.
Ook met een staakt-het-vuren zit in het Kremlin een onberekenbare autocraat die gezocht wordt voor oorlogsmisdaden. Europa zal daarop nog jaren moeten antwoorden met een stevige én kostbare militaire afschrikking én met vergaande militaire en economisch steun voor Oekraïne.
Vooruitlopend op eventuele onderhandelingen is de oorlog in de afgelopen week geëscaleerd. Mocht het tot gesprekken komen, dan willen beide partijen zo sterk mogelijk staan. De VS gaven, eindelijk, de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied vrij en leverden omstreden antipersoonsmijnen. Oekraïne nam doelen in de regio Bryansk onder vuur. Rusland wees weer eens uitdrukkelijk op zijn kernwapens.
De twee hoofdrolspelers hebben alvast hun posities gemarkeerd. Het Kremlin liet doorschemeren dat het wel wil praten, maar dat het niet van plan is bezet gebied op te geven en het niet zal accepteren dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.
Onduidelijk is of president Poetin daadwerkelijk bereid is te onderhandelen, of dat hij alleen maar aan de onderhandelingstafel gaat kijken of er iets te halen valt. En er is altijd het risico dat hij een gevechtspauze aangrijpt om te hergroeperen. In de entourage van Trump is geopperd dat de VS nog genoeg economische machtsmiddelen hebben om druk op Poetin uit te oefenen. Ook de inzet van langeafstandsraketten op Russisch grondgebied zou een drukmiddel kunnen zijn.
De Oekraïense president Zelensky heeft Trump onthaald op een charme-offensief. Zo zei hij deze week dat de kans op vrede met de komst van Trump is gestegen. Eerder uitte hij zich positief over zijn ontmoeting met Trump in september in New York. Zijn overwinningsplan bevat suggesties die duidelijk bedoeld zijn om Trump te paaien. Zo oppert Zelensky de mogelijkheid om gezamenlijk met bondgenoten de delfstoffenrijkdom van Oekraïne te ontginnen. Ook spiegelt hij de VS voor dat het goedgetrainde en ervaren Oekraïense leger straks de taken van Amerikaanse militairen in Europa kan overnemen.
Zelensky wil met steun van de VS het gesprek aangaan, maar zal formeel nooit accepteren dat bezet gebied Russisch wordt en hamert op snelle toetreding tot de NAVO, de beste veiligheidsgarantie die hij zich kan wensen. In de VS is geopperd dat een bestandslijn bewaakt moet worden door een internationale of Europese troepenmacht.
Het is aan Zelensky om te bepalen wanneer hij gesprekken aangaat en wat hij over heeft voor een staakt-het-vuren. Maar wat daar straks op tafel komt is ook van groot belang voor de veiligheid van Europa.
Zo zou het uit moreel én strategisch oogpunt moeilijk verteerbaar zijn als Poetin een overwinning zou kunnen claimen. Rusland houdt nu ongeveer een vijfde van Oekraïne bezet. Het zou onacceptabel zijn als Rusland dat als oorlogsbuit zou kunnen houden. Het zou een signaal zijn dat agressie loont. Het zou een aanmoediging zijn voor Poetin én voor andere autocraten met ambitie om basale omgangsregels tussen staten te schenden.
De gedachtevorming over onderhandelingen is nog pril, maar dit is wel het moment om vooruit te denken over randvoorwaarden. Een Oekraïense vrede is ook een Europese vrede. Het zou een geschenk zijn voor Oekraïne als het in 2025 langs diplomatieke weg tot een staak-het-vuren komt, zoals Zelensky hoopt. Maar het is ook van het grootste belang dat Poetin en geestverwanten niet tot nog meer agressie worden aangemoedigd. Europa moet intussen beseffen dat een staakt-het-vuren iets anders is dan langdurige vrede en zich voorbereiden op een lange fase van afschrikking met hoge defensie-uitgaven.
Ze staan prominent vooraan in de winkel in Leidschendam uitgestald: de hysterische Sinterklaas-chocoladeletters van Jamin. Het zijn kleurrijke letters met de meest ondenkbare combinaties aan smaken. De manager wijst aan: hier een met stukjes appeltaart, deze hier bevat brokjes bokkenpoten en die daar is gevuld met zuremattensaus. Dan zijn er ook nog letters met smaken en namen als Club letter Sangria, Cinnamon Roll, New York Red Velvet, Espresso Martini en Oreo Birthday Cake.
In het midden van de rij letters gaapt een gat. Daar moet de chocogurk staan, maar die is constant uitverkocht, zegt de manager – die niet met zijn naam in de krant wil omdat alleen de mensen van het hoofdkantoor van Jamin met pers mogen praten. „Donderdag komt ’ie weer binnen.”
De chocogurk is een witte chocoladeletter gevuld met een substantie die smaakt naar augurk. De letter met gele en groene strepen prijkt in een geel doosje onder een doorzichtig plastic raam met daarop een geel-groen label van augurkenfamilie Kesbeke – met wie Jamin de letter maakte. Prijs: 8,50 euro voor 220 gram.
Foto Jasper de Bruin
Binnen een week na de lancering half oktober was de augurkenletter in alle honderd franchisewinkels uitverkocht, zegt directeur Toon van Dijk van Jamin. Samen met collega (‘category manager’) Frédérique Elich vertelt hij in een nagebouwde Jamin-winkel (aan de wanden meters hoge plastic bakken met schepsnoep, bij de kassa een ijsmachine en bakjes) in het hoofdkantoor in Oosterhout over het „spektakel” van de afgelopen weken. „Hier hadden we een half jaar geleden toen we de letter bedachten en bestelden niet op gerekend.”
Van Dijk wilde zo snel mogelijk meer chocogurken laten produceren, maar dat bleek lastig. „Ze worden met de hand gemaakt, je hebt er niet zomaar even duizend bij.” Hij heeft de chocolatiers met wie hij zaken doet naar eigen zeggen met succes gesmeekt om op te schalen. „Ik ben zelfs met dertig grote horecablikken Kesbeke-augurken naar de fabriek gereden.” Zijn collega Elich: „En ik nam worstenbroodjes mee.” Van Dijk: „Ze hebben zoveel overuren gedraaid. Daar zijn we ze dankbaar voor.”
Binnen twee uur uitverkocht
Vandaag, een paar weken na het bezoek aan de winkel in Leidschendam, is de laatste lichting chocogurken naar de winkels gegaan. Van Dijk kreeg net een bericht van een franchisehouder die binnen twee uur door zijn voorraad chocogurk heen was. Een kleine telefonische rondgang langs Jamin-winkels in het land bevestigt het beeld. In Beverwijk kwam de nieuwe vracht ook vanmorgen binnen „en nu heb ik nog maar twee over” aldus een medewerker. In Groningen waren de letters „einde van de middag op.” In Arnhem is hij „al tijden uitverkocht” en in Heerlen ook. In Leidschendam is net een stapel in het schap gezet. „De rest ligt achter want 40 klanten hebben hem gereserveerd.”
De chocogurk van Jamin en Kesbeke.
De ‘speciale’ letters – het zijn er nu 25 – verkoopt Jamin al jaren. Vorig jaar liep het niet zo goed. Toen had de snoepketen onder meer een letter met een hotdog-met-gebakken-uitjes-smaak. Elich: „De geur kwam door het doosje heen. Misschien was dat te gek.” Maar het regende ook veel, zegt Van Dijk. „Mensen gooien dan sneller een letter in de kar bij de supermarkt dan dat ze naar de Jamin lopen.”
De dubai letter
Jamin verkoopt dit jaar honderdduizenden chocoladeletters, dat zijn speciale letters (categorie chocogurk), luxe letters (groot en met de hand opgespoten) en kleine letters. Exacte cijfers per categorie geeft Van Dijk niet maar de luxe variant verkoopt hij het meest. In de top-3 van de speciale staan de Oreo Birthday Cake, de Dubai-letter (met pistachecrème en kadayif, net zoals de immens populaire Dubai-reep) én de chocogurk.
Augurkenlolly’s
Dat Jamin voor de feestdagen iets met de augurk doet, is ook weer niet zó gek. De augurk is hip. Er zijn snoepjes, chips en lolly’s met augurkensmaak. Ook in de schappen van Jamin liggen sinds vorig jaar ingelegde komkommers met namen als Big Papa, Sour Sis en Hot Mama. Het zijn grote augurken per stuk verpakt, drijvend in heel zuur of heel pittig gekruid pekelwater. En begin dit jaar verscheen het derde seizoen van de realityserie over ‘augurkenkoning’ Oos Kesbeke en zijn familie. Hij bracht dit jaar augurkenijs (Pickletini), augurkenleverworst en badslippers (zure zlippers) op de markt. Toen popster Dua Lipa onlangs op TikTok augurkensap in haar glas cola schonk, was de hype compleet.
In januari bedenken de marketingexperts van Jamin welke smaken er aan het eind van het jaar op de markt komen. Big Papa en Sour Sis brachten ze op het idee om augurk te verwerken in de chocolade. Van Dijk: „Lekker zoet en zuur.” Elich: „De appeltaart-letter komt van jou hè Toon?” Van Dijk: „Ja, ik hou van kaneel. En jij kwam met fruitbiscuit, toch?” Elich: „Nee, ik wilde Belgische wafels en gekonfijte bosvruchten, maar dat pakte anders uit. Het smaakte meer naar Sultana.”
Zure matten óp de letter lukte niet: die werden keihard
Maar ook consumenten, chocolatiers en leveranciers („eentje bedacht de Amaretto marsepeinletter van dit jaar”, aldus Elich) denken mee. Er zijn een hoop smaken nodig, ook voor het ijs, de toppings en sausjes op het ijs én voor de paaseitjes. Die komen in vijftig varianten, zoals pizza, pornstar martini en Bubble tea passievrucht. Van Dijk: „Voor ons kan het niet gek genoeg.”
Niet alles kan. Elich wilde zure matten op de chocoladeletter, maar „die dingen worden keihard”. We bedachten een pittige letter, vertelt ze. „Maar de geur was niet goed, het hele kantoor rook er naar. Ik heb ’m weggegooid.” En soms zijn smaken niet lekker – het team proeft blind en geeft alle proefletters een cijfer over de „beleving, kleur, smaak”. Zo bleek bruine chocolade met augurk, „echt een slechte combinatie”, zegt Van Dijk. Hij vertrok uiteindelijk met meerdere stukjes witte chocolade met verschillende augurkenvullingen, ook extreme, naar Oos Kesbeke. Die proefde en had dezelfde voorkeur („de mildere variant”) als het team van Jamin. „De letter is écht lekker”, verzekert Van Dijk. „Het is er eentje om te delen, even een stukje. Het is geen dooreter, dat niet.”
Zoet op hartig op zout
De chocogurk past in de rage die food-trendwatcher Gijsbregt Brouwer „shock cuisine” noemt. Het begon jaren geleden, vertelt hij, met die krankzinnige grote milkshakes, zogenoemde freak shakes. In gigantische glazen werd een mix van melk, ijs en siroop geschonken, daarbovenop kwamen donuts, bolletjes ijs, koekjes, zuurstokken en chocoladerepen. „Dat was zoet op zoet op zoet.” Daarna volgde hartig op hartig op hartig. „Dus mortadella én salami én pancetta op een broodje met vijf verschillende kazen.”
Inmiddels zitten we in de fase zoet op hartig op zout, vertelt hij. „En dat is stiekem een perfecte combinatie. Denk maar aan karamel zeezout.” In de VS verkopen ze cocktails met een kleine hamburger of hotdog op een prikker, weet Brouwer. Hij heeft de chocogurk nog niet geproefd, „want uitverkocht”.
En waarom vinden we die gekke combinaties nou zo lekker? Een persvoorlichter van Wageningen University & Research wil voor deze vraag geen hoogleraar smaak en voeding lastigvallen. „De chocogurk? Dat heeft toch niets met smaak te maken. Het is kuddegedrag, we willen gewoon meedoen op sociale media.”
Is dat waar? Wat zegt de sociale media expert van de Jamin hierover? „Die hebben we niet”, zegt van Dijk. „We produceren niet voor TikTok.” De focus ligt op jong én oud. En op de fysieke winkel, zegt hij. Er volgt een marketingverhaal over échte kwaliteit („dat kun je zien aan de verhouding cacao en boter”), vakmensen, luxe doosjes, „belevingen” en letters die in de winkel moeten „smoelen”. Het succes van de chocogurk komt volgens Van Dijk „door de opvallende smaak en de populariteit van Kesbeke”. En met de kennis van nu, zegt hij, had „ik er graag begin dit jaar tien keer zoveel besteld”.
