Het is al de tweede keer deze maand dat de Oekraïense openbare aanklager, Andry Kostin, een onderzoek opende naar de mogelijke executie van Oekraïense krijgsgevangenen door Rusland.
Eind vorige week zouden negen Oekraïense militairen zijn geëxecuteerd nadat zij zich hadden overgegeven aan Russische militairen, zo stelde de Oekraïense oorlogsanalist die opereert onder de naam DeepState, op basis van berichten van de Eerste Oekraïense Tankbrigade. Beelden die DeepState publiceerde, toonden een groep levenloze Oekraïense militairen in onderbroek, met hun gezicht naar de grond. Het beeldmateriaal kan niet onafhankelijk worden geverifieerd.
„Rusland is een terroristenstaat die alle regels van oorlogvoering overtreedt. De internationale gemeenschap mag niet blind blijven voor zulke misdaden”, schreef Dmytro Loebinets, Ombudsman voor de mensenrechten namens het Oekraïense parlement.
De gevangen genomen Oekraïense militairen zouden drones hebben bestuurd in de buurt van Zeleny Sjljach. Dat dorp ligt dichtbij de frontlijn in de zuidelijke Russische regio Koersk, die sinds begin augustus voor een deel wordt bezet door Oekraïense militairen.
Meeste executies in 2024
Sinds de grootscheepse Russische invasie in Oekraïne, begonnen in februari 2022, hebben de Oekraïense autoriteiten herhaaldelijk beschuldigingen over standrechtelijke executies van Oekraïense krijgsgevangenen geuit aan het adres van Moskou. Tien dagen geleden zei het hoofd van het Oekraïense departement dat onderzoek doet naar Russische oorlogsmisdaden, Joeri Beloesov, dat Rusland sinds 2022 al 93 Oekraïense krijgsgevangenen zou hebben geëxecuteerd. Van die executies heeft volgens hem 80 procent plaatsgevonden in 2024. „Sinds november vorig jaar is het gedrag van de Russische strijdkrachten tegenover onze gevangenen aanzienlijk verslechterd”, zei Beloesov.
Lees ook
In Cherson jagen Russische soldaten vanuit de lucht met drones op burgers
De grootste Russische massa-executie die tot nu toe werd gemeld, vond vermoedelijk twee weken geleden plaats, in de regio Donetsk. Openbaar aanklager Kostin startte toen een onderzoek naar de mogelijke executie van zestien militairen die zich hadden overgegeven ten oosten van de stad Pokrovsk, die door Rusland wordt belegerd.
Kostin sprak toen van een „afschuwelijke misdaad” en een „flagrante schending” van het oorlogsrecht. Op korrelige videobeelden was te zien hoe militairen zich in een rij hadden opgesteld nabij een loopgraaf, waarna het vuur op hen werd geopend. Militaire uniformen waren op de beelden niet te onderscheiden. De datum en locatie van de video zijn niet onafhankelijk te verifiëren.
De toenemende berichten over executies van Oekraïense krijgsgevangenen wijzen er volgens de openbare aanklager in Kyiv op dat „het doden en martelen van krijgsgevangenen geen geïsoleerde incidenten zijn”, maar een „opzettelijk beleid van de Russische militaire en politieke leiders”.
‘Executies worden aangemoedigd’
Ook het Institute for the Study of War (ISW), een Amerikaanse defensiedenktank die dagelijks bericht over de oorlog in Oekraïne, stelde zondag „een toename” te hebben waargenomen van „Russische eenheden die Oekraïense krijgsgevangenen executeren in het hele oorlogsgebied”. Volgens de ISW-analisten is het „waarschijnlijk dat Russische commandanten luid en duidelijk de executie van Oekraïense krijgsgevangenen goedkeuren, aanmoedigen of direct bevelen”.
Lees ook
Russen vielen bijna drieduizend Oekraïense burgerdoelen aan
Het executeren van ongewapende krijgsgevangenen die zich hebben overgegeven is een oorlogsmisdaad volgens de Geneefse Conventie. Kyiv probeert al sinds de invasie zoveel mogelijk van de Russische oorlogsmisdaden in kaart te brengen. Aanklager Kostin stelde twee weken geleden dat alle Russische verdachten „geïdentificeerd zullen worden, en verantwoordelijk worden gehouden voor deze misdaden, van de soldaten die deze feiten hebben gepleegd tot degenen die de misdadige bevelen hebben gegeven, en de Russische doctrine van geweld en intimidatie vormgeven”. Het Kremlin ontkent steevast dat Russische strijdkrachten oorlogsmisdaden plegen tegen Oekraïense militairen.
Volgens het Oekraïense ministerie van Defensie vinden de oorlogsmisdaden plaats op een veel breder front. Sinds de Russische invasie van 2022 zijn volgens Kyiv tenminste 177 Oekraïners omgekomen in Russisch gevangenschap. Victoria Tsymbaljoek, vertegenwoordiger van het Oekraïense Coördinatiecentrum voor de Behandeling van Krijgsgevangenen, denkt dat het werkelijke aantal Oekraïense doden in gevangenschap nog veel hoger ligt.
Geen contact met gevangenen
Veel van de lotgevallen van Oekraïense krijgsgevangenen in Rusland blijven onbekend. De meeste Oekraïense soldaten die door Rusland werden vrijgelaten na een uitruil van krijgsgevangenen, werden tijdens hun gevangenschap nooit bezocht door vertegenwoordigers van het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRC). Contact met de krijgsgevangenen was er ook niet, schreef de Oekraïense Ombudsman Loebinets afgelopen zomer.
Het VN-Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten (OHCHR) constateerde onlangs na een onderzoek dat de Russische autoriteiten zich schuldig maken aan grootschalige mensenrechtenschendingen tegen Oekraïense gevangenen. Volgens het bureau gaat het om „honderden Oekraïense krijgsgevangenen” die zijn blootgesteld aan „wijdverspreide en systematische marteling”, terwijl de Russische autoriteiten op de hoogte waren van de misstanden, „maar niets deden om het tegen te houden”.
Vertegenwoordigers van het VN-bureau spraken sinds maart van dit jaar met bijna tweehonderd Oekraïense krijgsgevangenen. „Bijna allemaal gaven ze geloofwaardige, betrouwbare en gedetailleerde verklaringen over martelingen en ernstige mishandeling”, zei Danielle Bell, hoofd van de VN-missie die de mensenrechtensituatie in de Russische oorlog tegen Oekraïne onderzoekt, begin deze maand tijdens een persbijeenkomst in Kyiv.
Afranselingen en schijnexecuties
Volgens de VN-onderzoekers sprak 68 procent van de Oekraïense krijgsgevangenen over „seksueel geweld, marteling, een slechte behandeling in elk stadium van het gevangenschap en afschuwelijke omstandigheden”. Misstanden die regelmatig terugkeerden in de verhalen van de gevangenen betroffen onder meer „ernstige afranselingen, elektrische schokken, langdurig wakker houden, hondenbeten en schijnexecuties”.
Ook volgens Bell is de vaak mensonterende behandeling van gevangenen door Rusland het gevolg van bewust beleid. „Publieke figuren in Rusland roepen openlijk op tot een onmenselijke behandeling en executies van Oekraïense krijgsgevangenen.” Ook het feit dat Moskou wetgeving heeft aangenomen die op brede schaal voorziet in gratie voor Russische militairen, draagt volgens haar bij aan een „klimaat van straffeloosheid”.
