Jelle de Graaf.
Foto Dieuwertje Bravenboer
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Klimaatactivisme Nu klimaatprotest deze week de tv-talkshows bereikte, lijkt het door te dringen tot het collectief bewustzijn. Gesprek met twee activisten van Extinction Rebellion.
„Ik ga het hebben over het feit dat we het er nu wel over hebben en niet toen honderdduizenden Pakistanen deze zomer te maken hadden met gigantische overstromingen, veroorzaakt door de klimaatcrisis”, zegt klimaatactivist Jelle de Graaf (33) fel. Hij is dinsdagavond net op tafel geklommen bij het tv-programma Jinek en heeft zijn handen aan het tafelblad vastgelijmd. Op hetzelfde moment is klimaatactivist Rozemarijn van ’t Einde (30) te gast bij talkshow Op1. Zij wist van de keuze van haar Extinction Rebellion-collega en stond er ook achter, maar zij koos voor debat in plaats van actie.
Beiden waren uitgenodigd naar aanleiding van de klimaatactivisten die het hebben voorzien op Europese musea. Twee weken geleden, in Londen, bevuilden twee actievoerders van Just Stop Oil met tomatensoep het schilderij de Zonnebloemen van Vincent van Gogh en afgelopen zondag waren het activisten in het Duitse Potsdam, die een schilderij uit de serie Les Meules van Claude Monet met aardappelpuree besmeurden. Donderdag was het Meisje met de parel van Johannes Vermeer in het Mauritshuis het doelwit van een lijmactie. Alle drie de schilderijen zaten achter glas en raakten hoogstens aan de lijst beschadigd.
Je vastlijmen om aandacht te vragen voor klimaatverandering is al een aantal jaren in opkomst, het besmeuren van schilderijen is nieuwer. Zo lijmde twee weken geleden een groep actievoerders van Extinction Rebellion (XR) zich vast aan de snelweg A12 in Den Haag. Begin deze maand waren het activisten van het vooral in het VK actieve Just Stop Oil die vier bruggen over de Theems blokkeerden, met urenlange files tot gevolg.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92417625-804c4d.jpg)
Van de duurste Monet tot Van Goghs Zonnebloemen, waarom zijn dat doelwitten van klimaatactivisten?
Deze week verschoof het klimaatactivisme naar de Nederlandse talkshows. Hoe kijken De Graaf en Van ’t Einde naar het klimaatactivisme van vandaag de dag? NRC sprak beiden apart van elkaar.
De Graaf ergert zich vooral aan de wanverhouding van onderwerpen bij talkshows: „Dinsdagavond spraken ze over het jubileum van Donald Duck en over een boek van een wielrenner. De verhouding met klimaatverandering, een existentiële crisis, is totaal zoek.” Om die disproportie zichtbaar te maken lijmde De Graaf zich aan tafel en spuwde hij zijn betoog over de presentator Beau van Erven Dorens, die de zieke Eva Jinek verving. „Het onderwerp klimaatverandering lag letterlijk op tafel”, zegt hij.
Wist de redactie van Jinek dat je dit ging doen?
De Graaf: „Nee, als ik hen dat had verteld, had ik daar niet meer aan tafel mogen zitten, daar ben ik van overtuigd. Ze hebben mij met man en macht weggehaald om de uitzending voort te kunnen zetten. Met de letterlijke woorden: ‘the show must go on’.”
Werkt de methode van je vastlijmen vanuit jullie oogpunt nog?
Van ’t Einde: „Ja zeker, het werkt polariserend en dat is iets goeds. Het gaat erom dat mensen de boodschap meekrijgen. Je kon zien dat hij het spannend vond, mensen zagen dat er echt iets aan de hand is. Je kunt niet neutraal blijven over zoiets als de opwarming van de aarde. Je moet kiezen of je het met Jelle eens bent of niet.”
De Graaf: „De geschiedenis laat zien dat maatschappelijke veranderingen steeds zijn afgedwongen door bewegingen met allerlei tactieken, waaronder zulke verstorende acties. Verstoring is nieuws. Daarom loopt er nu een cameraploeg van Hart van Nederland door mijn kamer en daarom doe ik nu dit interview.”
Maar is het resultaat een gesprek over het juiste onderwerp? Het gaat nu meer over de actie en minder over klimaatverandering zelf.
Van ’t Einde: „Daarvoor hadden ze het er überhaupt niet over. Dus het is al beter dat ze het hebben over Jelle en de legitimiteit van zo’n actie. Je ziet in die discussie het onderwerp klimaatverandering meekomen. Indirect gaat het er dus zeker over.”
De Graaf: „Deze actie dwingt mensen om een kant te kiezen in het klimaatdebat en dat is nodig. Er is nog niet genoeg maatschappelijke druk zodat regeringen gedwongen worden klimaatverandering te keren. Iedereen is er wel voorstander van dat er iets moet gebeuren, maar toch gebeurt het niet. Ik denk zeker dat deze actie daarbij helpt.”
Worden media nu niet juist terughoudender in het uitnodigen van activisten van Extinction Rebellion?
De Graaf: „Deze actie heeft meer impact dan gematigde gesprekken aan talkshowtafels. En woensdag zat ik gewoon weer aan een talkshowtafel, in België, bij de Tafel van Vier van Gert Verhulst. Overigens moeten talkshows ook klimaatwetenschappers en ervaringsdeskundigen van de klimaatverandering uitnodigen.” Donderdag kreeg De Graaf in elk geval voor een avond zijn zin: weervrouw Amara Onwuka en Heleen de Conick, hoogleraar klimaatverandering van de TU Eindhoven, waren te gast bij Jinek.
Foto’s Dieuwertje Bravenboer
Zijn de talkshows eigenlijk niet gewoon blij met deze actie?
Van ’t Einde: „Jelles actie gebeurde vlak voor de Op1-uitzending begon. Ik zag dat programmamedewerkers het erover hadden. Ze zeiden tegen mij: ‘heb je gezien dat een collega zich vast heeft gelijmd bij Jinek?’. Toen zei ik: ‘ja, geen zorgen, want ik ga dat niet doen.’ Maar de Op1-medewerkers zeiden dat het wel goede tv was geweest.”
De Graaf: „Ik kan me voorstellen dat ze met de uitkomst niet ontevreden zijn, maar dat is wat anders dan dat ze het van tevoren zouden toestaan.”
De aanleiding voor jullie uitnodiging was klimaatactivisme in musea, maar jullie willen het over de ernst van klimaatverandering hebben. Lukte dat?
Van ’t Einde: „Deels, ik had wat punten opgeschreven die ik wilde maken en de belangrijkste heb ik ook gemaakt. Alleen wilden de anderen aan tafel het alleen hebben over de methode en niet over het doel van de actie. Het hielp niet mee dat niemand aan tafel zich aan mijn kant schaarde. De meesten waren tegen mij. Je moet als activist wel ontzettend vechten voor de ruimte. Je moet jezelf staande houden tegenover veel negativiteit. En dan gaat het uiteindelijk toch over Donald Duck. Waar hebben we het dan over?”
De Graaf: „Toch gaat het nu al anderhalve week over klimaatverandering. Dat was niet gelukt als wij klimaatactivisten slechts rustig ons verhaal doen.”
Waar ligt de grens bij klimaatactivisme?
Van ’t Einde: „Het helpt dat onze acties geweldloos zijn. Ons zal je niet een Kamerlid zien intimideren bij zijn huis. Wij stellen ons kwetsbaar op. Wij doen aan openlijke burgerlijke ongehoorzaamheid. Binnen die grens is voor mij veel toegestaan. Want zullen we het over vijftig jaar, als de wereld onleefbaar is geworden, nog in negatieve zin hebben over Jelle die zich aan een tafel vastplakte?”
De Graaf: „De vraag is niet: wat doe je niet? Maar juist: wat doe je wel? Elke keer is voor ons de vraag: welke acties zijn nog niet gedaan en leveren wel het gewenste resultaat op? Welke acties kunnen zodanig de aandacht verleggen dat we het over klimaatverandering hebben? Dinsdag was daarvoor een goede mogelijkheid bij Jinek. In de toekomst gaan we dit soort verstorende acties vaker doen.”
Hoe gaan media in jullie ogen om met klimaatverandering?
Van ’t Einde: „Vorige week schreven we vanuit Christian Climate Action en 24 andere organisaties een brandbrief aan alle christelijke Kamerleden met als eis dat we klimaatneutraal moeten zijn in 2030. Het is de eerste keer dat een representatieve groep uit de christelijke wereld zo duidelijk stelling neemt. Deze brief had naar mijn mening veel nieuwswaarde. Wij dachten dat het wel zou leiden tot een interview bij Op1. Maar er kwam nauwelijks reactie op vanuit de media. En überhaupt was er geen aandacht van radio of tv. Dan is zo’n gematigde actie blijkbaar niet genoeg. Pas na een actie waarbij soep wordt gegooid naar een schilderij waar glas voor zat, word ik uitgenodigd voor Op1. Dat is toch absurd. Het is het bewijs dat zo’n actie nodig is.”
Beau van Erven Dorens zei dat hij ook vragen wilde stellen. Had je zo je punt niet beter kunnen overbrengen?
De Graaf: „Ik denk dat Beau van Erven Dorens beter gasten kan uitnodigen die over klimaatverandering praten en dus niet pas als iemand soep over een glazen plaat voor een Van Gogh-schilderij gooit.”
Waarom zijn jullie eigenlijk activist geworden? Wat is jullie drijfveer?
Van ’t Einde: „Ik heb altijd een rechtvaardigheidsgevoel gehad, ook vanuit mijn geloof. Ik kan heel boos worden van dingen die oneerlijk zijn. Ik was vroeger altijd erg ziek, maar toen ik twee jaar geleden medicatie kreeg, ging ik meteen actievoeren. Een paar jaar daarvoor was ik vegetariër geworden en begon ik anders naar de wereld te kijken. Ik voelde mij ook vervreemd van het feit dat ik eerst heel normaal vond om vlees te eten.”
De Graaf: „Zodra je je eenmaal hebt verdiept in de wetenschap van de klimaat- en de ecologische crisis is er geen andere mogelijkheid dan alles op alles te zetten om de ergste doemscenario’s te voorkomen. De klimaatcrisis heeft nu al vele levens gekost en bedreigt ons uiteindelijk allemaal. Veel belangrijker dan de vraag wat mijn drijfveer is, is dan ook de vraag wat er in al die regeringsleiders omgaat, die óók weten wat de ernst van de situatie is, maar die geen actie ondernemen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/10/data77305641-89e73e.jpg)
Lees ook deze eerdere reportage uit NRC over Extinction Rebellion
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data92485737-6335b8.jpg)
Lees ook: Activist Jelle de Graaf bleef bij Khalid & Sophie áán tafel zitten
