Verwachte Israëlische vergeldingsaanval op Iran heeft gevolgen voor relaties van Israël met buurlanden en VS

Israël heeft er geen misverstand over laten bestaan dat het hard wil terugslaan na de Iraanse raketaanval op Israël van vorige week. Hoe hard, blijft onzeker. Het Israëlische zelfvertrouwen, in het bijzonder dat van premier Netanyahu, is de laatste weken echter snel toegenomen na de harde klappen die het Israëlische leger aan de Iraanse bondgenoot Hezbollah in Libanon heeft toegebracht. En velen in Israël zien het als een buitenkans om eindelijk af te rekenen met de oude vijand Iran.

Daarbij gaat de meeste aandacht uit naar Irans omstreden nucleaire programma. „We moeten nu optreden om Irans nucleaire programma te vernietigen, zijn centrale energie-installaties, en we moeten dit terroristische regime een fatale slag toebrengen”, schreef oud-premier Naftali Bennett vorige week. Ook Netanyahu ziet dit programma al jaren als een grote bedreiging voor Israël omdat hij Iran ervan verdenkt een eigen kernwapen te willen ontwikkelen, ondanks nadrukkelijke Iraanse ontkenningen.

Dat een aanval op Irans nucleaire faciliteiten een serieuze optie is voor Israël liet de luchtmacht twee jaar geleden zien met een gesimuleerde aanval; tijdens die oefening boven de Middellandse Zee, genaamd ‘Chariots of Fire’, voerden meer dan honderd gevechts-, transport- en tankvliegtuigen een gefingeerde aanval uit tegen „doelwitten op grote afstand”.

Diep verscholen in bergen

De grote vraag bij een échte aanval is wat Israël met zijn eigen wapenarsenaal kan uitrichten tegen de Iraanse nucleaire installaties. Een belangrijk deel van het nucleaire programma, zoals centrifuges waarmee uranium wordt verrijkt, is diep weggestopt in ondergrondse tunnelcomplexen in de bergen, zoals bij Fordow en Natanz. Soms wel 80 tot 145 meter onder de oppervlakte.

Om aanvallen uit te kunnen voeren op dergelijke doelen kan Israël niet zonder bommen als de Amerikaanse GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP), ook bekend als bunker busters. Deze zes meter lange bommen hebben een gewicht van ruim twaalfduizend kilo en zijn de zwaarste niet-nucleaire explosieven, speciaal ontworpen om diep in de aarde door te dringen, waar militaire installaties letterlijk zijn aangelegd in grotten of in een berg. Door hun gewicht en lengte kunnen deze bommen alleen worden afgeworpen door zware strategische bommenwerpers als de B-2 Spirit van de Amerikaanse luchtmacht, bekend als de Stealth bommenwerper.

Zwaarste bunkerbommen

Maar wapendeskundigen vragen zich af of deze zwaarste bunkerbommen zó diep in de aarde kunnen doordringen als nodig zou zijn in Iran.

Iran lijkt bovendien te hebben geleerd van het verleden. De bouw van het nucleaire verrijkingscomplex bij Natanz begon rond het jaar 2000, aanvankelijk boven de grond. Maar in 2020 kondigde Teheran aan die installatie te vervangen door een ondergronds complex in de nabijgelegen Zagros-bergen na een grote brand, waarbij veel waardevolle apparatuur verloren zou zijn gegaan. Analisten gingen er destijds vanuit dat Israël verantwoordelijk was voor de sabotage die leidde tot de brand.

President Joe Biden heeft al bij herhaling duidelijk gemaakt dat hij tegen zo’n Israëlische aanval op Irans nucleaire programma is om verdere escalatie van de oorlog in het Midden-Oosten te voorkomen. Hij stelt dat een Israëlische vergelding voor de Iraanse raketaanval van vorige week ‘proportioneel’ moet zijn.

Volgens het Amerikaanse medium Axios heeft Bidens veiligheidsadviseur, Jake Sullivan, de Israëliërs vorige week zelfs al gewaarschuwd dat de Amerikanen Israël bij een volgende Iraanse raketaanval niet meer automatisch te hulp zouden schieten als Israël niet vooraf al duidelijkheid geeft over de plannen die het heeft met zijn vergeldingsaanval op Iran.

Veelzeggend voor het wantrouwen dat op dit moment heerst tussen de Amerikanen en Israël is dat de Israëlische minister van Defensie, Yoav Gallant, dinsdag op last van premier Netanyahu een bezoek aan het Pentagon en zijn Amerikaanse ambtgenoot Lloyd Austin annulleerde. Daar zouden de twee ministers spreken over de Israëlische aanvallen op Libanon en de voorgenomen vergeldingsaanval op Iran. In plaats van dit bezoek zouden Netanyahu en Biden elkaar later vandaag telefonisch spreken, voor het eerst in enige weken. De afzegging versterkte echter het idee dat Washington op dit moment nog maar weinig greep heeft op de oorlogshandelingen van Israël.

Een ander Israëlisch doelwit in Iran kan de olie-industrie zijn, de belangrijkste pijler onder de Iraanse economie. Het middelpunt van de Iraanse olie-industrie is de immense terminal op het eiland Kharg in de Perzische Golf. Daarvandaan wordt de olie – deels via geheime kanalen wegens de Amerikaanse sancties – naar elders vervoerd. Ook langs de Golf en aan de Straat van Hormoez heeft het land tal van grote raffinaderijen en oliehavens.

Maar ook een aanval op de Iraanse olie-industrie wordt ernstig ontraden, niet alleen door Washington, maar ook door de omringende olielanden in de Golf. President Biden maakt zich zorgen over de stabiliteit in de regio, maar ook over de mogelijke consequenties van zo’n Israëlische aanval voor de wereldwijde olieprijzen; een (veel) hogere olieprijs kan weer gevolgen hebben voor het gedrag van de Amerikaanse kiezer bij de presidentsverkiezing van 5 november.

Het ligt volgens Amerikaanse defensiefunctionarissen die spraken met The New York Times voor de hand dat Israël zich met zijn vergeldingsaanval eerst zal richten op Iraanse militaire bases en mogelijk op locaties waar de inlichtingendiensten of het Iraanse leiderschap zijn gevestigd. Israël zou zich kunnen richten op radar- en luchtverdedigingsinstallaties rond Teheran of zijn vele militaire fabrieken en accommodaties, zoals het commando- en controlecentrum van de Revolutionaire Garde in Teheran. Ook locaties waar raketten en drones worden geproduceerd – op tal van plaatsen verspreid over het hele land – zijn vermoedelijk doelwitten, net als munitiedepots en lanceerinstallaties voor ballistische raketten, onder meer bij Khorramabad en Arak in het westen van Iran.

Gebruik van het luchtruim

Aan een rakettensalvo op Iran kleven ook voor Israël aanzienlijke politieke risico’s. Israël kan er daarbij niet bij voorbaat van uit gaan dat zijn buurlanden Jordanië en Saoedi-Arabië akkoord gaan met het gebruik van hun luchtruim voor zo’n operatie tegen Iran.

In zowel Jordanië als Saoedi-Arabië ligt zo’n besluit gevoelig. Hoewel Jordanië een vredesverdrag met Israël heeft getekend en bij de aanvallen van april en ook weer vorige week hielp om overvliegende Iraanse projectielen onschadelijk te maken, staat de Palestijnse meerderheid van de bevolking zeer kritisch tegenover de Israëlische militaire acties in de Gazastrook, Libanon en de Westelijke Jordaanoever.

Ook Saoedi-Arabië neemt liever geen risico’s, al heeft ook dat vóór de Iraanse aanval van april wel inlichtingen met Israël gedeeld. De Saoediërs beseffen dat Iran al heeft aangegeven het als een vijandige daad te beschouwen als Riad Israëlische raketten zou laten vliegen door zijn luchtruim naar Iran bij een missie om bij voorbeeld Irans olie-installaties te raken. „Teheran zal dienovereenkomstig reageren”, waarschuwde een hoge Iraanse functionaris deze week.

De Saoediërs herinneren zich in dit verband nog goed hoe Iran, vermoedelijk via een pro-Iraanse militie in Irak, in 2019 een geslaagde drone-aanval uitvoerde op een grote Saoedische olieraffinaderij. De internationale oliemarkt raakte daardoor tijdelijk ontregeld. De Iraniërs hebben ook andere Golfstaten laten weten dat ze op Iraanse represailles konden rekenen als een van hen zou meewerken aan een aanval op Iran. Een westerse diplomaat vertelde persbureau Reuters dat neutraliteit het minimum is waarop Teheran rekent van de kant van de Golfstaten. Vorige week lieten de Golfstaten tijdens een bijeenkomst in Qatar weten dat zij ‘neutraal’ zijn in het conflict.

Jordanië, Saoedi-Arabië en de andere Golfstaten kiezen niet graag partij. Aan de ene kant willen ze hun relaties met Israël en – belangrijker nog voor hen – met Israëls belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten, niet in gevaar brengen. Vooral voor de Golfstaten geldt daarnaast dat ze ook Iran, waarmee ze de laatste jaren de banden enigszins hadden zien verbeteren, niet graag tegen de haren in strijken.

Israëlische vliegtuigen kunnen ook een omweg via het noorden naar Iran kiezen, via Syrië en Irak, waar het vaker acties heeft ondernomen. Maar tijdens die vijftienhonderd kilometer durende reis zouden de vliegtuigen in de lucht boven vijandelijk gebied moeten worden bijgetankt. Een hachelijke operatie. Mogelijk zouden de vliegtuigen ook hinder ondervinden van luchtafweer van Russische makelij.

Volgens oud-premier Ehud Olmert hoeft Israël helemaal geen vernietigende klap uit te delen aan Iran. Als Israël er maar in slaagt een aantal militaire doelen op verschillende plekken te raken en zo laat zien wat het Iran potentieel kan aandoen, is dat voldoende. „Dat is precies waar het bij afschrikking om gaat”, zei hij.

Lees ook

Waarom kwam de aanval juist nu, en wat kan Israël terugdoen? Zeven vragen over de Iraanse raketaanval op Israël

Delen

Mail de redactie

„Ziehier het Tunesië van 7 oktober. Milities en bandieten die vol arrogantie en minachting door onze straten marcheren.”

Op sociale media delen tegenstanders van president Kais Saied dit fragment uit diens campagnevideo. Een clubje mannen banjert zelfverzekerd over de markt, met de verkiezingsfoto van hun gedroomde leider pontificaal boven hun hoofd. De datum verwijst naar de dag na de verkiezingen: op 6 oktober kiest Tunesië een nieuwe president.

Voor veel Tunesiërs is een nieuwe termijn voor Saied juist een toekomstwens. Neem Kamel, eigenaar van Chez Kamel, een klein antiekzaakje in Le Kram, een verarmd plaatsje ten noorden van Tunis. Al zijn vrienden stemmen op de zittende president.

„Ons land gaat de goede kant op. Misschien is er sinds de verkiezingen van 2019 nog weinig verbeterd, maar Saieds vijanden werken hem tegen”, echoot de zestiger Saieds complottheorieën. „Kijk bijvoorbeeld naar de strijd tegen de corruptie en de voedselspeculanten. Hoe dan ook is hij degene die de islamieten heeft gekielhaald.”

‘De islamieten’, dat zijn de politici van Ennahda, de voormalige regeringspartij die vaak de schuld krijgt van de opeenvolgende machtsconflicten en corruptieschandalen waardoor Tunesië na de revolutie van 2011 economisch ten onder ging.

Vijf jaar geleden, bij de vorige presidentsverkiezingen, struikelde je op straat in Tunis over de politieke meningen. Hoogoplopende discussies in cafés en op de radio. Kleurige campagne-billboards en flyerende campagnemedewerkers in de straten. Zesentwintig presidentskandidaten namen deel aan tv-debatten, een primeur in de Tunesische politieke geschiedenis.

Tegenwoordig controleert de kiesraad „alles wat te maken heeft met de verkiezingen, met name op het gebied van politieke reclame, en de verspreiding en publicatie van de resultaten van opiniepeilingen, analyses en perscommentaren”. De schaarse affiches – sobere A4-posters van twee van de drie kandidaten – lijken met tegenzin opgeplakt. Direct naast het lyceum in het kustplaatsje La Marsa, op enkele kilometers van Le Kram, zijn de affiches al vaal en gescheurd. Het dichtst bij de deur hangt Saied, in wit overhemd en zwart pak, met zijn slogan ‘Bouwen en ontwikkelen’. Daarnaast hangt de leider van de nationalistische pro-regeringspartij De Volksbeweging, Zouhair Maghzaoui, in een donkerblauw pak, met een helderblauwe zee als achtergrond. Hij belooft de kiezers ‘Een ander Tunesië’.

Ruim veertien jaar gevangenis

De derde kandidaat Ayachi Zammel, favoriet bij de oppositie, kreeg gedurende de laatste twee weken bij elkaar meer dan veertien jaar gevangenisstraf in drie verschillende processen. „Een oneerlijke schijnvertoning” volgens zijn advocaat, vanwege valse documenten en fraude met steunhandtekeningen.

Saieds campagneposter scoort ook goed bij de oppositie, maar dan met een grote opgestoken middelvinger ervoor en de tekst: ‘Neuk je moeder – de staat’. Twee afzenders werden opgepakt en korte tijd vastgehouden. Halverwege vorige maand signaleerde mensenrechtenorganisatie Amnesty International een „duidelijke aanval op de mensenrechten en de rechtsstaat in aanloop naar de verkiezingen”.

Het betreft een lange lijst van misstanden, variërend van intimidatie van politieke tegenstanders, journalisten en mensenrechtenactivisten tot het aan banden leggen van ngo’s en pogingen om de rechterlijke macht verder te ondermijnen. Daarbij arresteerden de autoriteiten minstens 97 leden van oppositiepartij Ennahda op verdenking van samenzwering en vergelijkbare aanklachten onder de antiterrorismewet.

Saied belooft dat hij „de macht niet zal overdragen aan een verrader”. De meeste van zijn concurrenten zitten in de gevangenis. Drie belangrijke rivalen mogen van de kiesraad niet meedoen aan de verkiezingen. Zij kregen in hoger beroep gelijk van de bestuurlijke rechtbank, maar die beslissingen werden genegeerd. Ter voorkoming van dit soort ‘conflicten’ is vorige week op stel en sprong de kieswet veranderd zodat de kiesraad voortaan het laatste woord heeft.

„Tunesië is een bananenrepubliek”, concluderen tegenstanders van Saied op Facebook. Niet volgens de 35-jarige online verkoopster Hajer, die met een glas citroenlimonade in het drukke café Le Wagram aan de hoofdstraat in L’Aouina zit, ergens tussen Tunis en La Marsa. „Stemmen is heel belangrijk”, vindt ze. „Het gaat om de toekomst van ons land. Saied komt op voor Tunesië en is geen lakei van Europa.”

Desondanks verrast de Tunesische president vriend en vijand met zijn strikte uitvoering van de vorig jaar juli met de EU gesloten Tunesië-deal. In ruil voor honderden miljoenen euro’s beloofde Saied de migratie naar Europa te beperken, wat ook gebeurt. In Tunesië wordt de deal doodgezwegen, Saied is er niet trots op.

Ondertussen noemt Hajer haar andere redenen om Saied een nieuwe termijn te gunnen. „De leider van de Islamitische partij zit in de gevangenis. En hij verloste ons van het parlement.”

Aanhangers van de Free Destourian partij tijdens een demonstratie tegen president Kais Saied in Tunis, 28 september. Ze eisen de vrijlating van hun partijleider Abir Moussi.

Machtsgreep

Zo belandt Hajer bij het echte onderwerp van deze presidentsverkiezingen: de definitieve legitimatie van Saieds machtsgreep op 25 juli 2021, waarmee Saied het parlement ontbond en alle regeringsmacht naar zich toetrok. Daarna greep hij de controle over de rest van het overheidsapparaat, de media en het instituut voor statistiek. Zijn grondwet reduceert ministers tot uitvoerende ambtenaren en het parlement tot een medezeggenschapsorgaan met ongeveer evenveel bevoegdheden als de gemiddelde ouderraad op een Nederlandse basisschool.

Toch vindt Hajer Tunesië nog steeds een democratie. „Saied is integer. Tunesiërs vroegen om de machtsgreep. Protest is nog steeds mogelijk en je kunt alles zeggen. Maar na de revolutie hebben Tunesiërs hun vrijheden misbruikt. Grof taalgebruik, de president beledigen. Logisch dat Saied niet alles pikt.”

Voor zover er nog wordt gedebatteerd, is dat onder tegenstanders over de vraag of stemmen nog zin heeft en voor wie dan. „De situatie is ernstig”, vat activist Gargabil de situatie op X samen. „Stel dat oppositiekandidaat Ayachi Zammel wint, dan zullen Saieds rechters die overwinning zeker ongedaan maken. Zouhair Maghzaoui wordt nu nog met rust gelaten. Dus wat te doen: direct op Maghzaoui stemmen, of massaal op Zammel, waardoor we uiteindelijk opnieuw de straat op zullen moeten?”

Lees ook

deze reportage over de repressie in Tunesië

Delen

Mail de redactie