Tessa Pancras en haar collega’s waren nog maar nauwelijks begonnen om de vervuiling van hobbyeieren te onderzoeken, toen ze al alarm moesten slaan. Ze hadden in de omgeving van de chemische fabriek Chemours in Dordrecht eieren geraapt en lieten die testen op PFAS, een verzameling chemische stoffen waarvan sommige kanker kunnen verwekken. De eerste eieren, vertelt de onderzoeker van ingenieursbureau Arcadis, hadden „schrikbarend hoge waarden. Ze zaten zó vol met PFAS dat we meteen mensen moesten waarschuwen.
Dus riepen het RIVM en de GGD al in december 2023 bewoners van de regio-Zuid-Holland Zuid – tussen Dordrecht en Gorinchem – op om geen eieren van hobbykippen meer te eten.
Maandag brachten vier gemeenten rondom Chemours het afgeronde onderzoek naar buiten. Het werpt nieuw licht op hóé PFAS in eieren belandt. En het toont hoe diep de Nederlandse grond is vervuild door de ‘forever chemical’, een door mensen gemaakte verzameling chemische stoffen die zo handig zijn omdat ze voorkomen dat eten aanbakt in de pan, die zo sterk zijn dat ze niet afbreken en die zó gevaarlijk zijn dat ze de weerstand kunnen verlagen en in grote hoeveelheden kankerverwekkend kunnen zijn.
Uitschieters
De conclusies van het onderzoek bevestigen wat NRC in augustus 2023 ontdekte: de eieren van hobbykippen rondom chemische fabriek Chemours zitten vol met PFAS – zowel met het door Chemours geproduceerde PFOA als andere vormen. Omliggende gemeenten hadden toen al om onderzoek verzocht, de NRC-publicatie was aanleiding om het Arcadis-onderzoek te versnellen en uit te breiden, zegt Pancras.
Door die NRC-publicatie kregen ze ook de stof PFOS in het vizier. Dat is een vorm van PFAS die, voor zover bekend, nooit in Nederland is geproduceerd. Toch werd de stof in te hoge waarden gevonden in sommige van de eieren die NRC liet testen.
Dat blijkt ook uit het nieuwe onderzoek. PFOS is op veel plekken de dominantste vorm van PFAS in eieren. In sommige is het aandeel een derde tot bijna de helft van alle aangetroffen PFAS.
En Chemours dan? Ook PFOA wordt in de eieren aangetroffen. Net als in het NRC-onderzoek nam het aandeel af naarmate de afstand tot de fabriek afnam. Wel is het aandeel PFOA in de eieren uit het nieuwe onderzoek een stuk lager: gemiddeld zo’n 21 procent van alle PFAS-vormen, ook in de kippeneieren die direct tegenover Chemours werden gelegd. In degene die NRC vanaf ongeveer dezelfde locatie liet testen door een laboratorium van de Vrije Universiteit Amsterdam, lag het aandeel PFOA hoger: zo’n 60 procent, met uitschieters naar ruim driekwart.
Pancras schrikt van die percentages. Een duidelijke verklaring voor het verschil ontbreekt, zegt ze. Het is mogelijk toeval, hoewel zowel Arcadis als NRC eieren van locaties met opvallende scores een tweede keer lieten testen. Ophokken zou een rol kunnen spelen: de eieren van opgehokte kippen bleken in het NRC-onderzoek vrijwel geen PFAS te bevatten.
Europese gezondheidsnormen
Of mogelijk speelt de ‘legfrequentie’ een rol, zegt Pancras: als een kip elke dag legt, is de hoeveelheid PFAS in haar eieren lager dan als ze één keer per week broedt. De PFAS is dan een week opgebouwd en komt in één keer uit de kip.
Zeker is wel: in beide onderzoeken is de hoeveelheid van de aan Chemours te linken PFAS op sommige plekken al hoger dan de Europese gezondheidsnormen toestaan. Pancras: „Het is dan ook niet zo dat we zeggen dat het níét van Chemours komt. Het is vooral dat we zeggen: met name PFOS speelt een heel belangrijke rol.”
Hoe komt die PFOS in eieren terecht? Aangenomen werd dat kippen in vervuilde grond pikken en zo de stof opnemen. Het onderzoek komt met een nieuwe verklaring. De concentraties PFAS in de grond waren namelijk lager dan in de eieren: regenwormen blijken het probleem. Ze nemen PFAS op uit de grond en accumuleren die in hun lichaam. Vervolgens worden de wormen opgegeten door kippen.
Dat in eieren uit de winkel de concentraties PFAS zeven tot duizend keer lager liggen, onderstreept die besmettingsroute: „Industriële kippen eten geen regenwormen”, zegt Pancras. Die zitten vooral binnen, in grote stallen.
Lees ook
Je zou willen dat er geen ramp voor nodig is om de volgende PFAS op te sporen, zegt deze milieuchemicus
Chinese fabrieken
De grond waarin regenwormen leven, is op drie manieren vervuild, zegt ze. In Zuid-Holland Zuid komt een deel dus door Chemours. De precieze bronnen van de PFOS zijn niet te herleiden. Pancras: „Maar we weten dat PFAS wereldwijd door de lucht wordt verspreid. In Antwerpen heeft de fabriek 3M PFOS geproduceerd, die uitstoot zal deels in Nederland zijn neergedaald. En het kan ook best uit Chinese fabrieken hierheen zijn gewaaid.”
Daarnaast is de vervuiling de prijs van gebruiksproducten. Al decennia spuiten mensen hun kleding, schoenen en banken in met waterafstotende stoffen. Pancras: „Als je een tapijt hebt dat is behandeld met PFAS, dan krijg je ook al te hoge PFOS. Een bank zonder PFAS is amper te krijgen.”
Zeker is dat de hoeveelheid van de aan Chemours te linken PFAS op bepaalde plekken de Europese gezondheidsnormen overschrijdt
De conclusies wijzen erop dat PFAS-besmetting van eieren niet alleen een gevaar is rondom een chemische fabriek. Pancras: „Het viel op dat de concentratie PFOS in de grond niet eens zo hoog was, vergelijkbaar met wat je in de stad vindt. Dat vonden we schrikbarend: bij vrij lage concentraties nemen wormen het al zó goed op. Wat betekent dat voor de rest van Nederland?”
Volgend jaar komt daarover wellicht meer duidelijkheid: dan presenteert het RIVM een onderzoek naar PFAS in eieren op zestig locaties in Nederland.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122802950-523469.jpg|https://images.nrc.nl/wATN4geH62m20xKMt3ocf6xIiNA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122802950-523469.jpg|https://images.nrc.nl/vn8IgjKtFFCUhaXoKJg7SUAlKEs=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data122802950-523469.jpg)
