Maandagavond zouden op veertien NS-stations in Nederland sit-ins worden gehouden, zo hadden actiegroepen aangekondigd. Op die manier demonstreren de groepen tegen het Israëlische geweld tegen burgers in de Gazastrook, op de bezette Westelijke Jordaanoever en in Libanon, in de oorlog die volgde op de Hamas-aanslag van precies één jaar geleden. In Middelburg is vanwege een verbouwing de stationshal afgesloten en is de betoging buiten. In Leerdam wordt op het Europaplein gedemonstreerd.
Betrokken burgemeesters wagen zich niet aan een uitspraak over of het antisemitisch is om uitgerekend op deze datum te betogen tegen Israël, zoals VVD-leider Dilan Yesilgöz wel deed in het programma WNL Op Zondag. „Ik kan afwegingen over de openbare orde goed maken”, zegt burgemeester Hubert Bruls van Nijmegen. „Maar gebruik mij niet om een standpunt hierover op tafel te leggen.”
We zouden deze betoging alleen afwijzen als er veiligheidsproblemen worden verwacht
Voor burgemeesters zijn pro-Palestinademonstraties op 7 oktober niet anders dan op welke datum ook. Als de openbare orde maar niet in gevaar komt. Bij opruiende en haatzaaiende uitingen wordt ingegrepen, laten gemeenten weten. Al is het oordeel daarover aan het Openbaar Ministerie, in samenspraak met de politie ter plekke.
Volgens VVD-leider Yesilgöz legitimeren de demonstranten „bedoeld of onbedoeld” Hamas door te betogen op een datum waarop de terroristische organisatie vorig jaar ruim 1.200 Israëliërs doodde en 250 mensen gijzelde – van wie sindsdien tientallen omkwamen en mogelijk honderd nog worden vastgehouden. Femke Halsema, burgemeester van Amsterdam, noemde in een reactie op die uitspraak van Yesilgöz de demonstaties „legitiem”. Met de woorden van de voormalige minister van Justitie worden „lokale bestuurders in de hoek gezet”, zei ze in Buitenhof. „We hebben juist hulp nodig uit Den Haag.”
Lees ook
‘Herhaal wat ik zeg’, klinkt het ’s nachts op de campus van de UvA. ‘Vertel de politie niets. Raak niet in paniek’
‘Iets meer opletten’
De datum is hoofdzakelijk reden tot zorg voor escalatie. Het risico, zegt Bruls, zit in voorbijgangers die eerder geneigd kunnen zijn tot een tegenreactie. Maar ook de aandacht vooraf, sinds zondagochtend, zo zegt een aantal burgemeesters, zet de situatie op scherp. „Dat wil ik niet direct Yesilgöz aanwrijven”, zegt Bruls. „Iedereen heeft recht op een mening. Maar door de reacties over een weer van beide dames is de extra aandacht wel een gegeven. Dat betekent ook dat we net iets meer opletten.”
Burgemeester Sybrand van Haersma Buma van Leeuwarden heeft de uitingen meegekregen. „Wat politici zeggen of wat daar weer op gezegd wordt, daar reageer ik niet op”, zegt hij. „Maar door dit van tevoren zo groot te maken, kan de druk op de openbare orde nog groter worden.”
Zo denkt ook het college in Enschede over deze kwestie: „In de huidige geopolitieke situatie zou verbinding voorop moeten staan. Daar hebben we allemaal een rol in”, laat een woordvoerder van de waarnemend wethouder in Enschede weten. „Beide uitlatingen helpen daarbij niet.”
Bruls vindt niet dat hij „voor de bus wordt gegooid”, zegt hij. „Want ik heb Yesilgöz ook horen zeggen dat de burgemeester geen keus heeft om deze demonstaties doorgang te laten vinden.”
Iedereen heeft recht op een mening. Maar door de reacties over een weer van beide dames is de extra aandacht wel een gegeven
Afgelopen juli tijdens de Nijmeegse Vierdaagse riep Bruls op tot extra politie-inzet, toen een pro-Palestinagroep van plan was om Israëliërs met militaire emblemen aan te spreken. Bij die ‘burgerwacht’, zoals die zichzelf noemde, was „potentieel sprake van verstoring van de openbare orde”, zegt Bruls. Dat maakt het anders dan de sit-ins. Uiteindelijk besloot de groep geen ‘waarnemers’ meer langs de route op te stellen.
Burgemeester Jan van Zanen van Den Haag neemt afstand van „onnodig provoceren en het doelbewust kwetsen van mensen”, zoals de demonstratie op 7 oktober zou kunnen worden opgevat. „Het recht op betoging is echter een grondwettelijke vrijheid” waarbij „de wetgever heeft bepaald dat de burgemeester geen oordeel mag hebben over de inhoud”.
Vijf lokale VVD-fracties, waaronder de Haagse, verweten de NS dat die met het toestaan van demonstraties op 7 oktober „antisemitisme faciliteert”. NS-directeur Wouter Koolmees reageerde in een open brief. „Ik ga ervan uit dat u uw zorgen in de eerste plaats bij uw burgemeester geadresseerd heeft.” Hij merkte op dat hij op 1 maart een brief stuurde aan de „toenmalige minister van Justitie”, toen die met het OM maatregelen had aangekondigd tegen acties op snelwegen door boerendemonstranten en Extinction Rebellion. Hij vroeg of ook stations mogen worden toegevoegd als verboden gebied, omdat de veiligheid van het treinverkeer in gevaar kan komen. Hij heeft naar eigen zeggen geen reactie gekregen van Yesilgöz.
Lees ook
Wat gebeurde er op 7 oktober, die eerste bloedige dag van de Gaza-oorlog? Een reconstructie
Zand
Veel van de gemeenten die NRC benaderde, laten in schriftelijke reacties weten dat ze verstoring van de openbare orde door demonstranten niet vrezen. De woordvoerder van de Groningse burgemeester Koen Schuiling zegt dat de demonstratie is aangekondigd. „Dat is fijn. Dat is wel eens anders geweest. Hierdoor hebben we goed contact. We houden rekening met enkele tientallen mensen”, zegt hij. „De organisatie verzamelt op de Grote Markt in Groningen en loopt vanuit daar naar het station. Dat helpt ons om de omvang in te schatten.”
In Middelburg betoogt een groep studenten die in het verleden „altijd netjes en vreedzaam” demonstreerde, zegt Yvonne van Mastrigt in haar zesde week als burgemeester van Middelburg. „We zouden deze betoging alleen afwijzen als er veiligheidsproblemen worden verwacht”, zegt ze. „Maar dat is niet het geval.”
De politieke strijd over de demonstraties laten de burgemeesters voor wat hij is. Bruls van Nijmegen had liever gezien „dat er een demonstratie is die rechtdoet aan slachtoffers, aan beide zijden”, zegt hij. „Maar daar ga ik niet over.” Eén van de burgemeesters zegt, anoniem, dat hij „in deze gepolariseerde tijden behoefte heeft aan zand op het vuur”. Hij doet dus niet mee aan de politieke discussie. „Dat is geen zand, maar olie.”
