Het belangrijkste politieke twistpunt van dit moment is in welke crisis we nu zitten: asiel(opvang)crisis, klimaatcrisis, wooncrisis, boerenlevencrisis, bestaanszekerheidscrisis, mestcrisis, of stikstofcrisis? De meest acute crisis is echter niet voor iedereen duidelijk: met de antirechtsstatelijke PVV mede aan het roer loopt onze democratische rechtsstaat gevaar. Andere politieke partijen moeten samenwerking onmiddellijk stoppen en voor de toekomst uitsluiten.
De start van het nieuwe kabinet belooft niet veel goeds. We zien een poging om via het staatsrechtelijke paardenmiddel van een noodwet een crisis uit te roepen over een bewust in stand gehouden opvangchaos. Tegelijkertijd worden zeer urgente problemen rondom stikstof, mest en klimaat grotendeels genegeerd. In korte tijd zijn we in een onderstebovenrealiteit terechtgekomen. Van een bierfietskabinet, waar iedereen laveloos van het eigen gelijk op een deelbelang in een andere richting trapt, kan je ook niet veel anders verwachten. Maar minder duidelijk is dat we ons zo ook snel op gevaarlijk terrein begeven.
Velen wezen er al op dat vrijwel alle regeringsambities op het terrein van asiel en landbouw onuitvoerbaar zijn. Eerder gemaakte afspraken staan namelijk in de weg van eenzijdige oplossingen. Ook belangen van meerderheden bij een schoon milieu of kwetsbare minderheden als asielzoekers moeten in een democratie worden blijven meegewogen. Het kabinet weet heel goed dat er nationaal en Europees geen meerderheid is om de eerder gemaakte belangenafwegingen via gebruikelijke democratische procedures te veranderen. Het zelfbeeld van ‘bevlogen pragmatisme’, gericht op ‘wat wél kan’, is feitelijk een lege en risicovolle ramkoersagenda.
Niemand is gebaat bij het uitrollen van Orbáns draaiboek
Draaiboek van Orbán
In Nederland lijkt er nog weinig gevoel van urgentie te zijn bij de evidente discrepantie tussen grote woorden en de onmogelijkheid van daden. Het is echter gevaarlijk de huidige stationaire politiek alleen te betreuren vanwege tijdverspilling terwijl de tijd juist dringt. Het is ook misplaatst de acties van dit kabinet alleen te beoordelen vanuit het gebruikelijke uitgangspunt van afrekening op inhoudelijke resultaten. Want wat ook de naïeve of strategische afwegingen zijn geweest van politieke partijen die ervoor kozen met de PVV samen te werken, wat we nu zien zijn de eerste tekenen van het bewust uitrollen van een antirechtsstatelijke agenda. Dit is een kabinet-Wilders.
Het is belangrijk PVV-leider Geert Wilders te beoordelen vanuit het oogpunt van wat hij wil bereiken. Dat is niet ingewikkeld. Hij kopieert vrij letterlijk het draaiboek van de Hongaarse leider, Viktor Orbán. Het gaat Wilders niet om het vinden van inhoudelijke oplossingen – op dat vlak heeft hij als langstzittend Kamerlid het allerkortste CV – maar om het opblazen van het systeem dat bescherming biedt aan iedereen, waar hij zich slechts bekommert om een deel van de bevolking dat hij zelf definieert.
In Hongarije geldt al sinds jaar en dag een noodtoestand voor niet (langer) bestaande crises – achtereenvolgens migratie, Covid en inmiddels de oorlog in buurland Oekraïne. Het parlement werd zo dus al jaren geleden feitelijk buiten spel gezet, en speelt sindsdien nog een vrij marginale rol. Neutraal adviserende ambtenaren zijn er al een decennium niet meer. Rechters kregen de schuld toen ze de bewust onuitvoerbare plannen illegaal verklaarden, en werden vervangen door politiek benoemde mensen. Vrije media zijn er nauwelijks meer. Het maatschappelijk middenveld moet onder grote druk werken en wordt continu verdacht gemaakt. En na migranten en de EU kreeg Orbán behoefte aan een nieuwe vijand: de lhbti-gemeenschap. Iedereen krijgt de schuld, behalve Orbán. Zo heeft de Hongaarse leider zijn land inmiddels feitelijk buiten de EU geplaatst.
Rechtsstatelijke crisis
Met een kabinet-Wilders dat lang zijn gang kan gaan zonder ook maar iets inhoudelijks te bereiken, kan dát ons voorland zijn. Het wordt dan zeer waarschijnlijk dat de democratische rechtsstaat het belangrijkste slachtoffer wordt. Dat is geen bijeffect, maar het plan van Wilders. Het is essentieel om dit gevaar op waarde te schatten. De democratische rechtsstaat is en blijft een basisvoorwaarde voor het duurzaam oplossen van alle inhoudelijke problemen. Een rechtsstatelijke crisis is in die zin belangrijker dan andere crises.
Als politieke partijen die wel democratisch zijn beloften aan hun kiezers serieus nemen, moeten zij samenwerking met de PVV onmiddellijk stoppen en die ook voor de toekomst uitsluiten. Beter ten halve gekeerd, dan ten hele gedwaald. Ze moeten teruggaan naar waar ze voor worden gekozen: democratische meerderheden smeden om inhoudelijke problemen op te lossen binnen de zeer brede kaders van de rechtsstaat. Alle vormen van ontkenning ten spijt, nu zijn partijen met woorden als ‘vrijheid’, ‘democratie’ en ‘sociaal contract’ in de naam mede-verantwoordelijk voor het faciliteren van Hongaarse toestanden. Zij hebben alleen een stuur op de achterbank.
Niet langer samenwerken met een antirechtsstatelijke beweging is niet ondemocratisch. Niemand in Nederland is gebaat bij het uitrollen van Orbáns draaiboek in de Lage Landen. Politieke partijen die zich committeren aan de democratische basisregels zijn wél in staat om iets te betekenen voor stemmers met zeer uiteenlopende zorgen. Ook de stemmers van Wilders hebben niets aan alleen boze woorden en loze acties.
Lees ook
Met de PVV is het einde democratie
