Sollicitaties waar talent opzij geschoven wordt voor één eis: hbo- of wo-denkniveau. Datingsapps en speeddates, waar liefde voorop zou moeten staan, waar alleen wordt gezocht naar ‘hogeropgeleiden’. Een assertiviteitscursus waarvoor je aan een bepaald (hoog) opleidingsniveau moet voldoen. Bij discriminatie denken we snel aan discriminatie op geslacht of huidskleur. Maar er is nog een, weliswaar subtielere maar niet minder beperkende, scheidslijn: je opleidingsniveau.
In het moderne Nederland, dat zich graag profileert als kenniseconomie, is een zo ‘hoog’ mogelijk diploma een statussymbool eerder een markering van sociale hiërarchie dan van talent. Zonder diploma van een hogeschool of universiteit wordt solliciteren, persoonlijke ontwikkeling en zelfs daten lastiger gemaakt. Veel werkgevers en (overheids)platforms eisen hbo- of wo-niveau, óók als dat voor het werk zelf niet nodig is. In een vacature voor grafisch vormgever bij het ministerie van Justitie, geplaatst op Werken voor Nederland, wordt om hbo-denkniveau gevraagd, terwijl het mbo juist specifiek voor dit vak opleidt. Deze trend zet zich ook voort in de politiek, die al jarenlang wordt gedomineerd door hbo- en vooral wo-afgestudeerden, zowel nationaal als internationaal.
Diploma’s bieden specialistische kennis en helpen werkgevers snel een indicatie van die kennis te krijgen, maar het wordt problematisch wanneer dit het enige of voornaamste criterium is om iemand aan te nemen. In 2023 was slechts 38 procent van de 25-plussers volgens het CBS hoogopgeleid, wat betekent dat 62 procent van de bevolking daardoor buitenspel staat. Het idee dat een hbo- of wo-diploma gelijkstaat aan competentie is misleidend. Succes en schandalen worden gemaakt door mensen met én zonder diploma.
Onlangs wilde ik met vrienden naar een speeddate, alleen om te ontdekken dat de helft van ons werd geweigerd – niet om wie we zijn, maar omdat het stempel ‘hoogopgeleid’ ontbrak. Zonder hbo- of wo-diploma word je telkens weer geconfronteerd met dezelfde vraag, of het nu gaat om solliciteren, persoonlijke ontwikkeling of de liefde: ben ik wel ‘hoogopgeleid’ genoeg?
Gelukkig is er de afgelopen jaren een voorzichtige verschuiving zichtbaar. Politici en media tonen steeds meer waardering voor mensen zonder academische titels. Dit is geen toeval, want Nederland staat voor een snelle vergrijzing: het aantal ouderen neemt snel toe, terwijl de beroepsbevolking krimpt. Dit leidt onvermijdelijk tot grote tekorten, vooral in sectoren zoals de zorg en de techniek. De hernieuwde erkenning voor vakmensen en skills is dan ook een noodzakelijke correctie op de langdurige onderwaardering van hen die ten onrechte als ‘laagopgeleid’ werden bestempeld.
De geschiedenis leert dat intellect en succes niet uitsluitend voortkomen uit diploma’s. Leonardo da Vinci schilderde de Mona Lisa en maakte al vroeg schetsen van vliegmachines, was autodidact. Abraham Lincoln volgde slechts 18 maanden formeel onderwijs, werd president van de Verenigde Staten, en leidde de afschaffing van de slavernij. En dan zijn er nog de oprichters van techgiganten zoals Microsoft en Facebook – en Nederlandse ondernemers zoals Adriaan Mol, die zonder formeel hbo- of wo-niveau Mollie oprichtte en een van de grootste betaalproviders in Europa bouwde.
In plaats van zich blind te staren op diploma’s, moeten werkgevers en (overheids)platforms hbo- of wo-niveau loslaten in vacatures en profielselecties en zich richten op wat iemand daadwerkelijk kan en meebrengt. Door te focussen op specifieke vaardigheden in plaats van opleidingsniveau, bouwen ze geen muren, maar bruggen naar een toekomst waarin iedereen toegang heeft tot sociale en persoonlijke ontwikkeling. Dit geldt voor vakmensen, mensen die alternatieve leerpaden volgen en zelfs nieuwkomers zonder diploma’s. Stel je voor dat een nieuwe Abraham Lincoln of Adriaan Mol wordt afgewezen vanwege een ontbrekend papiertje. Dat zou een ernstige denkfout zijn.
