Demonstratie Extinction Rebellion die de A12 blokkerden.
Foto Simon Lenskens
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Gerrit van der BurgTopman Openbaar Ministerie
Het OM lag afgelopen week onder vuur, nadat het klimaatactivisten preventief had laten aanhouden.
Nee, hij zat afgelopen zaterdag niet op zijn werkkamer. Anders had Gerrit van der Burg met eigen ogen kunnen zien hoe de veelbesproken blokkade van Extinction Rebellion alsnog plaatsvond. Het Parket-Generaal, waar de landelijke top van het Openbaar Ministerie huist, kijkt uit over de Utrechtsebaan, de tunnelbak waarin zo’n duizend klimaatactivisten zich begaven.
„Stop fossiele subsidies”, staat met graffiti op de betonnen wand naast de weg gespoten. „Aan de andere kant van de weg staat die tekst ook, maar dan met een spelfout”, merkt de aanwezige woordvoerder op. Van der Burg, lachend: „Ze hadden zeker haast.” Haast hebben ze inderdaad, de klimaatactivisten. De dreiging van een opwarmende aarde is volgens hen zo urgent dat een traditionele demonstratie op het Malieveld voor hen geen begaanbare weg meer is.
Dat een opwarmende aarde voor een steeds verhitter gemoed zorgt begrijpt Van der Burg wel. „Ik heb ook kinderen en een kleinkind.” Maar de hoogste baas van het OM wil een week na de blokkade ook een ander debat agenderen. Hij ziet openbare manifestaties de afgelopen jaren namelijk steeds grimmiger worden. „Naast het oirbare doel zien we steeds vaker dat er nog een ander doel is. Namelijk, wij gaan strafbare feiten plegen. Of, wij gaan het gezag uitdagen.” Ook het geweld dat daarbij wordt gebruikt ziet Van der Burg toenemen. Hij vergelijkt de stenen die tijdens coronademonstraties richting de ME werden gegooid, met de tape waarmee klimaatactivisten hun vingers afplakken om de identiteitsregistratie te vertragen. „Het komt allebei in feite op hetzelfde neer: agenten frustreren in hun werk.” Hij benadrukt dat klimaatactivisten geen fysiek geweld gebruiken.
De misdaadbestrijder wil van het demonstratierecht geen kosten-batenanalyse maken. „Maar hoeveel de inzet van driehonderd agenten en vijftien tot twintig OM-medewerkers de samenleving afgelopen zaterdag heeft gekost, dat kun je zelf becijferen.”
Is het eigenlijk wel uw plaats om iets te vinden van de methodes van actievoerders?
„Ik wil helemaal niet normerend zijn over de manier waarop actievoerders willen demonstreren. Die keuzevrijheid is inherent aan het demonstratierecht, daar wil ik me niet mee bemoeien. Maar al snel komt de vraag aan de orde: hoe weeg je verschillende belangen tegen elkaar af?”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96279076-631471.jpg)
Toch lag het accent de afgelopen tijd wel heel erg op veiligheid en orde, en minder bij het recht op demonstreren. Is het niet de eerste taak van het gezag om dat te waarborgen?
„Het demonstratierecht staat bij ons enorm hoog in het vaandel. Maar ik heb de afgelopen week gezien dat wanneer het OM dat zegt, dat als verdedigend wordt ervaren. Het is een belangrijk principe bij ons om dat recht en andere grondrechten elke dag waar te blijven maken. Tegelijkertijd: als ik lees dat het OM intimiderend en willekeurig is geweest; dat zijn wel heel grote woorden. Ook bij boerenprotesten traden we gewoon op. We deden tientallen aanhoudingen, in een aantal gevallen ook vooraf. Ook wegens opruiing.”
Er stonden afgelopen zaterdag 46 maatschappelijke organisaties tegen uw aanpak te demonstreren. Het demonstratierecht zou ,,zeer ernstig onder druk” staan door „preventieve aanhoudingen”.
„Ja. Terwijl: ze zouden toch beter moeten weten? Die aanhoudingen zijn op verdenking van opruiing, een strafbaar feit, gebaseerd. En we hebben de meest laagdrempelige manier gebruikt om hen op te pakken. Ik las zelfs over een arrestatieteam! Onzin natuurlijk.”
’s Ochtends van je fiets geplukt worden lijkt ons best ingrijpend…
„Maar we moesten ze wel alle zes tegelijk arresteren, want anders zouden ze hun antwoorden kunnen afstemmen. Er was dus een opsporingsbelang.”
En toch, raakt de kritiek u?
„Vraag eens door op onze beweegredenen, denk ik dan. Niemand vroeg ons deze week daarnaar. Het gaat ons om veiligheid. Dus dat een burger, ondanks het feit dat er een demonstratie in de buurt is, toch nog met een veilig gevoel de straat kan oversteken.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data96300652-49fe55.jpg)
Lees ook: Worden klimaatactivisten harder aangepakt dan boze boeren? ‘Dat is lastig vast te stellen’
Extinction Rebellion zegt óók op te komen voor onze veiligheid, maar dan in de toekomst. Is de dreiging waar zij ons op wijzen niet zó existentieel dat je als driehoek een andere aanpak moet kiezen?
„Nou, ik vind dat een heel riskante benadering. En ook een tikkeltje aanmatigend dat je bij grotere, meer existentiële zaken meer zou mogen. Het demonstratierecht is voor iedereen, net zoals dat het voor iedereen wordt beperkt daar waar wetgeving ons de ruimte geeft.”
In dit geval wilden activisten vooraf niet in overleg met de gemeente. Dat hoeft ook niet. Zou afstemming niet vooraf verplicht gesteld moeten worden?
„Je hoort mij niet zeggen wat verplicht zou moeten worden, want ik ben uitermate voorzichtig als het gaat om het waarborgen van het recht op demonstreren.”
Maar zou het jullie helpen als zo’n plicht er zou komen?
„Wat ons zou helpen is als je van tevoren afspraken kunt maken over de reikwijdte van een demonstratie. In elk geval zou je met elkaar kunnen verkennen wat daar mogelijk is, maar een afstemmingsplicht dat is eigenlijk een politieke vraag.” Zou u het toejuichen?
„Alles wat zou kunnen helpen om meer kaders en afspraken rondom een demonstratie te maken aan de voorkant zou ons in ons werk erg helpen.”
Je zou haast denken dat gearresteerd worden de bedoeling is van klimaatactivisten.
„Dat is ook mijn indruk ja. Ze maken het ons zo moeilijk mogelijk, met kettingen en lijm. De actie rekken, zodat de schijnwerpers op je gericht blijven.”
In feite speel je dus een rol in een script dat de activisten schrijven.
„Ja, al zou ik graag zien dat het een gezamenlijk script wordt. Van actievoerders en het lokale gezag samen.”
Een paar deuren verderop zit de Tweede Kamer. Wat heeft u nodig van de politiek? „Je leest overal over de verwijdering tussen de politiek en datgene wat er op straat gebeurt. Die verwijderingkloof wordt kennelijk steeds groter. Het is belangrijk dat er eindelijk toenadering komt. Dus wanneer komt dat er?”
