Het was ook het weekend van de verkiezingsprogramma’s. Je moet een beetje een politieke junkie zijn om daar doorheen te spitten, maar dan krijg je ook wat: een prachtige wereld, nu ja, een stralend, welvarend, gezond Nederland, met een stevige bestaanszekerheid. Dat lijkt nu al het kernwoord van de komende verkiezingen: ‘bestaanszekerheid’. Geen van de scribenten had de aardbeving in Zuid-Marokko kunnen voorzien, je kan de auteurs niets verwijten, maar juist die ‘bestaanszekerheid’ leek opeens een voorrecht van de polder en de Noordzee; ‘Vaste grond onder je voeten’: maar niet aan de verkeerde kant van de Middellandse Zee.
Je moet die verkiezingsprogramma’s serieus nemen, maar ook weer niet te: hier droomt een partij zich een eigen hemeltje, niet gehinderd door compromissen of praktische bezwaren. Ik meen te weten dat geen enkel Nederlands verkiezingsprogramma ooit integraal is uitgevoerd. Daar mogen we blij om zijn, want dat gebeurde wel in de voormalige Sovjet-Unie, met geplande rampen tot gevolg. Die zijn nog weer erger dan ongeplande rampen. Het is als een aardbeving die van hogerhand besteld wordt.
Ik bezocht dit weekend het zogenaamde Zandkasteel, het antroposofisch vormgegeven gebouw in Amsterdam-Zuidoost. Het was Open Monumentendag: ik kende dat complex allang van buiten, toen het net klaar was als bancair hoofdkantoor (1986). Nu mocht ik binnen kijken.
Die partijprogramma’s kan je nog scharen onder het kopje ‘luchtkastelen’, maar dit zandkasteel, van gelige baksteen (en beton) staat er al 37 jaar: de functies zijn veranderd, de bank is weg, er zijn nu appartementen, een school, een bioscoop, kunstruimten, binnenstraten met muziekplekken, en tuinen. Binnen trof ik ook Max van Huut, een van de twee architecten die toentertijd tekenden voor deze ‘organische stijl’. De toenmalige opdrachtgever was antroposoof, dus geen rechte hoeken, geen vierkant ruimtes, want daar krijg je ‘vierkante mensen van’.
De buitenkant beviel me nooit, het is toch een jongensdroom van een achternamiddag aan zee, toen je vader meehielp met zand-metselen: maar de rijke detaillering van binnen, de zorg, de afwerking en de ruimtes die in elkaar verglijden. Het materiaal dat is gebruikt, fijnzinnig, vakwerk. En toen al: een van de meest energiezuinige gebouwen die er in Nederland te vinden waren.
Nogmaals: 37 jaar later. In Den Haag demonstreert XR tegen de regeringssubsidies voor de fossiele industrie; 37 jaar geleden was er al die kennis en praktijkervaring hoe het zuiniger kon, met zon en circulair en nog zo wat.
Luchtkastelen zijn fata morgana’s, verwachtingen zonder grond, maar dit zandkasteel is niet weggespoeld. Het staat er, nu des te meer als opdrachtgever. Want al die tijd konden we het en wisten we het, maar deden we domweg te weinig.
Stephan Sanders schrijft elke maandag op deze plek een column.
