Concertgebouw Prijs voor geëngageerde operaster Joyce DiDonato: ‘Alles wat je naar buiten brengt heeft impact op de wereld’

Posted on September 13, 2024 by admin

Al vaak stond ze er op het podium, maar een van haar levendigste herinneringen aan Het Concertgebouw koestert ze als luisteraar. Mezzosopraan Joyce DiDonato bezocht de Amsterdamse concertzaal voor het eerst in 2001: „Ik zat in het allerhoogste hoekje van het balkon en hoorde Jessye Norman spirituals zingen. Ik vergeet nooit hoe ze van die grote trap zweefde, met haar lange kaftan golvend achter haar aan.”

Bovenaan diezelfde solistentrap wordt DiDonato’s naam woensdag bijgeschreven op een eretableau. Tijdens een besloten galaconcert ontvangt ze de Concertgebouw Prijs, die voor de veertiende keer wordt uitgereikt. Daarmee voegt ze zich bij een illuster rijtje musici. Onder de eerdere laureaten zijn mezzosopraan Cecilia Bartoli, violiste Janine Jansen en dirigent Bernard Haitink.

DiDonato (Kansas, 1969) ontvangt de prijs voor haar langdurige bijdrage aan het artistieke profiel van Het Concertgebouw. Sinds haar debuut in 2007 in de Kleine Zaal – de Grote volgde anderhalf jaar later – bracht ze er muziek van Claudio Monteverdi tot Duke Ellington. „Ik heb inderdaad een grote diversiteit aan muziek meegenomen”, beaamt DiDonato tijdens een gesprek in maart, kort na de aankondiging van de prijs, in een witverlicht kamertje achter de Haitinkzaal op het Conservatorium van Amsterdam. Ze heeft daar zojuist een masterclass gegeven aan drie talentvolle jonge zangers; een avond eerder stond ze in Het Concertgebouw met muziek van haar album Songplay.

„Het concert van gisteravond is een mooi voorbeeld van die verscheidenheid”, vertelt ze. Op Songplay worden barokke studie-aria’s op een speelse manier verbonden met jazzballads en -standards. „Ik denk niet dat ik zo’n programma had kunnen zingen bij mijn debuut hier. Maar ik heb me bewezen” – ze gebruikt het woord aarzelend – „met eerdere concerten als Drama Queens, In War and Peace en Eden. Dat waren ook gecureerde shows, maar ze putten wel uit hele ‘legitieme’ muziek.”

Dat ze met haar concerten de laatste tien jaar een meer conceptuele weg inslaat – gestructureerd rond een thema, met theatrale elementen en vaak een maatschappelijke boodschap – is een bewuste keuze. „Ik stel mezelf de vraag: hoe kunnen we muziek op zo’n manier presenteren dat het niet alleen in de concertzaal blijft hangen, maar dat de mensen het meenemen naar huis? Waarom zouden we dezelfde formule blijven hanteren die al honderd jaar gebruikt wordt? Dat werkt niet altijd voor een modern publiek dat klassieke muziek misschien niet van thuis heeft meegekregen. Wij musici hebben de plicht om die wereld voor ze te openen. Waarom zou je daar geen show van kunnen maken? Dat we er lichten aan toevoegen, een beetje sfeer, verandert niks aan de muzikale inhoud. Die blijft volstrekt legitiem. Dat sluit volgens mij goed aan bij de missie van Het Concertgebouw.”

Aan de muziek doet ze geen concessies: „Ik ben nu 55. Ik voel me heel fit, maar ik weet ook dat ik vocaal gezien meer jaren achter me heb dan voor me. In alles wat ik nu nog zing wil ik vol overtuiging mijn volledige energie kunnen stoppen. We leven in zo’n precaire tijd, alles wat je naar buiten brengt heeft impact op de wereld.”

In haar voorstellingen wil DiDonato dan ook inhaken op actuele thema’s. In War and Peace was een muzikaal pleidooi voor vrede en creatie na de aanslagen van 2015 in Parijs. In Eden, waarmee ze Het Concertgebouw twee jaar geleden aandeed, zocht ze naar de verbinding tussen mens en natuur – een relatie die ze door oorlogen en klimaatproblematiek steeds verder bekneld ziet raken.

„Songplay daarentegen draait minder om een boodschap, en meer om een gevoel. De scheidslijn tussen een musicus en een activist is dun. Ik weet niet of ik als concertbezoeker élke keer trek zou hebben in een ernstige connotatie, soms wil je gewoon plezier hebben. Dat geeft ook juist weer energie om die serieuze thema’s te behandelen. We moeten de pijn van de wereld onder ogen zien, maar dat los je niet op met nog meer zwaarmoedigheid. Zelfs te midden van al dat leed moeten we ons vermogen behouden om te dansen en plezier te maken.”

„Dat is trouwens ook een boodschap aan jonge zangers”, voegt ze toe. „Als artiest moet je heel serieus en gedisciplineerd zijn, maar zolang je geen plezier uitstraalt in wat je doet, hoef ik je niet op een podium te zien.”

Wereldster

De jonge DiDonato die zich ooit aan het begin van haar eigen carrière aan Jessye Norman vergaapte, heeft inmiddels ruimschoots haar sporen verdiend. In de operarollen van Händel, Mozart en Rossini groeide ze uit tot een wereldster. Waar Norman de Concertgebouwtrap twintig keer afdaalde, is DiDonato hard op weg om dat getal te evenaren. Soms zelfs onaangekondigd: vorige maand verscheen ze als verrassing op het podium voor twee toegiften met het orkest uit haar geboortestaat Kansas.

Het eerstvolgende geplande concert in Amsterdam geeft ze in januari met het Concertgebouworkest, waar ze dan haar debuut maakt. „Het is eigenlijk gek dat ik de Concertgebouw Prijs win maar nog nooit met het thuisorkest heb samengewerkt”, glimlacht ze. Op het programma staat een liedcyclus van Jake Heggie (1961), een van haar lijfcomponisten.

Of er verder nog muziek op de planning staat voor de toekomst? Ze trekt haar mondhoeken omhoog, gaat rechtop zitten: „Ik ben begonnen Mahler te zingen’, zegt ze plechtig. Het was dirigent Yannick Nézet-Séguin die haar op dat spoor zette. „Ik zag mezelf nooit als een Mahler-zangeres. Mahler was van mensen als Christa Ludwig en Janet Baker, niet van Joyce DiDonato. Maar tijdens de pandemie ben ik het lied ‘Ich bin der Welt abhanden gekommen’ gaan bestuderen. Ik had twee hele maanden niet gezongen; dit kwam precies op het juiste moment. Het was alsof de hemelpoort openging.”

Kinderkoor

Tijdens haar Eden-tournee in 2022 zong ze het lied in Het Concertgebouw, een zaal die nauw verweven is met Gustav Mahler. DiDonato haalt een herinnering op: „Voor Eden stellen we in elke stad speciaal een kinderkoor samen. Geen gepolijste, professionele koren dus. Ik neem altijd de tijd om even met de kinderen te zitten en over de muziek te praten. In Amsterdam was het een lekker speels en onstuimig clubje. Ze wisten waarschijnlijk niet wat voor iconische plek Het Concertgebouw is, alleen dat ze er een of ander maf concert kwamen geven met een operazangeres. Toen ze de zaal binnenkwamen, was ik net dat lied van Mahler aan het repeteren.

„‘Zien jullie die naam daar midden op het frontbalkon?’, wees ik ze. ‘Het lied dat jullie net hebben geluisterd is door hém geschreven. Sterker nog, meer dan honderd jaar geleden stond hij hier zelf op het podium! Hij is dus heel belangrijk in de geschiedenis van dit gebouw.’ Een meisje stak haar hand op : ‘Horen wij dan nu ook bij die geschiedenis?’ Ik vond het geweldig hoe ze alles met elkaar verbond, en ergens had ze natuurlijk gelijk. ‘Ja’, zei ik. ‘Jullie zijn nu ook onderdeel van de geschiedenis van Het Concertgebouw.’”

Mezzosopraan Joyce DiDonato krijgt 18/9 de Concertgebouw Prijs 2024 tijdens een besloten galaconcert. Info: concertgebouw.nl

De teksten van pianist-zanger Samora Pinderhughes reiken ‘gut-level’-diep. „Ik wil dat mensen zich begrepen voelen.”

admin
November 8, 2024
0

Eenzaamheid, zelfvergeving, traumaverwerking. Het donkere wolkendek in een hersenpan. De teksten van pianist en zanger Samora Pinderhughes (33) uit New York reiken ‘gut-level’ diep. In de muziek van Pinderhughes werd kwetsbaarheid zijn kracht. Gemotiveerd door het voornemen altijd ‘oprecht’ te willen zijn keert hij zich binnenstebuiten, in al zijn lamlendigheid die voortkomt uit het doorbreken van de cyclische patronen van mentale gezondheidsproblemen.

Komende week speelt Samora Pinderhughes hier met zijn zeskoppige band op drie festivals (Rockit in Groningen, Super Sonic Jazz in Amsterdam en November Music) plus een losse show in LantarenVenster in Rotterdam. De jetlag speelt hem nu parten, grinnikt de muzikant met de prettige, zachtmoedige uitstraling. Maar hij ziet er zeer naar uit zijn nieuwe muziek live te brengen. Hij is net gearriveerd in Berlijn voor zijn Europese tournee.

Onlangs verscheen Venus Smiles Not in The House of Tears, een super gedetailleerd en gelaagd, open modern jazzalbum dat zich per luisterbeurt beetje bij beetje openbaart. Tussen contemplatieve jazzpiano, neo-soul, artpop, hiphop, koorzang en elektronische soundscapes laveert Pinderhughes zeer openhartig langs thema’s als depressie, angst, sociale druk, vergeving en genezing. Hij kijkt naar zijn identiteit en ervaringen als ‘biraciale’ man en benoemt zijn onzekerheden.

Het meest opvallend: zijn zang. Het is een bedwelmend fluisterzingen met soms kronkelige, gritty stembuigingen – alsof iemand de vocalen met een draaipitch aanstuurt. Zijn uitzonderlijke, haast Nina Simone-achtige ongrijpbare geluid doet zowel smelten als rillen.

The Healing Project

Omdat het een erg kwetsbaar album is, krijgt hij veel reacties, vertelt de muzikant. „Mensen willen praten over hun eigen mentaal lijden. Heel mooi, want dat is voor mij precies waar het om gaat. Ik wil en hoop dat mensen zich begrepen voelen door mijn muziek over… tja, noem het de kunst van leven. En ik kan ze vertellen wat voor mij goed werkt als ik weer eens een knoop voel in mijn maag.”

Wat dan? „Erover praten en beslist naar buiten. Lopen!”

Vraag hem naar de rol van muziek in zijn bestaan en je krijgt meteen een diepzinnig antwoord. „In muziek vind ik mijn taal. Muziek resoneert diep in mij, het is elementair. Spiritueel gezegd komt de muziek tot mij, als gift, waarna ik die als een soort kanaal zo ijverig en zo gedetailleerd mogelijk naar buiten doorgeef. Zelfs met mijn meest persoonlijke muziek kan ik niet zeggen dat ik daar de enige architect van ben.”

Pinderhughes is veelzijdig. Naast zanger, pianist, componist en filmmaker is hij ook een zachte activist. De in de Californische Bay Area opgegroeide Samora Pinderhughes ontving in 2023 van de Mellon Foundation een subsidie van een miljoen dollar. Het ongekend hoge bedrag was voor zijn multidisciplinaire Healing Project, een community die draait om ‘helen’, in zowel artistiek opzicht (muziek en beeldende kunst) als in sociaal-maatschappelijke projecten.

Het eerste album dat bij dit project hoort, was zijn album Grief. Hij werkte eraan met producer Jack DeBoe, zijn vaste muziekmaatje (die ook muziek maakte voor de Late Show with Stephen Colbert). Grief was een van de opvallendste jazzalbums van 2022: mild en introspectief bezong Pinderhughes menselijk lijden en veerkracht. Zijn nummers in een toverbal aan muziekgenres waren gebaseerd op ongeveer honderd interviews die hij had gehouden met mensen van kleur die in de gevangenis zaten of een vorm van ‘structureel geweld’ hadden meegemaakt. Daarnaast was er een tentoonstelling en een online archief.

The Healing Project, Pinderhughes werkt er al aan sinds 2014, gaat „om genezing en jezelf emotioneel openstellen – voor je eigen gevoelens, voor de ervaringen van anderen, voor vrijgevigheid”. Zijn sociaal-politieke betrokkenheid heeft hij niet van een vreemde. „Die vonk sprong al vroeg over.” In hun gemengde gezin hebben zijn ouders beiden een academische graad. Activistisch als ze zijn, springen ze graag in de bres voor maatschappelijke kwesties.

Al vanaf de kleuterschool maakt hij muziek. „Een van de juffen daar ontdekte mijn liefde voor muziek. Ze was een Venezolaanse percussioniste met een geweldig ritmegevoel. Dus ik begon met percussie, en op mijn zevende stapte ik over op piano.” Dat hij muziek speelde, voelde vanzelfsprekend. Net als voor zijn jongere zus, Elena Pinderhughes, zangeres en fluitist (bij onder meer Chief Adjuah-trompettist Christian Scott), die ook al vroeg in bands speelde.

Zorgen voor zijn broze opa

Samora Pinderhughes studeerde, overigens net als Nina Simone in 1950, piano op de befaamde Juilliard School of music in New York. Jazz. „Pianisten als Kenny Barron en Frank Kimbrough leerden me diepgaande beginselen van de piano, van solopiano, ritme, tijd en begeleiding, wat voor mij belangrijk is als zanger die zichzelf begeleidt. Je moet ruimte zien te vinden tussen de noten en de melodie en wat op de voorgrond gebeurt niet in de weg zitten.”

Zijn studietijd in New York, vertelt hij, was „verre van wild”. Hij woonde in bij zijn broze grootvader, een psycholoog op hoge leeftijd. „Ik heb hem tot zijn overlijden verzorgd. We hadden een erg goede band en via hem leerde ik veel over beeldende kunst. Ja, als jonge jazzstudent had ik misschien op wat meer sociale ervaringen gehoopt, maar ik ging niet uit, ik zorgde voor hem. Heel dierbaar.”

Zijn overlijden was Pinderhughes eerste ervaring met persoonlijk verlies en omgang met rouw. Hij besefte toen hoe weinig we als mens leren om te gaan met de dood. „In ons moderne leven is rouw is geïndividualiseerd. Mensen weten niet hoe ze met rouw moeten omgaan.” Het was het begin van zijn album Grief.

Zijn invloeden komen van overal, zegt hij. Hij verdiepte zich in Cubaanse en West-Afrikaanse muziek. Als tekstschrijver bestudeert hij naast literatuur en non-fictie, academische en filosofische artikelen. Maar zijn songwriting wordt minstens zo veel beïnvloed door rapmuziek. Wat hem betreft „van het hoogste schrijfniveau”. Als kunstenaar ziet hij zich voortkomen uit een lijn die hij de „zwarte radicale traditie” noemt – uitgesproken Afro-Amerikaanse kunstenaars afstammend uit de Afrikaanse diaspora.

De liedjes op Venus stammen uit verschillende perioden van zijn leven, vertelt hij. Sommigen al van een jaar of acht terug. Wat is de reden dat hij ze niet eerder uitbracht? „Nou ja, ik denk dat het gewoon allemaal wat te persoonlijk aanvoelde. En ik wilde dat ze echt goed zouden worden.” Hij vertelt hoe hij in die jaren zijn ‘stem’ moest vinden als songschrijver. En dit persoonlijke project liep parallel met zijn andere muziekprojecten. „Beetje bij beetje leerde ik hoe ik mezelf kon uiten in liedjes en hoe dat verfijning vereist. Ik denk dat er van sommige liedjes waarschijnlijk vijftig versies bestaan.”

Al langer is ‘Forgive Yourself’, het slotnummer van zijn shows. Met meerstemmige zang sluit hij er ook zijn album mee af. Het is als een mantra: „Forgive yourself, learn to live with yourself.” Even teer als bedwelmend geeft Pinderhughes een aai over bezorgde wangen.

Dat hij vorig jaar besloot door te zetten met de release van Venus kwam door de warme ontvangst van zijn album Grief. „Dat heeft me vertrouwen gegeven. Ik genoot ervan hoe mensen een relatie opbouwden met mijn liedjes, hoe ze er steeds weer naar terugkeren. Het voelt zo steeds veiliger voor me.”

Surfrock: muziek als het woeste geluid van de oceaan (en de binnenkant van een wasmachine)

admin
November 8, 2024
0

Tientallen versterkers blies hij op, maar toch lukte het Dick Dale (1937-2019) maar niet om te vinden wat hij zocht. Net als zijn leeftijdsgenoten in Zuid-California was hij in de ban van de perfecte golf: niet alleen om die met een surfplank te berijden, maar vooral om het geluid ervan te vangen met zijn gitaar.

Het gepingel van de instrumentale bandjes uit die tijd – rond 1960 – was hem te braaf, net als de glijdende en traag voortkabbelende Hawaï-klanken waar de meeste surfers naar luisterden. Het moest natter, zouter, scheller, feller en agressiever. Net als tijdens een heftige surfsessie moest de adrenaline uit je oren spuiten. Het kostte weliswaar de nodige opgeblazen apparatuur, maar Dale (echte naam: Richard Anthony Monsour) zou uiteindelijk zijn druipende ‘wet sound’ vinden, met dank aan de legendarische gitaarbouwer Leo Fender. Die maakte voor hem de eerste versterker met een vermogen van honderd watt, die behalve een gigantisch volume nóg een essentiële knop had: reverb, oftewel echo-oo-oo-oo. Het was de oerknal van de surfrock, waarvan Dale, ook wel ‘The King of the Surf Guitar’, de ultieme pionier zou worden.

Hoe klinkt het?

Surfrock is de muzikale onomatopee van de zee. Het is een oervorm van instrumentale rock-’n-roll waarbij de gitaar de rol van de heupwiegende vetkuif heeft opgeëist. Een van galm doorweekt spervuur aan vingervlugge, vaak oosterse loopjes en staccato gespeelde riedels geeft je de illusie te worden omringd door neerkletterend water. De echo zit ook in de drums doordat in de gejaagde vierkwartsmaat de eerste klap op de snare telkens dubbelt: taktak-tak. Dat golvende geluid wordt nog verder versterkt door de tremolo, een verplicht onderdeel aan iedere surfgitaar – bij voorkeur van het merk Danelectro, Mosrite of Fender (en dan weer alleen de Stratocaster, Jazzmaster of Jaguar). Door aan die hendel te hangen haal je de spanning van de snaren, waardoor een akkoord klinkt alsof je met je vinger even een langspeelplaat tegenhoudt. Surfers snappen die sensatie, want iedereen die zich in het binnenste van een golf – de tunnel – waagt, weet dat daar de tijd vertraagt.

Naar wie moet ik luisteren?

Tot de verplichte canon horen, behalve Dick Dale & his Del-Tones, ook The Chantays(die hun grootste hit ‘Pipeline’ vernoemden naar de beste surfspot van Hawaii en wellicht ook ter wereld), The Ventures, The Surfaris (bekend van de klassieker ‘Wipe Out’, de term voor een afstraffing door woeste golven waardoor het lijkt én voelt alsof je in een wasmachine zit).

De bekendste surfgitaren komen uit de bioscoop: aan het begin van iedere film over 007 klinkt het iconische ‘James Bond Theme’, al vanaf Dr. No (1962). Toentertijd beleefde het genre zijn hoogtijdagen, totdat het door The Beatles werd weggevaagd, ondergronds ging en voornamelijk nog door garagebandjes werd gespeeld. Die kwamen in de jaren negentig opnieuw bovendrijven in de mainstream, wederom geholpen door Hollywood. Dit keer was het regisseur Quentin Tarantino die voor het openingsnummer van zijn film Pulp Fiction (1994) Dick Dale’s versie van de Arabische traditional ‘Misirlou’ koos. In 2006 verwerkte het hiphoptrio Black Eyed Peas ‘Misirlou’ in het nummer ‘Pump It’.

Hoogtepunt van de golf nieuwe surfrockers waren bands als Los Straitjackets en Man or Astro-man? die in plaats van de oceaan liever de ruimte verkenden, en hun rauwe echoënde gitaargeweld verrijkten met hilarische samples uit B- en C-films over doorgedraaide wetenschappers en buitenaardse menseneters. Overigens beweerden de bandleden wel degelijk te zingen, alleen op een frequentie die voor ‘you earthlings’ niet hoorbaar zou zijn.

Dat er ook bij de huidige generatie nog genoeg te lachen valt, bewijzen bandnamen als The Coffin Daggers, Satan’s Pilgrims, Guantanamo Baywatch en niet te vergeten onze eigen swingende surfveteranen, all the way from Groningen and still going strong: The Krontjong Devils.

In ‘Ouderpardon’ worden ouders aangeklaagd voor het verzaken van hun zorgplicht

admin
November 8, 2024
0

Hoe kun je een juridische abstractie als het Verdrag inzake de Rechten van het Kind tot leven wekken? Door het door jonge kinderen te laten voorlezen, zo blijkt bij de voorstelling Ouderpardon van theatergezelschap Minoux. Plots klinken die dorre voorschriften als oprechte en kwetsbare kreten die jonge levens kunnen en moeten beschermen. Zoals recht op zorg, recht op vrijheid, recht op een eigen mening, recht op onderwijs. Het zijn er 54, en dat internationale verdrag kwam er (pas) in 1989.

Ouderpardon is een mengeling van documentair theater, documentaire filmbeelden, operazang, publieksinteractie en kinderspel, onder leiding van cabaretier en theatermaker Minou Bosua. Centraal staat de vraag of mensen wel voorbereid zijn op hun taak als ouders. Voor die kwestie tuigt Bosua een rechtbank op en klaagt ze haar ouders aan. Want haar moeder riep al bij haar geboorte: „Dit kind gaat mij gelukkig maken.” Die verwachting werd een last waar Bosua haar leven lang onder gebukt ging. „Bij mij is geschonden: het recht op privé, het recht op een eigen mening en het recht op ontwikkeling.”

Mezzosopraan Merlijn Runia en bariton Dominic Kraemer spelen haar ouders, die onder meer in aria’s reageren op wat Bosua hen voor de voeten werpt. Die stukjes opera werken vervreemdend, in wat toch al een bonte, chaotische avond is. Want naar eigen zeggen is Bosua door haar opvoeding uitgegroeid tot een „neurotisch personage”. En dat blijkt. Haar gedrevenheid is innemend, maar ze springt van de hak op de tak, terwijl de voorstelling toch al lukraak wisselt tussen korte scènes, gedoe met de grote groep kinderen op de vloer, vragen aan het publiek en filmbeelden.

Die documentaire filmbeelden zijn de grote attractie van de voorstelling. Te zien zijn zowel een handvol jongvolwassenen als een handvol ouders op leeftijd, van wie steeds alleen hun pratende hoofd in beeld komt.

Scène uit de voorstelling **Ouderpardon**.

Hartbrekend

Met „er zijn nog meer aanklagers” introduceert Bosua de jongvolwassenen. Die vertellen hoe hun rechten zijn geschonden: hun ouders gaven hun kinderen de schuld van hun ruzies of ongelukkige leven, pleegden fysiek geweld of vertoonden een gebrek aan zorg en aandacht. „Ik heb vaak het gevoel gehad dat ik geen mens meer was”, zegt een van hen. Hartbrekend is dat deze kinderen inmiddels in staat zijn terug te blikken en te vertellen hoeveel schade hun ouders hen hebben berokkend. Ze lijden aan allerlei angsten, pijn en twijfels en meerdere van hen hebben niet meer willen leven.

Tussendoor zijn er ook beelden van een groepje ouders, die schoorvoetend toegeven dat ze maar wat deden als ouder, niet wisten waar ze aan begonnen en/of weinig interesse in hun kinderen hadden. Dat staaft het idee van Bosua dat ouders beter voorbereid en begeleid dienen te worden.

Om dat te bekrachtigen haalt ze een oud-kinderrechter het toneel op, die haar suggestie steunt om aanstaande ouders een contract te laten tekenen waarin ze beloven de rechten van het kind te eerbiedigen. „Ouders zijn welwillende amateurs”, verklaart de rechter.

Met Ouderpardon behandelt Bosua een groot en onverminderd prangend probleem. Want als er ergens een crisis is, dan toch in de jeugdzorg. Deze week nog schreef NRC dat „kwetsbare kinderen in Nederland onvoldoende worden beschermd”. En zelfs dat „het systeem van kinder- en jeugdbescherming failliet is”. Voor wie dat abstract aandoet: Ouderpardon maakt die schrijnende werkelijkheid bij vlagen krachtig invoelbaar.