The Substance was een van de meest besproken premières op het afgelopen filmfestival van Cannes. In de tweede film van Française Coralie Fargeat zien we een voormalige filmster en aerobics-instructeur die afgerekend wordt op het vervagen van haar jeugdige uiterlijk, waarna ze een mysterieuze substantie inspuit en in twee lichamen splitst. In de buitenwereld floreert een gladde, jonge versie van haarzelf, gespeeld door Margaret Qualley. Maar dit gaat ten koste van haar andere ‘zelf’ (Demi Moore). Op Dorian Gray-achtige wijze takelt die laatste af terwijl ze zich thuis volstopt met klassiekers uit de Franse keuken.
In het begin van The Substance domineren beelden van perzikronde vrouwenbillen in glitterende aerobicsoutfits, maar tegen het einde druipt het bloed van de muren en barsten er mismaakte lichamen uit elkaar. Vakbladen als Variety prezen de film als „vreemd leuk” en „visionair feministisch”. In de wandelgangen klonk sporadisch gemor; sommigen vonden meer dan twee uur kijken naar een vrouw vol zelfhaat eerder misogyn dan emanciperend.
„Voor mij is de film 300 procent feministisch”, stelt Fargeat op het dak van het Marriott in Cannes enkele dagen na de première. Niet omdat hij geregisseerd wordt door een vrouw, voegt ze toe. „Maar omdat de film een sterk politiek statement maakt over hoe er naar vrouwen wordt gekeken. En over het geweld dat hun wordt aangedaan doordat ze alleen gewaardeerd worden in de samenleving als ze zich op een bepaalde wijze gedragen of er op een bepaalde manier uitzien.”
Gestoord
De Française wilde na haar eerste film, de bloederige wraakthriller Revenge (2017), opnieuw een genrefilm maken. Tegelijkertijd wilde ze thema’s bespreken die haar nauw aan het hart lagen. „Als vrouw is het moeilijk om jezelf geen vragen te stellen over hoe je je in je lichaam voelt, hoe er naar je wordt gekeken en hoe dat je plek in de samenleving bepaalt. Ik passeerde zelf de veertig en dan begin je jezelf zó veel vragen te stellen, over of je nog iets waard bent. Dat is gestoord als je erover nadenkt.”
Op een onderhoudende wijze, gegoten in een horrormal en met vet aangezette symboliek, besloot Fargeat in haar tweede speelfilm dus aan te kaarten „hoe gewelddadig dat soort gevoelens zijn en waar ze vandaan komen”.
Horrorfilms werden lang als een mannenbastion beschouwd, maar het afgelopen decennium gooiden talloze vrouwelijke regisseurs hoge ogen in het genre, van Julia Ducournau (Raw, Titane) tot Carlota Pereda (Piggy). Deze regisseurs wierpen zich vaak expliciet op body horror en gore – gruwel die ontstaat uit rauwe beelden van desintegrerende, verminkte of grotesk transformerende menselijke lichamen. Volgens Fargeat kun je geen body horror-films maken als je niet oprecht van het genre houdt, er zelf plezier uithaalt. Maar ze voegt toe dat er voor vrouwelijke makers mogelijk nog een extra laag is door persoonlijke ervaringen met hun lichaam. Horrorfilms zijn volgens haar sowieso vaak sterk in het aankaarten van politieke en maatschappelijke onderwerpen op amusante wijze.
Had The Substance er anders uitgezien met een mannelijke regisseur? „Als hij dezelfde film zou regisseren, zou het er waarschijnlijk niet anders hebben uitgezien.” Maar Fargeat, die ook scenarist is van The Substance, voegt toe dat er wel een verschil is tussen dit onderwerp intellectueel begrijpen en het te hebben ervaren in je dagelijks leven. „Dat is iets wat volgens mij alleen vrouwen doormaken. Maar misschien heb ik het mis.”
Geen individuele keuze
Veel processen die ze aankaart in The Substance gebeuren volgens Fargeat in het echte leven onbewust en subtiel. In tegenstelling tot in haar film, waar vrouwelijke personages continu opmerkingen naar hun hoofd krijgen als „na je vijftigste stopt het” of „mooie meisjes zouden altijd moeten lachen”. Voor haarzelf was het maken van de film louterend. Ze besefte dat „het geen individuele keuze is om te zeggen ‘nu ga ik me goed voelen over mezelf’.
„Ik zou dat heel graag willen, maar als alles om je heen het idee geeft dat je niet voldoet aan de verwachtingen, is dat als preken in de woestijn. Dat is ook het idee van de film: je kunt deze strijd niet in je eentje winnen als er niets verandert in je omgeving.”
Wat maakte jarennegentigicoon Demi Moore zo geschikt voor de hoofdrol? „Mijn film werkt met veel symboliek en is niet realistisch, dus ik wilde ook een actrice die zelf een soort symbool, een ster, is. Ik dacht dat het enorm moeilijk zou zijn om iemand te vinden, want de persoon die dit zou spelen moest niet alleen de film dragen, maar ook haar eigen fobieën onder ogen zien. Ik was erg verbaasd toen Demi Moore na het lezen van het script interesse toonde. Ik dacht dat ze het te eng zou vinden om te doen.”
Toen Fargeat vervolgens Moores autobiografie las, was ze „overdonderd”. Ze realiseerde zich dat Moore nooit risico’s heeft geschuwd. „Ik besefte hoe moeilijk dingen voor haar zijn geweest en hoe avant-garde en feministisch ze was: ze was de best betaalde actrice in een door mannen gedomineerde wereld en deed hele provocatieve dingen zoals naakt poseren terwijl ze zwanger was.”
Lees ook
de recensie van ‘The Substance’
#MeToo
Seksistische opmerkingen vliegen in het rond, de camera glijdt schijnbaar eindeloos over het Barbie-achtige lichaam van Qualley. Ook andere Franse feministische films in Cannes, zoals horrorkomedie Les Femmes au Bacon, zaten vol hyperbolen. Is de keuze om seksisme zo expliciet aan te kaarten ingegeven door de backlash tegen #MeToo in Frankrijk?
Fargeat: „Frankrijk is inderdaad geen koploper als het gaat om feminisme en het aankaarten van #MeToo. Maar ik denk dat er wereldwijd nog niet zo veel is veranderd; Trump wordt misschien herkozen. Ja, er is misschien iets meer bewustwording en je kan geen overduidelijk seksistische opmerkingen meer maken, maar echte gelijkheid is er nog niet.” Ze wijst op het geweld waar ze het eerder over had. „Dat is er nog steeds en daarom wilde ik ook een gewelddadige film maken, een spiegel zijn en mensen confronteren: dit is waar we doorheen gaan.”
Fargeat kaart in haar film aan hoe de lichamen van vrouwen continu worden bekeken, bediscussieerd en beoordeeld, op alle leeftijden. Verander je dit met een personage dat een hele film naar haar eigen lichaam kijkt met zelfhaat? „Ik wil de realiteit tonen, hoe vrouwen een gevangenis voor zichzelf creëren en dat dat zo zal blijven zolang de buitenwereld niet verandert. Om mensen, ook mannen, te laten inzien hoe complex de achterliggende processen zijn en dat het soms sterker is dan jezelf, is er een grote verschuiving nodig in het denken en veel discussie. Hopelijk kan deze film die discussie aanzwengelen.”
